Ang Balhiboon Gamayng Prutas sa New Zealand
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa New Zealand
GITAWAG kana sa mga taga Kasadpan nga Chinese gooseberry. Apan sa dihang gitanom kini sa New Zealand, gipahimuslan sa mga promotor ang kaamgiran niining balhiboong prutas sa iladong langgam nga kiwi sa New Zealand. Busa, kini naila sa tibuok kalibotan nga kiwifruit.
Sa daghang dekada ang pangabuhi niining yuta sa Habagatang Pasipiko nagadepende lamang sa delana, karne, ug mga produkto sa gatas. Apan karon ang kiwifruit mitungha ingong tuboran sa kita ingong pangunang abot sa pananom sa New Zealand. Kini ang nagpahimo sa kiwifruit nga lamian sa milyon-milyon. Ang pagkadaghag-gamit niini, nga kutob sa mahunahunaan sa tawo, miresulta ug daghang klase sa lamiang mga pagkaon.
Apan unsa man gayod kining balhiboon gamay nga prutas? Ang kiwifruit (Actinidia chinensis) sa pagkatinuod maoy usa ka berry nga mokatay sa pagtubo. Mabuhi sa bugnaw nga klima, ang kiwifruit sa sinugdan nanubo sa Yangtze Valley sa habagatang Tsina. Apan, sa 1934 ang unang komersiyal nga pagpananom gihimo sa New Zealand sa Te Puke, usa ka lungsod nga may 5,500 ka molupyo sa sidlakang baybayon sa North Island. Sa wala magdugay ang ubang mga bahin sa nasod nananom ug kiwifruit. Apan sa Te Puke, nga may maayong mga kahimtang sa klima, nga kini natawag nga mao ang “kaulohan sa kiwifruit sa kalibotan.”
Ang pagpananom ug kiwifruit hago kaayo. Moabot ug tulo ngadto sa lima ka tuig nga ang bag-ong tinanom nga balagon mosugod sa pagpamunga. Dugang pa, kinahanglang kanunay pul-ongan ang mga balagon aron seguradong may igong sidlak sa adlaw ang makaabot sa bunga. Ang permenenteng tukon alang sa mga balagon—tukon nga may balabag o mga palapa—kinahanglang tukoron. Ug kon tempo na sa pagpamupo, gatosgatos ka hanas nga mga trabahante ang gikinahanglan aron kinamot nga pupoon ang milyon-milyong mga bunga nga samag gidak-on sa lemon o sa gamay nga kahel. Moabot ug upat ka dagkong kiwifruit ang usa ka libra, ug tinagpulo ka libong toneladang bunga ang ginapupo matag tuig.
Kining tanan nagpakita nga daw makuti ang pagtanom ug prutas nga gibatbat kas-a sa The Wall Street Journal nga samag hitsura sa “daang bola sa tenis.” Apan ayaw palimbong sa bati nga hitsura niini. “Hiwaa ang kiwifruit,” mipadayon ang Journal, “ug kini mabuhi. Kalit lang ang tanan maoy hayag nga pagkaberde ug humot, nga maorag siningsingag ubeg-kolor ug dalag nga daw rayos sa adlaw diha sa tunga.” Ug tilawi kini, kutsaraha! Ang unod tam-is, prutason ug lami. Dugang pa, kining gamay nga prutas, daghan kaayo ug sustansiya. Gawas nga daghan kini ug bitamina C ug E, ang gidaghanon sa fiber sa usa ka dakong kiwifruit maoy halos upat ka pilo nga mas daghan kay sa usa ka tasang hiniwa nga celery. Ang usa ka prutas mas daghan pa ug potasyum kay sa saging ug motagana gikan sa 20 ngadto sa 70 porsiento sa panginahanglan sa lawas kada adlaw ug chromium.
Ang kiwifruit usab daghag-gamit diha sa kosena ug dali nga masagol sa daghang klase sa pagkaon. Ingnon ta nga mapalit kini sa inyong dapit, tingali gusto mong sulayan ang nagauban nga resipe. Tingali ikaw usab mahigugma sa balhiboon gamayng prutas sa New Zealand!
[Picture Credit Line sa panid 17]
New Zealand Kiwifruit Marketing Board
[Kahon/Hulagway sa panid 18]
Kiwifruit Ice Salad:
1 ka latang litsiyas (500 gramos o 1 ka libra) o ubang prutas
4 ka pinanitang kiwifruit
1 ka tasang asukar
1 ka latang mga lusok sa mandarin (250 gramos o 1/2 ka libra)
1 ka kutsarang bino sa kahel
1 ka kutsarang duga sa lemon
2 ka tasang tubig
1. Ihuwad ang tubig ug asukar sa kaha. Ukaya sa gamay nga kalayo hangtod matunaw ang asukar. Pabukala sa tulo ka minutos. Pabugnawa.
2. Dugmoka ang duha ka kiwifruit sa blender.
3. Isagol ang dinugmok nga kiwifruit, duga sa mandarin, duga sa lemon, ug bino diha sa asukar. Ukaya hangtod maayong pagkasagol. Pakamiga ang sinagol diha sa mabaw nga bandeha. Kagisa sa tinidor aron mahimong kinagod nga yelo.
4. Pakamiga ang nahibiling kiwifruit, ug hiwahiwaa.
5. Butangi ug lusok sa mandarin ang litsiyas ug, uban sa hiniwa nga kiwifruit, ibutang diha sa igoigong gidak-ong baso para sa brandy o mga platito.
6. Ibutang ang nahibiling litsiyas ug ang duga sa mandarin ibabaw sa prutas.
7. Ibubod ang giandam nga kinagod nga yelo sa ibabaw sa prutas dihang idulot.
Para sa 4-6 ka tawo.