Unsay Nagpahimo sa Lino nga Tagsaon Kaayo?
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Irlandiya
MOBAYAD ka ba ug $5,000 alang sa usa ka kamiseta? Niadtong ikaupat nga siglo K.P., mao kanay prisyo sa dekalidad nga kamisetang lino diha sa mga bahin sa Imperyo sa Roma. Ang salapi naghawas sa 25 ka semanang suweldo alang sa kinatas-ag suhol sa maghahabol ug lino niadtong adlawa.
Karong adlawa, ang mga tawo nagpabili gihapog maayo sa tanang matang sa mga produkto sa primera klaseng lino. Ug kon ikaw nakatulog na sa hayahay, bugnaw nga mga habol diha sa mainit nga klima, ikaw nahibalo nga may tagsaong butang mahitungod sa lino. Unsay nagpahimo niini nga tagsaon kaayo?
Sayong mga Sinugdanan
“Ang lino naglungtad na sa dugayng panahon, labing menos sukad sa mga adlaw sa karaang mga Ehiptohanon,” matud ni Roy, ang dibisyonal nga direktor sa Ulster Weaving Company. “Ila kining gilantaw ingong usa ka butang nga sagrado tungod kay nanubo kini diha sa mga pangpang sa Subang Nilo, ug sila nagtuo pa gani nga ang ilang mga diyos nagsul-ob ug lino.
“Tinong may mauswagong industriya sa lino diha sa kasikbitan sa Nilo,” padayon ni Roy. “Ang lino nagsapot sa buhi ug patay, sanglit gigamit kini sa mga Ehiptohanon sa dihang andamon nila ang lawas alang sa paglubong.” Ug hunahunaa lang ang gastos nga nalangkit! Ang maghahabol makagama lamag tulo ka metros nga lino sa usa ka semana, apan siyam ka gatos ka metros ang gamiton sa paglubong sa hari!
Ang kalig-on sa lino gipakita sa kamatuoran nga ang mga ritaso wala madugta sulod sa libolibong katuigan diha sa mga lubnganan sa mga Paraon. Ang panapton timailhan usab sa kaakohan ug dungog, ingon sa gipakita sa dihang si Paraon sa Ehipto buot mopasidungog kang Jose. Ang Bibliya nag-ingon nga iyang “gibistihan siya sa mga panapton nga lino nga labing pino.” (Genesis 41:42) Makaiikag, ang patayng lawas ni Jesus gilimis sa hinlo, pino nga lino ni Jose, usa ka tawong sapian sa Arimatea.—Mateo 27:57-59.
Tali sa mga Israelinhon nga mipahawa sa Ehipto uban kang Moises maoy mga hanas sa paghimog lino. Sa dihang didto sila sa kamingawan, kining hanas nga mga tawo naggama ug “pinong linubid nga lino” aron gamiton sa pagtukod sa tabernakulo.—Exodo 26:1, 31, 36; 35:35.
Sanglit ang panapton bugnaw ug hayahay, ang katawhan sa Israel seguradong nagpabili sa mga sininang lino. Dugang pa, sayon kining labhan ug huptang hinlo, usa tinuod ka panalangin sa dihang imong isipon ang mga balaod sa Israel nga nagkinahanglan sa paglaba sa mga sapot alang sa kahinlo ug kahindik. (Levitico 11:25, 40; 13:34; 15:5-13; 16:4, 32) Sa tukma, diha sa Bibliya, “ang hinlo, pino nga lino . . . naghulagway alang sa matarong nga mga buhat sa mga balaan.”—Pinadayag 19:8.
“Sa dihang labhan ang lino,” matud ni Roy, “mawad-an kini sa di-makita sa mata nga sapaw ug busa nagbag-o sa iyang kahamis, hinlo nga ibabaw matag panahon. Tungod kay mas lig-on kini kon basa, ang lino dili daling madaot sa makadaghang paglaba.” Nan, sa unsang paagi, makuha nato kining tagsaong panapton?
Ang Paglanot
Sayo sa kasaysayan, ang mga tawo nakakat-on sa paghimo sa linong panapton gikan sa mga lanot sa tanom nga lino. Dili sayon ang pagkuha sa lanot nga sa ulahi mahimong nindot, mahalong lino. Tagda sa makadiyot ang trabahong nalangkit, sama sa gihimo sa karaang panahon sa Irlandiya, nga sa kasiglohan maoy sentro sa paghimog lino.
Sa Abril o Mayo, ang mga liso sa lino kinamot nga itanom. Sulod sa mga 16 ka semana, ang mga tanom atimanon ug maayo samtang motubo kini ngadto sa habog tul-id nga mga tanom, nga may humil asul nga mga bulak sa tumoy. Ang mga tanom andam na nga anihon sa kataposan sa Agosto, sa dihang modagtom na ang bulok sa tanom nga lino. Unya ang mga tanom kinamot nga pangibton. Sa dihang ang mga dahon ug liso nakuha na (ang lana nga linasa maoy gikan sa mga liso), ang makuti nga trabaho sa paglanot magsugod.
Sa pagkuha sa mga lanot nga anaa sa lindog sa tanom, humolan ang mga lindog diha sa mga linaw sa nagpundong tubig sulod sa mga duha ka semana aron madunot ang gahiong panit sa lindog. Sumala sa usa ka awtoridad, “kining ang-anga [gitawag retting] maoy usa sa labing makuti ug dili kaduhaduhaan ang labing mabudlay nga maagoman sa pagpreparar sa inibot nang tanom nga lino.” Magtindog diha sa kutob sa hawak baho nga mga linaw nga gihumolan sa inibot nang tanom nga lino, nga hinayhinayng maghaw-as sa nagkadugta nga mga tanom, naningkamot pag-ayo nga dili maputol ang tag-as nga mga lindog sa pagkatinuod mahasol gayod nga trabaho!
Ang lang-ug ug baho nga lino ibulad sa adlaw diha sa kasagbotan aron mauga sulod sa laing duha ka semana. Sa dihang ang binulad nga lino mauga na ug mokaging, ang mga lindog buhaghagon ug dukdokon aron makuha ang mga lanot. Kining prosesoha gitawag ug paghag-ot. Usa ka magsusulat miangkon nga sa iyang kasinatian “wala nay labing mahago nga trabaho sa tawo kay sa kinaraang paagi sa paghag-ot nga kinamot.”
Paghimog Lino
Sa dihang ang tipun-og sa sidahong mga lanot nakuha na gikan sa mga lindog, kini sudlayon aron mahusay ang mga nagumon. Ang mga mugbo gigamit sa paghimog sapnoton nga mga produkto, sama sa pisi, mga baling, trapal, ug layag. Ang tag-as nga mga lanot bilikon aron mahimong pino kaayong mga linubid, pino pa kay sa mabilik gikan sa delana o algodon, nga mas mugbo ang mga lanot.
Hablon ang gigamit sa paghabol sa tanod aron mahimong panaptong lino. Ugaling, dugang mga paagi ang gikinahanglan aron ang ordinaryo, yano nga materyal nga mogula gikan sa hablon mahimong nindot puting lino nga may kasinaw sama sa humil nga satin. Pananglitan, ang panapton kinahanglan nga dukdokon sa makadaghan aron magkaangay ang mga lanot. Pagkatapos, ang panapton kinahanglang papution.
Ang Olandes mao ang nailhang mga batid sa arte sa paghashas ug pagpaputi. Usa ka magsusulat miingon: “Ang sistema sa Olandes, ingon sa ginahimo sa Irlandiya, naglakip sa walo o napulo ka adlaw nga paghumol sa init nga alkalino (mahimong ihi sa baka o lihiya sa abo sa gulaman), unya waswasan nga sundan sa duha o tulo ka semana diha sa gatas o tahop, unya waswasan na usab, palo-palohon [ginamit ang kahoyng palo-palo aron mosinaw] ug inanay nga pagpauga [pagbulad sa adlaw ug hangin].” Ang tibuok proseso ginaingon nga mokabat ug pito o walo ka bulan.
Karong adlawa, siyempre, ang paggamit ug makina ug dugang siyentipikanhong mga paagi maoy nagkuha sa kadaghanan sa trabaho sa tawo sa paghimog lino. Ang modernong mga paagi nakapasayon ug nakapatulin usab sa paggama dili lamang sa ordinaryong-pagkahabol nga mga lino kondili sa komplikado usab nga mga paghabol, sama sa paghabol sa panaptong damask.
Ang pulong “damask” gikuha gikan sa “Damascus,” diin, sa panahon sa Edad Media, ang mga maghahabol naggama niining talagsaong katahom nga desinyo nga panapton. Ang kakuti sa paghabol ug damask makita diha sa usa ka koleksiyon sa mga doily o dagkong panyong idayan sa talad nga gipadala sa tiggama sa Belfast ngadto kang Rayna Victoria sa Britanya niadtong 1887. Ang matag damask nga doily nagsukod lamang ug 43 sentimetro por 38 sentimetro, apan ang kada usa may 3,060 ka tinagik nga mga hilo ug 4,012 ka hulig sa mga hilo—kuwatro ka kilometrong hilo sa kada doily!
Sanglit ang tanang mga hilo sama man ug bulok, sa unsang paagi ang desinyo makita? Si K. G. Ponting, sa iyang librong Discovering Textile History and Design, mipatin-aw: “Ang kadaghanan sa paghimog desinyo [sa damask] nagsumikad sa kamatuoran nga ang mga banaag sa hayag diha sa mga nawong sa tagik ug hulig lainlain. Ang linong damask, halos kanunay puti, bug-os nagadepende niining epekto sa hayag.”
Sa sunod higayong motan-aw ka ug usa ka pisa nga lino, sa walay duhaduha ikaw bug-os gayod makadayeg sa trabaho ug pag-amping nga nagauban sa paggama niini. Ikaw makaila sa kon unsay nailhan sa mga lalaki ug babaye sa kaliboan ka mga tuig—ang lino sa pagkatinuod tagsaon!
[Hulagway sa panid 23]
Mga tanom nga lino human gibulad