“Ang mga Nazi Dili Makapugong Kanamo!”
KADTO maoy balay sa usa ka dili gayod kaila. Nanuktok ako sa pultahan ug nagbarog didto nga nangurog, nanghinaot nga wala untay tawo ang balay. Bata pa ako niadtong higayona—21-anyos lamang—ug mao kini ang akong unang higayon sa paggawas sa pultahan-ug-pultahan nga buluhatong pagsangyaw sa mga Saksi ni Jehova. Nobyembre 1934 kadto, ug dinhi sa Alemanya, mapig-otong gidili ni Hitler ang tanang pagsangyaw. Sa dihang ang ministro nga maoy nanguna sa among gamayng mga tigom naghisgot sa plano sa paggawas sa pagsangyaw, naghunahuna ako, “Dili mahimong ako ang iyang gipunting!” Gawas pa, wala pa gani akoy bawtismo, ug usa lamang ka teksto ang akong nahibaloan. Apan nasayop ako—ako gayod ang iyang gipunting, ug ania ako nagsangyaw.
Walay tawo ang balay! Nahupayan ako. Diha sa sunod nga pultahan, wala gihapoy mitubag, apan nakadungog ako ug kasaba sa sulod, busa akong gibuksan ang pultahan. Dihay babaye nga naghugas sa mga kaldero, ug nakuratan siyang nakakita kanako. Ginerbiyos akong nagsugod sa pagpatin-aw sa akong usa ka teksto, Mateo 24:14. Gitutokan lamang niya ako. (Akong nahibaloan sa ulahi nga siya bungol.) Sa takulahaw lamang dihay mitunghang lalaki sa akong kilid. Kay nagtuo nga iya kadtong bana, nagpadayon ako sa pagpamatuod, ug nakaplagan na lamang nako nga gitionan nag rebolber ang akong mga gusok. Siya usa diay ka lider sa Nazi! Ang akong kauban, nga nagsangyaw sa atbang nga karsada, miduaw sa pultahan niining tawhana ug gipatiran diha sa hagdanan tungod niana. Nagtuo nga napahunong na niya ang pagpamatuod sa maong igsoon niadtong adlawa, nakit-an ako sa Nazi ug miduol sa pagdakop kanako. Samtang namapha lamang ang akong kauban ug nagpadayon sa pagsangyaw, ako nahidangat sa prisohan sulod sa upat ka bulan. Busa kini ang pagsugod sa akong karera sa pagsangyaw!
Ngadto sa Kampong Konsentrasyon!
Human nga ako gipagawas, gisaligan ako sa mga igsoon sa pagtabang sa tago nga pagsangyaw. Apan, gisundan sa mga Nazi ang akong matag lihok, ug wala magdugay gidakop na usab ako. Gidala ako sa lokal nga polisiya sa Gestapo, ug namugnaw ang akong kasingkasing sa dihang akong nadunggan ang hukom, “Ngadto sa kampong konsentrasyon!” Gipadala ako ngadto sa Esterwegen. Mga 120 kaming mga Saksi (Bibelforscher) ang atua didto, ug desidido ang mga guwardiyang SS sa pagbungkag sa among integridad.
Dihay usa ka sarhento, nga among gianggaag “Puthawng Gustav,” nga determinado sa pagpakompromiso kanamo. Usa ka adlaw iyang gipugos kaming tanan sa paghimog hago kaayong ehersisyo ilalom sa mainit nga adlaw sa Agosto—nga walay hunonghunong, sa tibuok adlaw. Sa kataposan sa adlaw, katunga sa mga igsoon nakuyapan o nagmasakiton kaayo diha sa tambalanan. Ikasubo, ang magtatan-aw sa usa ka kongregasyon naluya ug mipirmag “papeles sa pagkompromiso,” ug 12 pa gikan sa iyang kongregasyon miduyog kaniya sa pagpirma.
Nalipay nga ang iyang pagsakit misaler, si “Puthawng Gustav” karon misaad: “Ugma kamong tanan malipay sa pagpirma niining sulata, ug walay Jehova ang motabang kaninyo.” Aw, imong mahanduraw nga tim-os kaming miampo niadtong gabhiona. Sa pagkabuntag kami naghulat sa pagtungha ni “Puthawng Gustav.” Ug kami naghulat. Sa ulahi kami gisultihan sa pagbalik sa among mga baraks. Wala gihapoy Gustav! Sa kataposan among nahibaloan ang nahitabo. Sa iyang pagpaingon ngadto sa kampo niadtong buntaga, nakakat-on si “Puthawng Gustav” sa malisod nga paagi nga dili siya hinimo sa puthaw. Iyang gidasmagan sa iyang gimanehong motorsiklo ang usa sa tisa nga mga haligi sa kilid sa entranda sa kampo—usa ka entrada nga kapin sa 9 ka metros ang gilapdon! Siya gidalag dali sa ospital nga buak ang agtang ug bali ang bukton. Sa dihang sa kataposan among nakita siya pag-usab sa milabay ang duha ka bulan, iya kaming gisinggitan: “Ang inyong Jehova ang mihimo niini kanako!” Walay usa kanamo ang nagduhaduha kaniya bisag gamay.
Paingon sa Olandia
Sa Disyembre 1935, gipagawas ako ug gimandoan sa pagsulod sa sundalong Aleman. Apan, mihukom ako sa pag-adto sa Espanya agi sa Olandia ug nagpadayon sa akong pagsangyaw didto. Dihang nakaabot ako sa Olandia, gipangita nako ang mga Saksi, ug ilang giawhag ako sa pagpabilin sa Olandia. Pagkamakapalipay ang pagsangyaw pag-usab nga walay kababagan ug makauban ang akong mga igsoong lalaki ug babaye sa Kristohanong mga tigom! Bisikletahon namo ang kabanikanhan sa Olandia, mosangyaw sa adlaw ug matulog diha sa mga tolda magabii. Sa kasagaran, makakuha kamig 200 ngadto sa 220 ka oras sa pagsangyaw sa usa ka bulan.
Nihit ang among kuwarta aron ipalit ug pagkaon ug ibayad alang sa ubang mga galastohan. Mahinumdoman pa kaayo nako ang usa ka mag-uuma kinsa, sa dihang nakita niya kon giunsa namo pag-andam ang among gamayng pagkaon magabii, gidapit niya kami sa panihapon. Usa ka lamesa nga puno sa labing lamiang pagkaon naghulat kanamo! Sukad niadto, giatiman niining mahigugmaong pamilya ang among pangunang mga panginahanglan alang sa mantekilya, itlog, keso, ug tinapay, ug gitabangan pa gani nila kami sa among labada. Ang tibuok pamilya nahimong mga Saksi. Sila maoy hinungdanon kaayong kontak sa mga yugto sa buluhaton nga naghulat sa unahan.
Usa ka kombensiyon ang gihimo sa Bern, Switzerland, sa 1936. Si Joseph F. Rutherford, ang presidente sa maong panahon sa Watch Tower Society, ang mipakigpulong didto. Niadtong panahona, human sa tanang panahon nga akong nagugol ingong bug-os panahong ebanghelisador, nga ako sa kataposan gibawtismohan!
Ang Hague
Ako gitudlo sa rehiyon sa Hague. Daghang pamilya midawat sa kamatuoran sa Pulong sa Diyos didto. Nakigkontak gihapon ako sa pipila kanila hangtod karong adlawa. Niadtong 1939 gidakop ako sa polis nga Olandes—ingong espiya sa Nazi, nga wala gayoy kalagmitan! Nagpadayon ako sa akong pagsangyaw sa akong labing maarangan pinaagi sa mga sulat diha sa bilanggoan, nahibalo nga basahon sa huwes ang tanan nakong mga sulat nga mogawas. Human sa lima ka bulan, ang kataposan sa duha ka bulan niining pagkabilanggo nga nag-inusara, gibuhian ako. Sa pipila ka adlaw lamang human nga mipauli ako sa akong puloy-anan sa Hague, gisugdan pagbomba sa Luftwaffe sa Aleman ang rehiyon! Nahibalo ako nga dili ra layo ang Gestapo gikan sa misulong nga mga sundalo. Panahon na nako kadto sa pag-alagad sa tago.
Apan sa unsang paagi makapadayon ako nga dili makit-an? Gihimoan ako sa usa ka igsoon nga nanindag bisikleta ug espesyal nga bisikleta. Sama gayod kadto sa bisikleta nga gigamit sa mga sekreta—samang kolor, nga taas ug manibela ug may mga sab-itanan sa pinuti. Timbayaon pa gani ako sa mga sekreta, nagtuo nga usa ako kanila! Usa ka adlaw, hinunoa, samtang nagbisikleta ako diha sa dalan sa bisikleta nga dili makita gikan sa karsada duol sa balasbas, duha ka polis nagbisikleta sa atbang nga kilid sa dalan ug nakita ako diha sa kal-ang nga walay balasbas, ug ilang nailhan ako ingon nga naglagiw. Munas ginhawa nakog padagan sa akong bisikleta nga wala nako mahimo sukad sa tibuok kong kinabuhi! Kinahanglan moagi una sila sa tabokan sa itaas sa dili pa sila makabalik ug sundan ako, ug bisag migukod silag maayo nako, sa kataposan nawala ako sa ilang panan-aw.
Daghang Higayong Hapit Madakpan
Karon ang mga polisiya nahibalo sa akong presensiya sa Hague. Misugod ako sa pagkatulog sa nagkalainlaing mga balay alang sa akong kaluwasan. Sa usa ka okasyon natulog ako sa balay sa usa ka pamilya nga dunay tulo ka anak. Sumala sa naandan, giandam na nakong daan ang akong mga senina aron makailis dayon ako kon rundahon ang balay. Ipadulog ko ang duha ka bata aron akong mabalhin ang usa ka bata ngadto sa akong walay sulod nga katre iniglakaw nako. Niadtong paagiha, ang mga Nazi dili makakitag usa ka mainit, walay sulod nga katre.
Sa pagka alas singko niadtong buntaga, kining mga kahikayana sa pagkatulog napuslan. Dihay kusog, padayong pagdukdok sa pultahan. Halos wala na akoy panahon sa pag-alsa sa nuybe-anyos nga batang lalaki sa akong katre, gipansak nako ang akong mga senina sa akong kartera, nagkalo ug gisul-ob ang kapote, ug miambak nga nagtiniil sa bentana sa likod ngadto sa niyebe. Makalilipay, wala sila makahunahuna sa pagbutang ug guwardiya sa likod sa lagwerta. Midagan ako sa balay sa usa ka pamilya nga akong gitun-an sa Bibliya. Bisag alas 5:30 pa s.b. ug ngitngit pa nga panahon sa tingtugnaw, gipasulod ako niining tawhana nga walay tingogtingog ug gitago ako. Tulo sa tanan niyang pamilya sa ulahi nahimong mga Saksi.
Sa dihang gisukitsukit sa Gestapo ang pamilya nga bag-o pa nakong gibiyaan, ilang gitan-aw ang batang lalaki. Ila pa ganing gitanyagan siya ug kuwarta kon motug-an siya kanila kon may usa ba ka “tiyo” nga bag-o pang miduaw. Iyang giingnan sila: “Oo, dugay na kaayo kadto.” Unsa ka dugaya? Siya wala mahibalo. Sila mihawa, nga nabalo. Sa ulahi, ang inahan sa batang lalaki nangutana kaniya kon nganong mitubag siyag ingon niadto, sanglit siya nahibalo nga si “Tiyo Tom” (akong ngalan sa tago) diha man natulog. Siya mitubag: “Ang bayente-kuwatro oras taas nga panahon, nga daghan kaayog mga minutos.” Ug kini tinuod!
Ang akong sunod nga asaynment maoy sa Groningen. Giabot ug kahadlok ang mga Saksi niadtong siyudara, ug ang buluhatong pagsangyaw sa pagkatinuod nahunong. Apan wala magdugay ang mga igsoon nagmaisogon na usab, wala magtagad sa mapintas nga Gestapong Olandes. Usa ka gabii sa 1942, miapil pa gani kami sa “runda,” nanagtag ug libolibong mga tract sa Bibliya sa tibuok siyudad sa usa ka gipaigo-daan nga diyes-minutos nga yugto. Ang tanang mantalaan mitaho nga giapod-apod sa British Royal Air Force ang milyon-milyong mga pulyeto sa mga Saksi ni Jehova! Among gipahibalo sa Gestapo nga kami buhi ug maayog kahimtang. Ang Nazi dili gayod makasanta kanamo—bisan kanus-a!
Ang gubat nagpadayon, ug dugang nagkapeligro ang paglakaw sa mga dalan. Usa ka gabii samtang usa ka igsoon ug ako naglakaw gikan sa usa ka tago nga miting sa Hilversum, dihay mibangga nako sa likod, ug usa ka butang mikagilkil sa yuta diha sa akong tiil. Akong gipunit kini ug nakita sa kalisang nga helmet kadto sa sundalong Aleman! Ang tag-iya niini nagtindog tapad sa iyang bisikleta ug karon iyang gipunting kanako ang iyang plaslayt. Miduol ako paingon kaniya; iyang giagaw ang helmet gikan sa akong kamot, mihulbot ug rebolber, ug misinggit: “Arestado ka!”
Nangurog ako. Kon arestahon ako, tingali kataposan na kini nako. Miampo ako sa Diyos nga nangayog tabang. Nakadungog sa kagubot, midaghan ang mga tawo. Sa dihang akong namatikdan nga nagbaragbarag ug diyutay ang sundalo, nadayag nako nga hubog ang sundalo. Unya akong nahinumdoman nga gitugotan sa mga balaod militar ang mga opisyal nga makalakawlakaw nga magsapot ug sibilyan. Busa giduol ko ang sundalo ug misinggit kutob sa akong mahimo nga may awtoridad: “Wala ka ba makaila kon kinsa ako?” Nakurat ang sundalo. Iyang gipakpak ang iyang helmet ug misaludo kanako! Nagtuo nga iyang nainsultohan ang usa ka opisyal, siya maulawong milakaw ug nawala diha sa kangitngit. Ang mga tumatan-aw nagkatibulaag. Dako kaayo ang akong pasalamat kang Jehova alang sa laing hapit nga pagdakop!
Tinagotagong Kinabuhi sa Belgium
Ang akong sunod nga asaynment maoy sa laing nasod: Belgium. Ako ang nahimong nagadumalang ministro sa Antwerp. Tungod sa pagdili, gidumala ko ang daghang gagmay nga mga tigom sa nagkalainlaing balay matag semana. Ako usab ang mensahero, laing kontak diha sa katingalahang koneksiyon nga nag-amping sa espirituwal nga pagkaon nga padayong nagaabot niadtong malisod nga mga tuig.
Ang among tagboanan sa pagpayuhot sa literatura sa tabok sa utlanan gikan sa Olandia mao ang usa ka restawran. Ang tinukod mismo nahimutang sa Belgium, apan ang tanaman nahimutang sa Olandia, busa maayo kadtong dapit sa pagtagbo sa akong kontak ug mag-ilisay kamig bag. Ang tag-iya nagtuo nga kami mga Tiktik sa Britanya ug mikooperar kanamo. Iya pa ganing gisultihan ang polis nga nagbantay sa dili paghilabot kanamo. Apan usa ka adlaw dihay bag-ong polis nga nagbantay, nga samag hunahuna sa Nazi nga taga Belgium nga walay nahibaloan bahin nako. Sa dihang iyang nakit-an ako nga nagdalag dakong bag nga panit, miinsister siya nga akong buksan kini alang kaniya. Wala ako mosugot; ilabina kay kadto puno sa tulo o upat ka gatos ka magasing Bantayanang Torre. Busa gidakop niya ako ug gikuyogan ngadto sa estasyon sa polis. Gisugo sa polis nga nagdumala didto ang polis sa paglakaw samtang iya akong atimanon. Unya hilom niya akong giingnan: “Dili ko gustong motan-aw sa sulod sa bag. Palihog pagdala na lang ug gamayng mga bag sa sunod higayon.” Sa makausa pa ang nahimo ko lamang mao ang pagpasalamat kang Jehova!
Sa wala pa moabot ang adlaw nga giatake sa alyadong kasundalohan ang Pransiya (Hunyo 6, 1944) ug misugod ang kasundalohan sa Alyado sa ilang pagsulong sa Belgium, ang gubat misilhig ngadto mismo sa Antwerp. Ang pagsangyaw ug ang pagtambong sa mga tigom nahimong tinuod nga hagit samtang ang pinosilay ug mga kanyonaso gikan sa matag kiliran mikaylap dayon sa siyudad. Dihang hapit nang matapos ang gubat, ang alagad sa sanga nasayop sa pagtuo nga dili na kinahanglang magtagotago pa ako. Misunod ako, misupak sa tambag sa usa ka mahigalaong kapitan sa polis nga nagtuo nga sayo pa kaayong iladlad ko ang akong kaugalingon. Napulog-usa ka bulan sa ulahi migula ako gikan sa labing makalilisang nga kasinatian sa akong kinabuhi. Ang mga awtoridad dili motuo sa akong sugilanon. Kombinsido nga espiya ako sa Gestapo, ilang gibilanggo ako sa labing mangilngig nga mga kahimtang nga wala pa nako makita sukad. Daghang lalaki nga mas bata pa kay kanako nangasakit ug nangamatay niadtong mga bulana. Human nga gibuhian ako, giantos ko ang bug-os nga pagkadaot sa panglawas.
Matinumanong Pag-alagad Nagpadayon
Human sa dugang makapaguol sa kasingkasing nga mga kalangan, mga pagsukitsukit, ug pagkabilanggo, sa kataposan nakabalik ako sa Alemanya—napulo ka tuig sukad sa adlaw sa akong pagbiya! Nagkahiusa kami sa akong inahan, nga usa ka matinumanong Saksi, ug daghan kami kaayog mga eksperyensiya nga ambitan. Samtang sa hinayhinay naulian ang akong panglawas, misugod na usab ako sa bug-os panahong pagsangyaw, karon sa Schweinfurt. Ug pagkadakong kalipay ang pagtabang sa pag-andam sa among unang tapos-gubat nga kombensiyon, nga gihimo sa Nuremberg mismo sa dapit nga magarbohong giparada ni Hitler ang iyang mga sundalo! Nalipay ako sa ulahi nga gidawat sa Watchtower School of Gilead sa Tinipong Bansa, diin didto gibansay ako ingong misyonero.
Diha sa usa ka salosalo sa wala pa ako mogikan sa Gilead, nahimamat ko si Lillian Gobitas, nga nakadulag dakong bahin sa pakigbisog alang sa relihiyosong kagawasan bahin sa isyu sa pagsaludo sa bandera sa Tinipong Bansa. Iya akong gisultihan nga nalingaw siya sa akong pagkanta diha sa salosalo, ug mipahiyom lang ako tungod kay wala ko siya hisabti. Nagpadayon ako sa pagpahiyom, ug siya nagpadayon sa pagsulti. Misangpot kami nga nagpakasal! Kadto nahitabo human nga kaming duha migraduwar sa Gilead, siyempre, ug nagtrabaho kami ingong mga misyonero sa Austria.
Sa ulahi, tungod sa suliran sa panglawas napugos kami sa pagpauli sa Tinipong Bansa. Sukad niadto nakabaton kami ug duha ka matahom nga anak, lalaki ug babaye. Nalipay kami sa pagtan-aw kanila nga midawat sa kamatuoran. Sa miarang-arang ang akong panglawas, mitabang ako sa mga kongregasyon sa Tinipong Bansa ug Canada. Ang buluhaton wala gayoy pagkatapos, ug nagpadayon kami sa pag-apas niana. Mahinumdoman gihapon nako kadtong mga tuig sa tagong buluhaton nga may kalipay. Ang mga Nazi wala makapugong kanamo, tungod kay si Jehova nagauban kanamo. Dayag, iyang gipanalanginan gihapon ang buluhaton, ug walay makapugong niini hangtod nga kini matapos alang sa iyang katagbawan!—Sumala sa giasoy ni Erwin Klose.
[Hulagway sa panid 18]
Erwin Klose