Pagpaniid sa Kalibotan
Pagminyo o Pagpuyopuyo?
Sa dugang ug dugang nahimong kasagaran na diha sa pipila ka nasod nga ang mga parisan magpuyopuyo sa dili pa magminyo o puli sa pagminyo. Tinuod gayod kana, nagpasidaan ang New Zealand Herald, nga “ang pagminyo mahimong dili na nahiangay sa Uropa.“ Sa Sweden ug Denmark, mitaho ang mantalaan, ang mga estadistika nagpaila nga katunga lang sa kababayen-an ang magminyo. Sa ubang bahin sa Uropa, mga un-tersiya karon gidahom nga magpabilin nga dili minyo. Ugaling, ang mga pagtuon nagpadayag nga ang pagpuyopuyo sa dili pa magminyo dili magpasalig sa taas-kalidad nga kaminyoon, sumala sa gihunahuna sa nangagi. Usa ka bag-ong taho diha sa Journal of Marriage and the Family nakadiskobre nga “ang mga parisan nga nagpuyopuyo sa wala pa magminyo mitaho sa menos-ug-kalidad nga mga kaminyoon, menos nga pagkakomitido sa institusyon sa kaminyoon, . . . ug mas dakong purohan sa diborsiyo kay sa mga parisan nga wala magpuyopuyo.”
Mga Siyentipiko Natahap sa Ilang mga Kapareho
Unsa ka kanat ang siyentipikanhong panglimbong? Ang labing dako katibuk-ang siyentipikanhong sosyedad sa kalibotan, ang Amerikanhong Asosasyon sa Kauswagan sa Siyensiya, karong bag-o nagpadalag mga surbi bahin niining ulohana ngadto sa 1,500 ka membro. Sa 469 ka siyentipiko nga mitubag, 27 porsiento “nagtuo nga sila nakahibalag o nakasaksig minaomao, palsipikado o kinopyang panukiduki latas sa miaging 10 ka tuig,” sumala sa magasing Science. Dos porsiento lamang nagtuo nga nagaus-os ang panglimbong; 37 porsiento mibati nga kini nagauswag. Niadtong nakahibalag ug panglimbong, 27 porsiento miingon nga wala silay gibuhat niadto, ug 2 porsiento lamang ang naglalis sa dayag sa impormasyon nga ilang gikatahapang bakak. Mahitungod sa mga hinungdan sa tanang panglimbong, ang mga siyentipiko nagtala ug daghan, sama sa kusog nga panag-indig nga makauna sa pagpatik sa mga kaplag ug pagbaton sa mga salaping hinabang sa gobyerno ug pag-ila sa katilingban.
Paghadlok sa Iho!
Dugay nang gipangita ang epektibo nga pang-abog sa iho. Ang mga pukot sa iho, gawas nga makadaot sa ekolohikanhong paagi sa nameligrong mapuo nga mga linalang sa dagat sama sa mga lumod ug pawikan, kinahanglang punaan, ilabina human sa kusog nga mga bagyo. Bisan pa niana, mopatim-aw nga nahimo ang kauswagan diha sa matang nga elektromagnetic nga pang-abog sa iho. Si Norman Wynne sa Natal Sharks Board sa Habagatang Aprika misaysay: “Nadiskobrehan namo nga [ang mga iho] sensitibo kaayo sa elektromagnetikong natad sa usa ka linaing frequency.” Ang mga pagsulay nga naglangkit sa 250 ka panagtagbo sa mga iho nagpadayag nga sa matag kaso ang mga iho giabog sa bag-ong pang-abog. Mopatim-aw nga ang kasangkapan dili makadaot sa ubang mga matang sa mga linalang sa dagat. Ang produkto, nga sa dili madugay ibaligya na, maoy gamay nga mahimong itaod sa bakos o ipatapot sa surfboard.
Mapuslanong Tabako?
Sa pagtagad sa tanang kamatayon gumikan sa pag-abusar niana, ang tabako ba may puslanong kagamitan? Sumala sa usa ka artikulong gipatik diha sa magasin sa Habagatang Aprika nga Endangered Wildlife, mahimong anaa. Ang tabako magamit ingong kinaiyanhong pamatay sa dangan. Ang pinabukalang solusyon sa ginaling nga tabako ug sabon nga iespre sa mga tanom mopatay sa mga hantatalo, mga langaw, ug mga bukbuk. Kon ibras sa mga panit sa karnero, baka, ug kanding, ang solusyon epektibong makakuha sa mga garapata. Hinuon, ang artikulo naghatag niining seryosong pasidaan: “Kining solusyon sa tabako maoy isog kinaiyanhong hilo. Ubos sa bisan unsang mga kahimtang ang mga tawo o mga hayop kinahanglang dili magainom niini. Ayaw pagtipig ug daghan niini diha sa mga dapit sa balay nga daling maabot. Ang mga tanom nga giesprehan niini kinahanglang dili anihon sulod sa labing menos upat ka adlaw human sa pag-espre ug kinahanglang hugasan pag-ayo sa limpyong tubig sa dili pa kaonon.”
Mga Kaayohan sa Pagpatutoy
Ang ahat nga paglutas maoy usa ka pangunang hinungdan sa kamatayon sa bata diha sa nagakaugmad nga kalibotan, sumala sa Brazilianong magasing Superinteressante. Katunga sa mga inahan sa Brazil mohunong sa pagpatutoy sa ikaduhang bulan inay ipadayon sa labing menos hangtod sa ikaunom ka bulan. Ang magasin midugang: “Tungod kay walay napanunod nga imyunidad ug napailalom sa kaduhaduhaang mga kahimtang sa panghindik, ang mga bata mamatay sa mga sakit nga ila untang mabuntog kon sila gipatutoy pa.” Ang doktor sa bata nga si José Martins Filho miangkon: “Lima lamang sa usa ka gatos ka babaye ang dili makapatutoy tungod sa mga suliran sa panglawas.”
Paboritong mga Pasyente sa mga Doktor
Ang mga doktor sa Toyama, Hapon, naghimog listahan sa mga matang sa mga pasyente nga malisdan sila sa pagtambal. Dili sila moangay sa mga pasyente nga ang ila lang pasultihon mao ang ilang kauban, niadtong way-hinungdan nga magpakitabang sa gawas sa mga oras sa trabaho, niadtong dili mosunod ug mga instruksiyon, niadtong inila sa katilingban nga hambog ug dili mahigalaon, niadtong naghunahuna nga may susama o labaw silang nahibaloan sa mga doktor, ug niadtong magbalhinbalhin gikan sa usa ka doktor ngadto sa lain nga dili mosalig kang bisan kinsa kanila. Ang The Daily Yomiuri mikutlo kang Dr. Kaoru Oyama sa Toyama’s Saino Hospital nga nag-ingon: “Ang mga doktor dili mga diyos. Ang among labing maayong mga pasyente mao kadtong modasig kanamo sa pagbuhat sa among labing maayong trabaho diha kanila, pinaagi sa pagkaprangka ug pakigkomunikar kanamo, ug pinaagi sa pagsunod sa among mga direksiyon ug mga instruksiyon.”
Hulga sa Taga-Cambodia nga Malarya
Tungod sa bayente anyos nga gubat nagpasad sa kabanikanhan sa Cambodia ang minilyong mga mina. Hinuon ang mas dakong hulga nagagikan sa bag-ong matang sa malarya nga may resistensiya sa naandang mga droga. Sumala sa ministri sa panglawas sa Cambodia, ang malarya nagapatay sa gibanabanang 15 ngadto 25 ka tawo sa usa ka adlaw—pulo ka pilo sa gidaghanon sa mga biktima sa mina. Nahadlok ang World Health Organization nga ang sakit basin mokanat dili lamang sa tropikanhong Habagatan-Silangang Asia kondili sa tibuok nga kalibotan usab. Mga 16,000 ka tropa sa HK nga tighupot sa kalinaw giasayn nianang dapita, ug gikahadlokan nga sa ilang pagpauli, magdala sa bag-ong parasito diha sa ilang dugo, nga unya ipasa sa mga lamok ngadto sa dugang mga biktima. Nameligro usab mao ang 360,000 ka kagiw nga taga-Cambodia nga mamauli gikan sa mga kampo sa Thailand. Labing epektibo batok sa bag-ong matang mao ang quinina ug tetracycline. Apan ang duha ka droga, uban sa nabansayng mga kawani ug sakyanan nihit usab ug suplay sa Cambodia, ug ang mga tawo nagakamatay tungod sa kakulang sa angay nga pagtambal.
Nangadaot Imbes Nangaayo
Mga 6,000 ka relihiyosong peregrino minghugop ngadto sa usa ka Romano Katolikong balaang dapit duol sa Denver, Colorado, T.B.A., sa miaging Disyembre human nga usa ka babaye mitaho nga si Birhen Maria nagpakita kaniya didto. Pipila sa mga peregrino mitutok nga direkta sa adlaw sa paglaom nga makakita sa Birhen. Dinosena nakaagom ug kadaot sa mata, ug ang mga doktor sa mata nagtaho nga sa ubay-ubayng mga kaso, ang kadaot grabe ug permanente. Matud sa usa ka babayeng naapektahan: “Nakadungog ba kamo sukad bahin sa mga tawo nga nangadto kang Jesus alang sa usa ka milagro ug namiya nga bakol?” Ang Arsobispo sa Denver nga si Arsobispo J. Francis Stafford miawhag sa “Kristohanong mga matinuohon” nga dili moapil sa umaabot nga mga panagtigom nga nalangkit sa pribadong mga pagpadayag. Siya nagpasidaan batok sa “pangibabaw nga pagbati ug kawang nga pagkamotuo dayon.”
Pranses nga mga Obispo Mikompromiso?
Usa ka taho nga nag-akusar sa “herarkiya sa Romano Katolikong Iglesya sa Pransiya sa bug-os nga pagpaluyo sa pabor-Nazi nga gobyerno sa Vichy Pransiya” gipadayag sa publiko human sa 48 ka tuig, matud sa International Herald Tribune sa Paris. Ang taho giingon nga gisulat niadtong 1944 sa usa ka Heswitang teologo nga sa ulahi nahimong usa ka kardinal. Nagtawag kana sa mga kompromiso nga gihimo sa kinabag-an sa Pranses nga mga obispo panahon sa okupasyon sa Nazi sa Pransiya nga “usa ka eskandalo.” Ang taho nag-ingon sa bahin: “Ang Iglesya daw tagbaw, bisan pag ang hustisya gilapas sa bisan diin, mga konsensiya gisakit ug gihiklin ang Kristohanong mga prinsipyo. . . . Ang Iglesya sa Pransiya sa panan-aw sa tanan morag nakaganansiya sa mangil-ad nga paagi gikan sa mangil-ad nga kahimtang.” Ang Tribune mihinapos: “Halos 50 ka tuig human sa gubat, ang Pransiya nagsugod pa sa pagtagad sa kagawian sa Simbahan panahon sa Alemang okupasyon.”
Mga Batang Pinaangkan
Ang porsiento sa mga batang nangatawo sa mga ginikanang dili kasado milabaw sa doble sa Pransiya sukad 1981, matud sa usa ka taho sa Pranses National Institute of Statistics and Economic Studies. Karong adlawa, matag ikatulong bata didto natawong pinaangkan. Kini, sumala sa mantalaan sa Paris nga Le Monde naghatag sa Pransiya sa ikaduha-kinatas-ang porsiento sa mga pinaangkang pag-anak sa Uropanhong Komunidad. Nahauna ang Denmark, diin katunga sa tanang bata maoy pinaangkan. Bisan pa niana, lahi sa katuigang miagi, dugang ug dugang pinaangkang mga pag-anak sa Pransiya lagmit mao ang resulta sa giplano inay sa wala-planohang mga pagsabak. Si Brigitte Rabin, awtor sa taho, mibati nga kining kilinga nagpaila nga ang pagbaton ug mga batang pinaangkan dalawaton na sa katilingban alang sa daghan. Busa, kay nawala na ang kaulawan, dugang ug dugang kababayen-an nagapabiling dili minyo—apan mopalabi sa pagbatog mga anak.
Tibuok-Kalibotang Kinalabwan nga Kagamhanan
Ang pipila ka katalagman sa kalikopan, sama sa makahilo radyoaktibong panganod nga gibuhian sa aksidente sa reaktor sa Chernobyl nagpakyas sa mga gobyerno tungod kay mokanap lapas sa utlanan sa mga nasod, nga nagahimong imposible sa bisan unsang usa ka gobyerno sa pagkontrol. Busa, sumala sa Italyanhong mantalaan Il Sole-24 ore, ang Italyanong ministro alang sa kalikopan misugyot: “Ang usa ka kagamhanan sa kalibotan alang sa kalikopan dili na mithianon, ilabina kon ang tinong mga responsabilidad . . . igatudlo niana.”
Edad ug Pagkadili-Makadumdom
Ang katigulangon ba pulupareho sa pagkalimtanon? Daghang katawhan naghunahuna nga matuod kana. Ang maong ideya karon gilalis sa panukiduki nga gihimo sa Italya ug gisumada diha sa Corriere Salute. Ang mga pagsusi naglangkit sa mga usa ka libong gitun-an tali sa mga edad 20 ug 70. Ang mga resulta nagpakita nga ang hinungdan sa daw pagmenos sa memorya tingali mao ang pagkawala sa pagsalig-sa-kaugalingon sa mga tigulang. Pananglitan, kon malimot ang usa ka batan-on, walay pagtagad ang himoon sa edad. Ugaling, kon malimot ang usa ka tigulang, nan ang edad mao ang basolon. Busa, ang pagkalimtanon tingali sayop nga gilangkit sa pagkatigulang. Sa laing mga pulong, kasagaran “ang atong pagbanabana sa atong memorya mismo suod nalangkit sa atong mga kabalaka, ug sa kataposan, ang ato lang gikinahanglan mao nga pasaligan pag-usab.” Ang surbi naghinapos usab nga bisan pag ang usa ka tigulang dili sama ka tulin makakat-on sa usa ka batan-on, ang edad dili kababagan sa paghinumdom sa mga ulohang natun-an sa nangagi.