Kon sa Unsang Paagi ang mga Biktima sa Linog Natabangan
NIADTONG Mayo 23, 1992, ang Desert Sun sa Palm Springs, California, T.B.A., mitaho “kon unsay mahimo sa makalilisang nga pag-uyog sa 7.5 nga linog sa Coachella Valley.” Kini nag-ingon: “Dako gayod unya kini nga kadaot. Diha sa hinanduraw sunodsunod nga mga hitabo nga giandam alang sa pagtuon sa kagamhanan, ang linog:
● Makapatay ug 5,000 ka tawo
● Makasamad ug laing 15,000
● Moresultag 50,000 ka tawong mawad-ag mga balay.”
Sa katingalahan, sa Dominggo, sa Hunyo 28—mga pipila lamang ka semana sa ulahi—usa ka linog nga may gikusgong 7.5 sa Richter nga sukod miuyog sa dapit! Apan nasentro kini diha sa gamay nga lungsod sa disyerto sa Landers ug Yucca Valley, nga duolan sa 60 ngadto sa 100 ka kilometros gikan sa mas dakong mga lungsod sa Coachella Valley. Wala pay sama niini ka kusog nga linog sa maong tuig ang nahitabo sa bisan diing dapita sa kalibotan. Ug sa California, ang estado nga ilado sa iyang mga linog, tulo lamang ka linog niining sigloha ang mas kusog.
Ang dili kaayo kusog nga mga linog nakapatay ug libolibo. Sa Armenia, 55,000 ang nangamatay diha sa 6.8 nga linog sa 1988, ug ang usa nga may gikusgong 6.2 nakalusno sa kaulohan sa Nicaragua, Managua, niadtong 1972, nga nakapatay ug kapin sa 5,000. Ang linog sa California daghang higayong mas kusog, sanglit ang matag numero sa sukod nga Richter naghawas ug usa ka linog nga napulo ka higayong mas kusog kay sa usa sa sunod nga ubos nga gikusgon. Busa, ang linog nga may gikusgon nga 7.5 maoy napulo ka higayong mas kusog kay sa usa nga 6.5.
Unsang katalagman ug kadaot ang gipahinabo sa dakong linog sa California? Sa unsang paagi naapektohan ang mga biktima, ug sa unsang paagi sila gitabangan?
Usa ka Buntag sa Kalisang
Sa Sabado sa gabii, Hunyo 27, ang mga residente sa palibot sa Landers napugos sa pagkatulog sa gawas sa balay tungod sa nagdaguok nga yuta. Nalisang kaayo ang siyete-anyos nga si Kelsey Tharp ug ang iyang kuwatro-anyos nga igsoong lalaki sa linog nga sila gipatulog sa lawak sa ilang mga ginikanan. “Sa Dominggo, sa alas 4:58 s.b.,” miingon ang ilang inahan, “usa ka tingog nga samag dekargang tren ang midahunog sa among balay. Naigo ang akong ulo sa among nahulog nga suga; ang akong bana nalabog gikan sa katre. Maorag ang among balay diha sa sulod sa usa ka dakong lutoanag popcorn. Ang tanang butang nalambalamba.”
Si Roger Terfehr, nga nagpuyo pipila ka milya ang gilay-on, miingon: “Daw adunay dakong mangtas sa silong sa among balay ug gihulbot ang haligi, ug giuyog kini pag-ayo. Ang tibuok balay naglagaak ug naglabyoglabyog. Ang tanang butang nangahagsa sa among palibot! Ang pag-uyog daw walay kataposan, bisag sa ulahi kami gisultihan nga ang labing dakong linog milungtad lamang ug 32 ka segundo.”
Sa wala pa mobanagbanag ang kabuntagon sa Dominggo, si Terry Bogart nagmaneho sa iyang trak aron sa pagtabang sa trabaho sa pagtukod sa Assembly Hall sa mga Saksi ni Jehova. “Abi nakog may diperensiya ang akong trak. Sa dihang mihunong ako, ang trak nag-untol-untol. Ang mga kable sa koryente nagtabyogtabyog, ug ang mga transformer mibuto.
“Nahibalo ako nga kinahanglang mobalik ako sa akong asawa ug sa akong mga anak nga babaye. Diha sa Highway 247, nakaabot ako sa mga dapit diin ang mga dalan nahulpa sa daghang piye. Sa dihang mihunong ako aron magpasigag kalayo sa dalan agig signal, usa ka babaye nga nagmanehog sakyanan uban sa iyang anak mitungha. Siya nangutana bahin sa kahimtang sa dalan sa unahan. Nagsul-ob lamang ug duster, makita nga hilabihan ang iyang kalisang. Giingnan ko siya nga sundan lang ako niya paingon sa balay diin gihatagan siya sa akong asawa ug senina ug gatas sa iyang anak.”
Si Fritz Grainer, usa ka magtatan-aw sa mga Saksi ni Jehova, miingon: “Ang tanan didto sa gawas sa dihang nahitabo ang ikaduhang linog, mga tulo ka oras lamang human sa unang linog. Nasentro kini duol sa Big Bear, kapin sa 50 ka kilometros ngadto sa kasadpan. Ang pipila kanamo didto na niadtong gutloa sa balay ni Bogart. Ang yuta nagbalodbalod sa ubos sa among tiil. Sa ulahi may pagkakataw-anang ginganlan ang epekto nga land surfing.” Kadtong linoga may gikusgong 6.6.
Si Warren ug si Ernestine Stoker, mga residente sa Yucca Valley, didto niadtong gutloa sa St. Petersburg, Russia, nga hapon na didto. Mao pay pag-abot nila sa ilang otel gikan sa pagtambong sa kataposang mga sesyon sa kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa dihang ilang nadunggan ang hitabo bahin sa linog. Ila dayong gipatokar ang TV ug nakita ang mga larawan sa kalumpagan nga nahitabo mga duolag usa ka milya gikan sa edipisyo sa opisina nga ilang gitrabahoan sa Yucca Valley.
“Samtang nagtan-aw kami sa balita sa telebisyon,” miingon si Ernestine, “may nahitabong linog sa Big Bear. Ang reporter nangutana sa usa ka tawo nga dili-makita sa kamera, ‘Unsa mosulod na ba ako sa ilalom sa akong lamesa karon? Makalakaw na ba ako aron makapadayon sa pagreport bahin sa [Landers/Yucca Valley] linog?’” Siyempre, ang magtiayon nabalaka kon unsa kahay nahitabo sa ilang pamilya ug mga higala ug sa ilang kabtangan balik sa ilang gipuy-an.
Dili Mao ang Labing Grabe nga Kahimtang
Hapit 1,600 ka kilometros ang kalay-on—sa Denver, Colorado, ug sa Boise, Idaho—gitaho nga nakutaw ang tubig diha sa mga swimming pool. Kapin sa tunga sa milyon nga mga tawo ang naapektohan sa pagkapalong sa suga. Ang mga tinukod nangahugno, ang mga panghaw nangalusno, naalihan ang mga haywey sa nangatumpag nga yuta, ug ang yuta mibuka. Ang swimming pool sa usa ka pamilya nasuyop sa ilalom sa yuta. Morag lungag sa bomba kadtong tan-awon.
Bisan pa, sa katingalahan, usa lamang ka tawo ang namatay diha sa maong mga linog, ang tres anyos nga batang lalaki nga naigo sa kagun-oban gikan sa nahugno nga dapogan sa balay diha sa Yucca Valley. Apan kapin sa 400 ang nangasamdan, ug ang kadaot sa propidad mokabat ug duolan sa $100 milyones. Ang total nga 6,321 ka balay ang nangadaot, apil ang 595 nga nahugno ug 2,119 ang nag-antos sa grabeng kadaot. Diha sa Landers Congregation sa mga Saksi ni Jehova, ang mga balay sa napulo ka pamilya grabe ang pagkaguba dili na nila kini kapuy-an. Ang uban adunay mga trailer sa pagbiyahe nga kabalhinan, ug ang uban gidapit sa pag-estar sa isigka-Saksi.
Unsay hinungdan nga sa katingalahan diyutay ra ang nangamatay? “Ang labing hinungdanon,” miingon si John Hall, usa ka inhenyero sa California Institute of Technology, “mao nga kini nahitabo sa hilit kaayo nga dapit.” Ug ang tigtala sa gikusgon sa linog sa Caltech nga si Egill Hauksson miingon: “Kon palandongon nimo kini, ang linog dili makapatay ug tawo. Ang mga tinukod mao ang makapatay. Ug adunay pipila ka bug-at, dagkong mga tinukod didto.”
Laing hinungdanong rason mao nga ang mga balay sa maong dapit kahoy ug balayan. Kini molihok ug molubaylubay sa linog ug dili dayon mahugno, sama sa ubang matang sa mga tinukod bisan sa dili kaayo grabeng mga linog. Lain pa, ang mga lagda sa pagtukod sa California istrikto, nagkinahanglan, pananglitan, nga pernohan ang mga haligi sa mga balay.
Bisan pa, ang mga linog nagbilin ug gatos-gatos ka tawong mga walay balay ug libolibo ang walay tubig. Hapit usa ka semanang milabay, 10,000 ka tawo ang wala gihapoy tubig sa gripo. Unsay gihimo sa pagtabang sa mga biktima?
Kon Unsay Gihimo sa mga Saksi
Dihadiha, sa nagkahayag na, ang mga magtatan-aw sa kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova nanggawas sa pagsusi sa kahimtang sa uban. Sa pipila lang ka oras ang tanan diha sa mga kongregasyon nasusi. Walay nasamdan ug grabe. Ang duha ka Kingdom Hall sa lugar nadaot apan malig-ong pagkatukod.
Sa tunga-tunga sa buntag, may nahimo nang mga kahikayan sa pagdalag binotelyang tubig ilimnon. Ang nahibilin sa adlaw gigugol sa paghimog emerhensiya nga mga pagpang-ayo sa mga tubo sa gas ug sa pagtino kon kinsa ang wala nay mga balay. Apan, bisag ang ubang may malig-on nga mga balay natulog sa gawas sa balay sa mga gabii human sa linog.
Sa pagkaudto sa Lunes, 23,000 ka litrong tubig diha sa trak sa tubig ang miabot diha sa Kingdom Hall sa Landers, ug 3,800 ka litrong binotelyang tubig ilimnon. Ang nahibiling oras sa adlaw gigugol sa paghatod ug tubig sa mga nanginahanglan. Nasusi nga 47 ka balay sa mga Saksi ang nadaot—32 sa Landers, 10 sa Yucca Valley, ug 5 sa Joshua Tree. Sulod sa semana, gihimo ang mga plano sa pag-ayo niining mga balaya.
Sa Sabado, Hulyo 4, mao ang petsa sa pagsugod sa trabaho, ug ang mga kongregasyon sa palibot sa lugar gipahibalo. Ang lokal nga mga Saksi nangandam sa pagpakaon sa mga trabahante. Ang kapolisan gipahibalo, sanglit sirado pa man ang mga dalan. Busa sa pagka Sabado, gipapaagi sa kapolisan ang mga Saksi diha sa mga dalan nga gialihan.
Kapin sa 500 ka buluntaryo ang mitungha sa Kingdom Hall sa Landers ug sa Yucca Valley sayo sa Sabado sa buntag. Didto sila nakadawat ug asaynment nga trabahoon lakip sa ayohonong elektrikal, sa mga tubo sa tubig, paghinlo sa kadaot, ug sa pagpahimutang ug balik sa puwesto sa mga pundasyon sa mga mobile home.
Sa pagkasunod adlaw ang panid sa atubangan sa Sun sa San Bernardino nag-ingon: “Sa palibot sa Landers, nga duolan sa 4,000 ang molupyo, nanguna ang mga Saksi ni Jehova sa pagtukod-pag-usab.” Nagtaho bahin sa usa sa mga proyekto sa pag-ayo, ang mantalaan nagkanayon: “Ang trabaho diha sa usa ka balay sa University Boulevard kusog kaayo. “Gitul-id dayon sa kawhaan ug upat ka trabahante ang mga bungbong, naghimog mga pultahan ug gihaklap ang bag-ong mga panel. Kining tanan gihimo alang sa usa ka Saksi nga pamilya nga pipila lang sa mga buluntaryo ang nakaila. Dili kini ang hinungdanon. Ang mga bungbong nataod ug ang pagbutang ug panel nagpadayon.”
Sa dihang namalik ang mga trabahante sa pagkaudto sa mga Kingdom Hall aron maniudto, nasusi nga ang kadaghanan sa trabaho sa mga balay sa mga Saksi natapos. Busa ang mga estasyon sa radyo nga KCDZ ug KROR gikontak, ug sila misugod sa pagpahibalo nga ang tanan nga nagkinahanglag tabang makatawag, ug ayohon sa mga Saksi ni Jehova ang mga balay nga nadaot sa linog nga walay bayad.
Daghan ang nangayog tabang. Usa ka tawo nagkinahanglag tabang sa pag-ayo sa iyang bodega ug sa pagkamada sa kahoy. Mga kawhaan ug upat ka Saksi ang miadto. Ilang gipagawas ang tanang butang sa bodega, ug gilimpiyohan kana, ug hapsayng gibalik ang tanan. Nakadayeg kaayo ang tawo nga sa pipila ka adlaw sa ulahi diha sa programa sa radyo nga pag-interbiyo, iyang gidayeg ang mga Saksi sa ilang tabang.
Usa ka magtiayong Saksi, si Jim ug Debbie Venoble, miingon: “Diha sa usa ka katalagman, motabang ang mga tawo kanimo sa sinugdan, ug unya kalimtan ka na sa ulahi, apan dili kana mao ang kahimtang uban sa atong Kristohanong mga igsoong lalaki ug babaye. Tulo na ka semana karon, ug sila moanhi gihapon sa pagsusi kon may gikinahanglan pa kami. Among nahibaloan gikan niini nga kasinatian nga dili hinungdanon ang materyal nga mga butang nga nawala kanamo.”
Si Steve Porto miingon: “Daghan kaayo kamig nakat-onan gikan niining linoga ug ang mga hitabo nga nahitabo human niadto. Ang gugma nga gipakita sa among kaubang mga Saksi nga miabot sa pagtabang kanamo maoy pamatuod nga kita sa tinuod maoy tibuok-kalibotan nga panag-igsoonay.”—Juan 13:34, 35.
Makapabalakang mga Linog Human sa Dakong Linog
Human sa linog daghang semana nga ang yuta sa maong lugar masubsob nga miuyog ug may panahong kusog. Sulod sa tulo ka semana, kapin sa 5,000 ka linog ang namatikdan; ang usa may gikusgong kapin sa 6 sa Richter nga sukod, 11 may gikusgong mga 5.0 ug 5.9, ug kapin sa 80 nga labing menos 4.0.
Usa ka 5.4 nga linog sa Hulyo 8 nga dili kaayo kusog ang gitaho nga miuyog ug 50 ka balay. “Makapabalaka kaayo kini,” miingon ang trabahante sa konstruksiyon nga si Rick Erickson. “Halos dili ka makatulog. Dili mo mahibal-an kon mohagsa ba kanimo ang balay o dili.” Sa pila ka adlaw human sa linog, si Billie Bolton miingon: “Wala na akoy gahom sa pagsulod sa balay pag-usab.” Tinuod, milabay na ang usa ka bulan human sa dakong linog, ang uban nagpuyo gihapon sa mga tolda, nahadlok nga magpabilin sa sulod sa balay.
Ang mga Kristohanon nahibalo nga ang mga linog maoy bahin sa ilhanan nga gitagna ni Jesus nga magtimaan sa konklusyon sa sistema sa mga butang. Busa sa dihang ilang makita kini, duyog sa daghan pang ubang mga kalamidad nga gitagna, sundon nila ang sugo ni Jesus: “Tindog nga matul-id ug ihangad ninyo ang inyong mga ulo, tungod kay ang inyong kaluwasan haduol na.”—Lucas 21:28.
[Mga hulagway sa panid 15]
Mialsa ug tulo-ka-piye ang yuta sa ubos ug diyutay sa balay diha sa bungtod sa Landers, California. Naalsa ug nasip-ak ang gahi nga granito sa mga puwersa sa linog
[Hulagway sa panid 16]
Balay nga nauyog sa linog nga nahimutang sa tres kilometros gikan sa sentro sa linog sa Yucca Valley, California