Usa ka Balanseng Panglantaw sa Kalingawan
“PULOS trabaho ug walay dula makapalaay sa kinabuhi ni Jack.” Kanang pahayaga sinati kaayo karong adlawa nga dali rang mahikalimtan kon unsa gayod kana ka tinuod. Sa pagkamatuod, ang “pulos trabaho ug walay dula” mas makadaot kang Jack kay sa makapalaay kaniya. Kana makahimo kaniyang giyanon sa trabaho, usa ka pugosong trabahante gawas sa uban pa.
Tagda, pananglitan, ang usa ka suliran nga mibangon sa Hapon, usa ka nasod nga ilado tungod sa iyang estriktong pamatasan sa trabaho. Ang mga empleyado sa subsob gidahom sa pag-obertaym kada gabii ug sa hinapos sa semana. Ang Maclean’s, usa ka Canadianhong magasin-pabalita, nag-ingon nga ang aberids nga trabahanteng Hapones mogugol ug 2,088 ka oras sa trabaho matag tuig, itandi sa 1,654 alang sa aberids nga mamumuong Canadianhon. Bisan pa, ang magasin nag-ingon: “Ang mga kompaniyang Hapones kinahanglang mosagubang sa usa ka lahing suliran: mga empleyadong nakaagom ug karoshi, o kamatayon gumikan sa hinobrang pagtrabaho. Ang mga mantalaan mitaho ug mga kaso sa mga lalaking nagpangedarog tali sa 40-49 nga giatake sa kasingkasing o na-istrok pagkatapos nagtrabahog 100 ka adlaw nga walay adlaw sa pahulay.” Ngani ang Hapones nga ministri sa pamuo kinahanglang molansad ug usa ka kampanya sa panganunsiyo, nga puno sa daghang makapatagad nga musika, aron dasigon ang katawhan nga mopahulay sa hinapos sa semana ug mag-relaks. Pagkadakong kasukwahi sa pila ka nasod sa Kasadpan, diin ang mga tawo kinahanglang danihon sa pagtrabahog usa ka bug-os semana!
Ang mga Kaayohan sa Dula
Hinuon, haom nga ang mga eksperto sa linangkob nakasabot nga ang trabaho-pugoso (workaholism) usa ka sakit, dili usa ka hiyas. Si Jack nagkinahanglag dula—ug dili lang niadtong bata pa siya; ang mga hingkod maingon usab sa mga bata may susamang panginahanglan. Ngano? Unsay makuha sa mga tawo gikan sa libreng panahon, o sa dula? Usa ka tun-anang basahon bahin sa ulohan naglista: “Pagpahayag-sa-kaugalingon, pakig-ubanay, pagpatakdo sa hunahuna ug lawas o paghiusa, pisikal nga kahimsog, ang panginahanglan sa kalainan o siklo diha sa punog-trabaho nga iskedyul, ang pahulay ug paglingawlingaw, usa ka higayon sa pagsulay sa usa ka butang bag-o ug sa paghimamat ug bag-ong mga tawo, sa pagtukod ug mga relasyon, sa pagpalig-on sa pamilya, sa paghibalo ug pagsabot sa kinaiyahan, . . . ug sa pagbati lamang ug maayo nga walay paghunahuna kon ngano. Kining tanan maoy kauban sa mga kaayohan nga makaplagan sa mga tawo diha sa ilang libreng mga panahon.”
Ang mga sosyologo nakasulat nag daghang mga libro mahitungod sa libreng panahon ug dula, ug sila miuyon nga ang libreng panahon parehong importante alang sa indibiduwal ug sa katilingban. Hinuon, piho nga walay mausa ang makasabot sa tawhanong kinaiya nga mas maayo kay sa Maglalalang sa tawo. Unsay iyang pagbati mahitungod ning ulohana?
Sukwahi sa kon unsay gihunahuna sa pila ka tawo, ang Bibliya dili batok sa paglipaylipay ug paglulinghayaw. Kana nagasulti kanato nga si Jehova maoy usa ka malipayong Diyos ug nga siya nagdahom sa iyang mga alagad nga magmalipayon usab. (Salmo 144:15b; 1 Timoteo 1:11) Sa Ecclesiastes 3:1-4, atong nasayran nga may “tinudlong panahon . . . sa pagkatawa” ug “usa ka panahon sa pagsayaw.” Ang Hebreohanong pulong dinhi alang sa “katawa” may kalabotan sa mga pulong nga nagpasabot “dula.” Ang samang basahon sa Bibliya nagtug-an kanato nga “wala nay laing maayo alang sa tawo kay sa mokaon unta siya ug sa moinom, ug nga himoon unta niya ang iyang kalag nga makapahimulos pag-ayo sa iyang buhat.”—Ecclesiastes 2:24.
Karong adlawa, usa sa labing ilado nga mga paagi sa pagtagamtam sa libreng panahon mao ang lingawon, sa paglingkod ug sa pagkalipay sa pasundayag sa mga abilidad sa uban. Kana dili man bag-o sa bug-os. Ang Bibliya nagpakita nga sa mga milenyo ang mga tawo nakakaplag ug kasaya diha sa pagtan-aw sa uban nga nagsayaw, nag-awit, nagpatokar ug mga instrumento sa musika, o nakigbangga diha sa mga isport.
Ingong usa ka porma sa lulinghayaw, ang kalingawan makaayo gayod kanato. Kinsa bay dili malipay sa mga kalaki sa hanas nga mga atleta, ang kahamloy sa usa ka baylerina, sa makapahinam nagbitay nga esena sa usa ka maayo, dili hilas abentura nga sine, o sa pinalubaylubay nga honi nga nagpabilin diha sa mga hunahuna bisag dugay nang natapos ang tokar sa musika? Ug walay duhaduha kadaghanan kanato nagkalipay sa paglingawlingaw pinaagi sa usa ka maayong libro, nga nagpakli sa mga panid sa mas tulin samtang kita nalinga diha sa usa ka estorya nga maayong pagkasulat.
Ang maong mga kalingawan makaparelaks kanato, ug labaw pa. Kana makapalihok usab kanato, makapalig-on kanato, motandog sa atong kasingkasing, mopakatawa kanato—ug ngani molamdag kanato. Ang literatura, pananglitan, makatudlo kanato ug ubay-ubay mahitungod sa tawhanong kinaiya. Ang mga sinulat ni Shakespeare maoy dayag nga mga pananglitan niana.
Ang mga Kapeligrohan sa Kalingawan
Hinuon, aron makabaton ug balanseng panglantaw sa kalingawan karong adlawa kinahanglang atong dawaton ang iyang mga kapeligrohan maingon usab sa iyang mga kaayohan. Daghan na ang nahisgotan mahitungod sa makadunot nga impluwensiya sa kalingawan, apan sa linangkob ang mga kapeligrohan mahimong bahinon sa duha ka dagkong mga kategoriya: gidaghanon ug kalidad, ang tumang gidaghanon sa kalingawan nga mabatonan ug ang iyang kaundan. Unahon nato sa paghisgot ang kalidad.
Kita nagkinabuhi sa mangiob nga mga panahon, ang gitawag sa Bibliya nga “ang mga panahon nga lisod sagubangon.” (2 Timoteo 3:1) Dili ikatingala, ang kalingawan karong adlawa nagsumbalik sa atong kapanahonan, sagad diha sa iyang kinamaotang mga dagway. Ang madagmalong kapintasan, dayag nga imoralidad, ug ang kinaubsan sa tawhanong reaksiyon—sama sa pagpihig sa rasa—ang tanan gipailaila diha sa popular nga kalingawan, nga naghugaw niana sa kadaiyang mga sukod. Kon sumadahon, ang unta kalingawan labaw lag diyutay sa pornograpiya ug kahugawan. Tagda ang pila ka mga pananglitan.
Mga Sine: Sa labing hataas nga pasidungog sa Hollywood, ang ganti sa Oscars, tulo sa ginomenar nga mga lalaki sa kategoriya nga “kinahaworang aktor” ning tuiga mipapel ingong buang nga mamumuno, nga ang tanan dayag nga nagpatay sa pelikula. Gikataho nga ang usa ka aktor miangkab sa usa ka lahap sa aping sa babaye samtang iyang gilugos siya. Sa pinansiyal, ang usa sa mga malamposong pelikula mao ang Basic Instinct. Kon hukman pinaagi sa mga komentaryo, kining ulohana nagpagaan niana. Ang pelikula gisugdan pinaagi sa dayag nga esena sa pakigsekso nga sa maong panahon ang babaye miluba sa iyang nagapos nga kahagugma sa sublisubli ginamit ang ayspik, nga nagpuno sa iyang lawas sa mga pisik sa dugo.
Musika: Ang rap ug heavy metal nga musika ning bag-o pa dugang ug dugang nga gisaway tungod sa susamang mga suliran sa kaundan. Mga awitonon nga naghimaya sa seksuwal nga pagkaunlod ug pag-abuso sa mga babaye, kapintasan ug pagdumot sa kadaiyang mga rasa ug sa mga polis, ug ngani ang Satanismo makaplagan taliwala sa rap ug heavy metal nga mga rekord. Sa pila ka dapit, ang mga rekord nga may samang dayag nga materyal kinahanglang may mga marka nga nagapasidaan. Apan ingon sa giangkon sa artista sa rap nga si Ice-T, iyang butangan ug makapakugang nga mga pulong ang iyang mga awit aron lamang mabatonan ang maong marka; kana nagagarantiya sa pagdani sa mga mausisaon. Ang rock star nga si Prince nagkanta sa mga pagdayeg sa pag-unayay sa magsoong lalaki ug babaye. Sagad, ang mga musikang video sa yano modungag sa maong tataw nga imoralidad ug mga salida. Ang video sa pop star nga si Madonna nga nag-ulohang Justify My Love nabantog tungod sa pagpasundayag sa kalihokan sa pagkasadista ug homoseksuwal. Bisan ang MTV, usa ka estasyon sa TV sa T.B. nga nailhang mopasundayag usahay sa imoral nga mga video nga walay panagana, nagdumili sa pagsibya niining usa.
Mga Libro: Tagda ang pila ka mga pananglitan nga masabot gikan sa bag-o pang mga komentaryo sa libro. Ang American Psycho nagdetalye sa makalilisang nga mga buhat sa usa ka serial killer nga nagabuhat sa dili mabatbat ngil-ad nga mga butang, lakip na ang pagkaon sa mga lawas sa iyang mga biktima. Ang Vox nagdula diha sa usa ka hataas nga estoryahay sa telepono sa lalaki ug babaye nga wala pa magkita masukad nga nagpukaway sa kaulag sa usag usa pinaagi sa hilas nga mga pinulongan. Ang Raptor nagsunod sa hiwi seksuwal nga mga abentura sa duha ka ika-unom nga siglo nga mga hermaphrodite, mga tawo nga may mga dagway sa pagkalalaki ug pagkababaye. Ang mga nobela sa romansa sagad nagaduso ug nagahimaya sa panapaw ug pakighilawas. Ang mga komiks, nga kas-a walay kapeligrohan sa mga bata, karon sa masabog nagdala sa dayag nga pakigsekso, kapintasan, ug mga tema sa okulto.
Mga Isports: Nagpadayon ang mga hangyo sa pagdili sa boksing. Bisan pa sa dugang mga ebidensiya nga sa matag makapatulog nga sukmag makapahinabog walay kaayohan nga kadaot sa utok, ang dagkong kuwarta nga kitaon ug ang minilyon nga mga tumatan-aw nagpadayon sa pagbuyo sa mga boksingero ngadto sa ring. Sa literal gatos-gatos sa mga boksingero ang namatay niining paagiha.
Hinuon, sa ubang mga isport mas daghan ang namatay. Sagad mabasahan nimo ang kapintasan nga miulbo sa mga natad dulaanan o taliwala sa mga tumatan-aw. Mga kagubot nga giduslitan sa nasyonalismo o nasalaag nga “espiritu sa tem” nakapatay ug gatos-gatos diha sa mga estadyum sa tibuok kalibotan. Ang pag-away sa toro o bullfighting, nga gitawag sa senemanang basahon sa Alemanya nga Die Zeit “ang malagmit labing hinayop nga isport nga nakalahutay hangtod sa modernong panahon,” ning ulahi nahimong popular diha sa Espanya ug sa habagatang Pransiya. Pagkatapos sungaga sa kasingkasing ang iladong 21-anyos nga matador nga si José Cubero, ang namatay nga bayani sa ulahi gidala sulod sa iyang lungon libot sa bullring sa Madrid diha sa suliyaw sa 15,000 nanagmahal nga mga dumadayeg. Ang rekord sa video sa iyang kamatayon gipasundayag sa Espanyol nga TV sa sublisubli.
Ibutang nato, kining tanan maoy naghingaping mga kaso, ug nga sila wala magpasabot nga ang tanang kalingawan sa pila niini ka kadaiyang mga kategoriya maoy daotan. Apan ang usa ka balanseng panglantaw sa kalingawan kinahanglang modawat nga kining mga paghingapin naglungtad ug popular. Ngano? Buweno, wala ka ba makamatikod nga ang morag naghingapin niadtong miaging pila ka mga tuig sa pagkakaron morag dili na makapaukyab ug laay na alang sa katawhan? Ang mga paghingapin morag sa inanay gidawat sa kadaghanang tawo; ang mga tawo naanad na kanila. Unsay imo unyang maandan?
Ang Isyu sa Gidaghanon
Hinuon, bisan pag ang tanang kalingawan maoy hinlo sa bug-os, may isyu gihapon sa tumang gidaghanon. Ang industriya sa kalingawan nagapatunghag hilabihan ka daghang materyal. Sa Tinipong Bansa, pananglitan, kapin sa 110,000 ka lain-laing libro ang gipublikar niadtong 1991 lamang. Kon ikaw makatiwas ug basa sa usa ka libro matag adlaw, dangtan kag kapin sa 300 ka tuig aron mabasa ang napublikar nga mga libro sa usa ka tuig! Ang industriya sa pelikula sa T.B. nakagama ug kapin sa 400 ka pelikula sa usa ka tuig, ug daghang mga nasod nag-importar niini ug naggama usab sa ilang kaugalingong mga pelikula. Ang industriya sa India nagagama ug gatos-gatos ka mga pelikulang Hindu kada tuig. Ug kinsa ang makaihap sa mga rekord sa musika, compact discs, ug mga tapes nga motungha kada tuig? Unya anaa ang TV.
Sa pila ka ugmad nga mga nasod, daghan ang mga channel sa TV—cable stations, satellite channels, ug regular nga mga pagsibya. Kana nagkahulogan nga usa ka walay hunong nga agos sa kalingawan moabot nganha sa balay 24 oras kada adlaw. Ang mga isport, musika, drama, komedya, siyentipikanhong tumo-tumo, mga interbyu o pakighisgot uban sa iladong mga personalidad, mga pelikula, tanantanan sa usa ka pislit sa buton. Pinaagi sa VCR libolibong mga pelikula ang mabatonan, kauban sa dili maihap nga mga video nga nagatudlo kon unsaon paghimo sa mga butang, mga video sa musika, ug ngani edukasyonal nga mga tape bahin sa kinaiyahan, kasaysayan, ug siyensiya.
Apan hain ang panahon alang niining tanang kalingawan? Ang teknolohiya mahimong makadala kanato sa milagro sa dihadiha nga kalingawan—handurawa kon unsa ka kurat ni Mozart nga madunggan ang usa sa iyang mga simponiya diha sa usa ka mabitbit nga stereo! Ugaling, ang teknolohiya dili makamugnag panahon nga gikinahanglan aron sa pagpahimulos sa maong tanang mga kalipay. Sa pagkamatuod, sa pila ka mga nasod diin ang teknolohiya naugmad na pag-ayo, nagkagamay ang libreng panahon, inay kay modaghan.
Busa kon ato kanang tugotan, ang kalingawan dali rang makahurot sa atong tanang libreng panahon. Ug angay natong hinumdoman nga ang kalingawan maoy usa lamang ka porma sa lulinghayaw, sagad maoy labing dili-aktibong matang. Kadaghanan kanato usab nanginahanglan nga mogula sa balay ug mohimog usa ka butang nga mas aktibo, sa pagsalmot inay kay yanong molingkod ug magpalingaw. Anaa ang pagpasiyo, maayong mga kauban nga ikalipay, ug mga dula.
Kon usa ka sayop nga tugotan ang kalingawan sa paghurot sa tanan natong libreng panahon, pagkadakong kadaot nga pasagdan kana sa paghurot sa panahon nga angayng igahin sa labawng mga obligasyon, sama sa atong Maglalalang, atong mga pamilya, atong trabaho, atong mga higala! Nan, pagkakinahanglanon gayod ang pagbaton ug usa ka balanseng panglantaw sa kalingawan! Unsaon nato pagdesisyon kon unsang kalingawan ang dili maayo alang kanato, ug pila niana ang sobra na kaayo?
[Mga hulagway sa panid 7]
Ang pila ka kalingawan motandog sa atong mga kasingkasing ug molamdag kanato