Asa Nagapadulong ang Pamatasan?

SA KASIGLOHAN ang Bibliya wala dudahi isip sukdanan sa moralidad diha sa daghang kayutaan. Bisan pag dili tanan nagkinabuhi sumala sa hamiling mga prinsipyo niini, ang Bibliya naghatag ngadto sa katawhang nag-ila niini ug usa ka moral nga pinulongan para sa tanan, nga usa ka sukdanan sa paghukom sa kagawian. Apan ang Heswitang presidente sa unibersidad nga si Joseph O’Hare masub-anong mipahayag: “Kita may naandang hugpong sa mga sukdanan nga gisupak ug giisip nga dili hingpit o dili na uso. Karon daw wala na ing bisan unsang moral nga mga giya.”

Nganong giayran ang pinasukad sa Bibliya nga moralidad? Usa ka dakong hinungdan mao ang kaylap nga pagdawat sa teoriya sa ebolusyon. Ang librong American Values: Opposing Viewpoints nag-ingon: “Alang sa tanang nailhang sibilisasyon, ang mga tawo nagtuo sa duha ka kalibotan: ang usa nga makita nimo, ug ang usa nga dili makita. . . . Ang dili-makitang kalibotan nagtaganag pasukaranan alang sa kahulogan ug bili . . . Mao kana ang nakapahiusa sa mga katawhan. Apan, sa mga tungatunga sa miaging siglo, ang mga tawo giingnang walay dili-makitang kalibotan. Wala kini maglungtad sukad masukad.” Ilabina gikan niadtong panahona padayon, dihay dili-hitupngang mga pag-atake sa Bibliya ug sa moralidad niana. Ang gitawag nga matukiong pagpanaway sa Bibliya ug ang pagpatik sa Origin of Species ni Darwin nahilakip niining pilosopikanhong mga atake.a

Busa ang ebolusyon nagpamenos sa awtoridad sa Bibliya diha sa hunahuna sa kadaghanan. Sumala sa giingon sa usa ka artikulo sa Harvard Magazine, ang Bibliya karon gilantaw na lamang ingong “minaomaong sugilanon.” Ang epekto diha sa moralidad malaglagon. Ang ebolusyon sumala sa usa ka iladong siyentipiko nga si Fred Hoyle nahimong “usa ka lisensiya sa bisan unsang matang sa mapahimuslanon sa higayong kinaiya.”

Siyempre, ang ebolusyon bahin lamang sa hulagway. Ang duha ka gubat sa kalibotan dugang pang nagdasig sa kaylap nga pagkalugda sa relihiyon. Ang industriyal nga kausaban nagdala ug dakong sosyal​—ug moral—​nga kausaban. Dugang pa, ang kusog nga pag-uswag sa gamhanang palaumagian sa komunikasyon sa katawhan nakapaposible sa pagladlad sa mga tawo sa nagakaut-ot nga moral diha sa dakong gilapdon.

Ang Tanan ba Relatibo?

Nan, dili kaayo ikahibulong nga daghang tawo walay moral nga kalagdaan. Sila nag-utaw-utaw sama sa sakayan nga walay timon. Daghan, pananglitan, mosunod sa kasagarang tinamdan sa pagkarelatibo sa moral, ang panglantaw nga “ang mga kamatuoran sa maayong pamatasan nagdepende sa mga indibiduwal ug mga grupo nga naghupot niini.” Sumala niining maong pilosopiya, walay absolutong moral​—ang tanan relatibo. ‘Unsay sayop alang nimo mahimong husto alang sa lain,’ mipahayag ang mga relatibista. Tungod kay ang ilang moral nga igtutudlo nagpunting sa halos bisan asang direksiyon, dali kaayo nilang himoon nga dalawaton ang halos bisan unsang matang sa kinaiya.

Busa, ang buhat nga kanhi gihubit nga “sala” o “daotan” karon yanong “binuang.” Ang buhat mahimong tawgong “makapapikal” apan dili hukmang “imoral.” Ang usa ka tawo mahinumdom sa mga adlaw sa karaang propeta nga si Isaias sa dihang dihay “nag-ingon nga ang maayo maoy daotan ug ang daotan maoy maayo, . . . nga nagbutang sa kangitngit ilis sa kahayag ug sa kahayag ilis sa kangitngit.”​—Isaias 5:20.

Pagpasa sa Pasangil

Ang laing moral nga hilig mao ang pagpasa sa pasangil. Si Adan nagpasangil kang Eva, ug si Eva, sa baylo, mipasangil sa bitin. Ang mga malinapason karong adlawa sa susama molikay sa tulubagon, ug sila sagad natabangan sa paghimo niana pinaagi sa legal ug sikyatrikanhong mga propesyon. Usa ka artikulo sa U.S.News & World Report nagsaway sa sikyatrikanhong komunidad tungod sa “pag-imbento ug bag-ong mga sakit nga naglarawan sa mga makasasala diha sa papel sa walay-mahimong mga biktima.” Pananglitan, ang American Pyschiatric Association gikataho nga naghatag ug ugdang nga pagtagad sa pagtawag sa mga manlulugos ingong mga biktima sa usa ka sakit nga talagsaong gitawag “paraphilic rapism.” Ang pipila mibati nga kini susama sa usa ka legal nga lisensiya sa pagpanglugos nga makalingkawas sa silot. “Ang kababayen-an kusganon kaayong misupak nga sa kalit ang pagpanglugos nakaplagang dili diay usa ka sakit.”

Wala kini magsalikway sa tataw nga kamatuoran nga ang masakit nga mga kasinatian sa dihang bata pa adunay dili-maayong epekto sa usa ka hamtong. Apan sayop ang pag-angkong ang nangagi magpakamatarong sa mabangis o imoral nga kinaiya sa hamtong.

Mga Batan-on​—Walay Moral nga Giya

Ang makalibog nga moral sa kalibotan nag-apektar ilabina sa daling maimpluwensiyahang mga batan-on. Ang tigdukiduki nga si Robert Coles sa Harvard University nakakaplag nga walay usa ka pasukaranang hugpong sa panghunahuna nga naggiya sa moral nga kinabuhi sa Amerikanong mga kabataan. Sila nagiyahan sa nagkalainlaing moral nga mga giya ug paghukom sa kinaiya. Duolan sa 60 porsiento sa grupo sa mga batan-ong anaa sa nagtunghang panuigon nga gisurbi nag-ingon nga sila gigiyahan sa kon unsay makapahimo nilang mag-una o kon unsay mopabati nilang maayo.

Usahay ang mga tunghaan nakadugang sa maong kalibog sa moral. Tagda ang iladong programa nga gitawag “katin-awan sa mga prinsipyo,” nga gisugdan pipila ka tuig kanhi sa mga tunghaan sa T.B. Ang pasukaranang mga pagtulon-an niini? Ang kabataan kinahanglang gawasnon sa pagpili sa ilang kaugalingong moral nga mga prinsipyo.

Ang moral nga pagkawalay-kapuslanan sa maong baroganan dayag sa kasinatian sa usa ka estudyante sa Siyudad sa New York nga nakahukom sa pag-uli sa iyang nakit-an nga pitakang may $1,000. Unsay sanong sa iyang mga klasmet sa klase sa moral nga mga sukdanan? Siya giyagayagaan ug gisaway tungod sa pagbuhat niadto! Labi pa ka daotan, walay magtutudlo o opisyal sa tunghaan ang nagdayeg kaniya sa iyang pagkamatinud-anon. Usa ka magtutudlo nagpakamatarong sa bug-os nga kakulang sa pagdayeg pinaagi sa pag-ingon: “Kon ako mohimog tinong baroganan kon unsay husto ug sayop, nan ako wala maghatag kanilag kapilian ingon sa buhaton sa usa ka magtatambag.”

Ang mga Iglesya Makahunong ba sa Moral nga Pagkadunot?

Dili ikatingala, ang makaluluoyng moral nga kahimtang sa kalibotan nagpahinabog kusganong sanong. Daghan karon ang nag-awhag sa pagbalik sa naandang mga prinsipyo, nga sa pipila ka tawo nagkahulogan ug pagbalik sa relihiyon. Apan, dili-maayo ang kaagi sa mga iglesya sa pagtaganag moral nga pagpangulo. Ang Katibuk-ang Asembliya alang sa Presbiteryanong Iglesya (T.B.) miangkon: “Kita nagaatubang sa krisis nga makalilisang sa gidak-on ug sangpotanan.” Ang kinaiya niining maong krisis? “Tali sa 10 ug 23 porsiento sa klero sa tibuok nasod nalangkit sa seksuwal nga pakigkontak uban sa mga parokyano, mga kliyente, mga empleyado, ubp.”

Busa, ang kaylap nga pagkalugda sa relihiyon naglungtad. Ang presidente sa Konsilyo sa Negosyo ug Industriya sa T. B. misuma niana sa dihang siya mipahayag: “Ang relihiyosong mga institusyon napakyas sa pagpasa sa ilang makasaysayanhong mga sukdanan, ug sa daghang kaso, nahimong bahin sa [moral] nga suliran, kay nagpasiugda sa teolohiya bahin sa kagawasan ug sa dili-mahukmanong panglantaw sa tawhanong kinaiya.”

Nan, tin-aw nga ang wala-matudloi nga tawhanong tanlag dili makasarang sa paggiya sa katawhan. Ang moral karong adlawa nagapadulong sa bug-os nga kagun-oban. Nagkinahanglan kita ug giya nga naggikan sa usa ka personang labaw kay kanato.​—Itandi ang Proverbio 14:12; Jeremias 10:23.

Ang maong giya naglungtad. Mabatonan kini sa tanan nga buot niini.

[Footnote]

[Blurb sa panid 5]

Ang pagtuo sa ebolusyon maoy usa ka hinungdan nga giayran ang pinasukad-sa-Bibliya nga moralidad

[Blurb sa panid 6]

‘Tali sa 10 ug 23 porsiento sa klero nalangkit sa seksuwal nga pakigkontak uban sa mga parokyano, mga kliyente, mga empleyado, ubp.’

[Hulagway sa panid 7]

Ang klero nagpasiugda sa moral nga sistema nga gipasukad sa tawhanong kaalam inay sa Bibliya