Ang Kaso Pabor sa Gatas sa Inahan
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Nigeria
HANDURAWA ang usa ka pagkaon sa bata nga lamian, daling hilison, ug nagatagana sa tanang sustansiya nga gikinahanglan sa nagatubong mga masuso. Usa ka pagkaon nga giisip nga “katingalahang tambal” nga nagapanalipod ug makaayog sakit. Usa ka pagkaon nga walay bayad ug dali nga mabatonan sa mga pamilya sa tanang dapit sa kalibotan.
Imposible ba nga adunay pagkaong sama niini? Aw, ang maong produkto tinuod nga naglungtad, apan dili hinimo sa mga siyentipiko sa industriya. Kini mao ang gatas sa inahan.
Sa tibuok nga kasaysayan sa tawo kining katingalahang pagkaon giisip nga hinungdanon sa pag-atiman sa bata. Pananglitan, ang Bibliya nagsugilon kanato nga sa dihang nakita sa anak nga babaye ni Paraon ang bata nga si Moises, iyang gisugo ang igsoong babaye ni Moises sa pagtawag ug “usa ka babayeng nagapasuso” nga maoy moatiman kaniya. (Exodo 2:5-9) Sa ulahi, sa Grego ug Romanhon nga mga katilingban, komon ang magsuhol ug tambok nga mga iwa aron sa pagtaganag gatas sa mga masuso sa sapian nga mga ginikanan. Hinunoa, sa mga dekadang dili pa dugay, ang batasan sa pagpasuso mikunhod ug dako, tungod sa panganunsiyo nga nagpatuo sa mga tawo nga ang gatas sa suso ubos ug kalidad kon itandi sa mga gatas nga hinimo sa modernong teknolohiya. Karong adlawa, kanang kilinga ginabali sanglit dugang ug dugang mga inahan ang nakaamgo nga ang “pagpasuso mao ang labing maayo.”
Ang Labing Maayong Pagkaon
Nakalupig ba ang mga siyentipiko sa kinaiyanhong paagi sa Maglalalang sa pagpakaon sa mga masuso? Wala gayod. Ang UNICEF (United Nations Children’s Fund) nag-ingon: “Ang gatas sa suso lamang mao ang labing posible maayo nga pagkaon ug ilimnon alang sa mga bata diha sa unang upat ngadto sa unom ka bulan sa kinabuhi.” Ang gatas sa suso tugob sa tanang protena, mga igpakusog sa pagtubo, tambok, carbohydrates, enzymes, mga bitamina, ug ubang mga substansiya nga kinahanglanon sa himsog nga pagtubo sa masuso sa panahon sa unang pipila ka bulan sa kinabuhi.
Ang gatas sa suso dili lamang mao ang labing maayong pagkaon alang sa bag-ong natawong mga bata kondili kini usab mao lamang ang pagkaon nga ilang gikinahanglan. Gipamatud-an pag-usab sa World Health Assembly niadtong Mayo 1992 nga “sa panahon sa unang upat ngadto sa unom ka bulan sa kinabuhi walay pagkaon o likido, bisan gani tubig gawas sa gatas sa inahan ang kinahanglan aron matagan-an ang kinahanglanong sustansiya sa normal nga bata.” Ang gatas sa suso adunay igong tubig sa pagtagbaw sa kauhaw sa bata bisan sa mainit, uga nga mga klima. Ang pagpasuso diha sa bibiron ug dugang tubig o tam-is nga ilimnon dili lamang wala-kinahanglana kondili mopahimo sa bata sa paghunong sa pagsuso sa inahan, sanglit mas gusto ang bata sa igong kaharuhay sa pagsuso sa botelya. Siyempre, human sa unang pipila ka bulan sa kinabuhi, ang ubang kalan-on ug ilimnon kinahanglang anam-anam nga idugang sa pagkaon sa bata.
Walay laing kapuli ang makataganag sama ka maayong pagkatimbang nga mga sambog nga makapakusog sa mahimsog nga pagtubo ug pag-ugmad sa mga masuso. Ang librong Reproductive Health—Global Issues nag-ingon: “Ang mga pagsulay sa pagpuli sa gatas sa suso wala magmalamposon. Ang basahon sa kasaysayan bahin sa ulohan sa pagpakaon sa masuso puno sa ebidensiya nga ang mga masuso nga wala magsuso sa inahan mas dako ug kapeligrohan nga maimpeksiyon ug kulag sustansiya kay sa mga masuso nga ginapasuso sa inahan.”
Ang Pagpasuso sa Inahan Makaluwas sa Kinabuhi
Sumala sa WHO (World Health Organization), usa ka milyong masuso nga nangamatay sa tibuok-kalibotan mapugngan unta tuig-tuig kon ang ginapakaon lamang sa tanang ginikanan sa ilang mga anak mao ang kaugalingong gatas sa unang upat ngadto sa unom ka bulan sa kinabuhi. Ang report sa UNICEF nga State of the World’s Children 1992 nag-ingon: “Ang mga bata nga ginapasuso sa bibiron sa kabos nga komunidad maoy kapin kun kulang 15 ka higayon nga mamatay tungod sa sakit nga kalibang ug 4 ka higayon nga posibleng mamatay tungod sa pulmonya kay sa masuso nga bug-os ginapasuso sa gatas sa inahan.”
Unsay katarongan niini? Ang usa ka katarongan mao nga ang pinulbos nga gatas, gawas nga menos ug kalidad kon itandi sa gatas sa inahan, kasagaran lasaw nga pagkatimpla sa hugaw nga tubig ug unya ibutang diha sa wala kapabokali nga mga botelya. Busa ang gatas sa bibiron dali nga mahugawan sa bakterya ug sa mga virus nga mopahinabog kalibang ug mga impeksiyon sa respiratoryo, ang pangunang pumapatay sa kabataan sa pobre nga kayutaan. Kon itandi, ang gatas nga direkta gikan sa suso dili dali nga mahugawan, dili na kinahanglang timplahon, dili mapan-os, ug dili lasaw.
Ang ikaduhang katarongan kon nganong ang pagpasuso sa inahan makaluwas ug mga kinabuhi mao nga ang gatas sa inahan adunay mga antibody nga mopanalipod sa mga masuso batok sa sakit. Bisan kon motakboy man ugaling ang mga sakit nga kalibang ug ubang mga impeksiyon, kini dili kaayo grabe ug dali nga tambalan diha sa mga masuso nga nagasuso sa inahan. Ang mga tigdukiduki nagsugyot usab nga ang mga masuso nga nagasuso sa inahan daw dili daling maladlad sa sakit sa ngipon, kanser, diabetes, ug mga alerdyik. Ug sanglit nagkinahanglan man kini ug makusog nga pagsupsop, ang pagpasuso sa inahan mopauswag diha sa mga masuso sa hustong pag-ugmad sa bukog sa nawong ug sa kaunoran.
Mga Kaayohan sa mga Inahan
Ang pagpasuso sa inahan dili lamang makaayo sa bata; kini makaayo usab sa inahan. Alang sa usa ka butang, ang bata nga nagatutoy sa suso mopadasig sa pagpagawas sa hormone oxytocin, nga makatabang dili lamang sa pagpagawas ug sa pagpaagas sa gatas kondili mopakipos usab sa matris. Kon mokipos dayon ang matris human manganak, walay posibilidad nga magdugay ang pagdugo. Ang pagpasuso sa inahan makatabang usab sa pagpalangan sa ovulation ug pagregla. Kini mopalangan sa sunod nga pagsabak. Ang taas-taas nga gintang sa matag pagsabak nagkahulogag mas himsog nga mga inahan ug mga masuso.
Laing dakong kaayohan alang sa kababayen-an mao nga ang pagpasuso magpakunhod sa risgo sa kanser sa obaryo ug sa suso. Ang ubang mga eksperto nag-ingon nga ang risgo sa kanser sa suso alang sa usa ka babaye nga nagpasuso sa iyang anak maoy katunga kon siya wala magpasuso.
Dili pakamenoson diha sa listahan sa mga kaayohan sa pagpasuso mao ang panagsuod sa inahan-ug-anak. Sanglit kini naglangkit dili lamang sa paghatag ug pagkaon kondili pagkadapat usab pinaagi sa baba, panit-ug-panit nga pagdapat, ug pisikal nga kainit, ang pagpasuso makatabang sa pag-ugmad sa usa ka hinungdanong bugkos tali sa inahan ug sa bata ug makaamot sa emosyonal ug sosyal nga pagtubo sa bata.
Pagdesider Labot sa Pagpasuso
Hapit ang tanang inahan sa pisikal makataganag igong gatas alang sa ilang mga masuso kon maabot ang pipila ka kinahanglanon. Ang pagpasuso kinahanglang sugdan human gilayon sa pagpanganak, sulod sa unang oras human nga gipanganak ang bata. (Ang unang gatas sa suso, nga ispiso dalagon nga substansiya nga gitawag ug colostrum, maayo alang sa mga bata ug mopanalipod kanila batok sa mga impeksiyon.) Human niana, ang mga bata pasusohon kon gutomon, lakip na sa gabii, ug dili sumala sa gitino nga iskedyol. Ang hustong posisyon sa bata diha sa suso hinungdanon usab. Usa ka eksperyensiyado ug maluloy-on nga magtatambag makataganag tabang niining mga butanga.
Siyempre, kon mohukom ang inahan sa pagpasuso sa iyang anak o dili nagadepende labaw pa sa yanong katakos sa iyang lawas sa paghimo niini. Ang The State of the World’s Children 1992 nagtaho: “Ang mga inahan nagkinahanglan sa tabang sa mga ospital aron kahatagan nila ang ilang mga bata sa labing maayong posibleng sinugdanan; apan aron makapadayon sila sa pagpasuso, gikinahanglan usab nila ang tabang sa mga amo, sa mga unyon sa pamuo, sa komunidad—ug sa mga tawo.”
[Kahon sa panid 13]
Pagpasuso sa Inahan Diha sa Pobreng Kalibotan
1. Ang gatas sa suso lamang mao ang labing posible maayo nga pagkaon ug ilimnon alang sa bata sa unang upat ngadto sa unom ka bulan sa kinabuhi.
2. Ang mga bata kinahanglang sugdan dayon sa pagpasuso inigkatawo. Halos ang tanang ginikanan makapasuso sa iyang anak.
3. Ang kanunay nga pagsupsop gikinahanglan aron mogawas ang igong gatas sa suso alang sa mga panginahanglan sa bata.
4. Ang pagpatutoy diha sa bibiron mosangpot ug seryoso nga sakit ug kamatayon.
5. Ang pagpasuso sa inahan kinahanglang ipadayon hangtod sa ikaduhang tuig sa kinabuhi sa bata ug mas dugay pa kon mahimo.
Tuboran: Facts for Life, duyog nga gipatik sa UNICEF, WHO, ug UNESCO.
[Kahon sa panid 14]
Pagpasuso sa Inahan ug AIDS
Sa ulahing bahin sa Abril 1992, gitigom sa WHO ug UNICEF ang usa ka internasyonal nga grupo sa mga eksperto aron hisgotan ang kalangkitan sa AIDS ug sa pagpasuso sa inahan. Ang katuyoan sa tigom gipatin-aw ni Dr. Michael Merson, direktor sa WHO Global Program on AIDS. Siya miingon: “Ang pagpasuso sa inahan maoy usa ka hinungdanong elemento sa pagkabuhi sa bata. Ang risgo sa bata nga mamatay sa AIDS pinaagi sa pagpasuso sa inahan kinahanglang itimbang batok sa risgo niini nga mamatay sa ubang mga hinungdan kon dili pasusohon.”
Sumala pa sa WHO, mga usa sa tulo sa tanang masuso nga natawo sa mga inahan nga naimpeksiyon sa HIV naimpeksiyon usab. Samtang ang pagkatakod sa inahan ngadto sa anak sa sakit mahitabo sa panahon sa pagsabak ug sa pagpanganak, adunay ebidensiya nga mahitabo usab kini pinaagi sa pagpasuso. Apan, ang WHO nag-ingon, “ang kadaghanan sa bata nga gipasuso sa mga inahan nga naimpeksiyon sa HIV dili maimpeksiyon pinaagi sa pagpasuso.”
Ang grupo sa mga eksperto mihinapos: “Kon ang mga sakit nga mananakod ug malnutrisyon ang pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga masuso ug taas ang gidaghanon sa nangamatay sa mga masuso, ang pagpasuso sa inahan maoy naandang itambag sa mga babayeng mabdos, apil na niadtong naimpeksiyon sa HIV. Tungod kini kay ang risgo sa ilang anak nga maimpeksiyon sa HIV pinaagi sa gatas sa suso lagmit mas gamay kay sa risgo niini nga mamatay gikan sa ubang mga hinungdan kon dili pasusohon sa inahan.
“Sa laing bahin, sa mga kahimtang diin ang pangunang hinungdan sa kamatayon sa panahon sa pagkamasuso dili ang mananakod nga sakit ug ang gidaghanon sa nangamatay sa masuso diyutay, ang . . . kasagarang itambag sa mga babayeng mabdos nga nahibaloang naimpeksiyon sa HIV mao ang paggamit ug luwas nga kapilian alang sa ilang mga bata inay magpasuso.”