Sa Dihang ang Kalayo Dili Mapugngan
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Ghana
KALAYO. Kon kini madumala, kini mapuslanong alagad. Apan kon kini moulbo nga dili-mapugngan, kini mahimong malaglagong higante nga mout-ut sa tanang maagian niini—tawo, mananap, kakahoyan, mga tanom.
Sa 1983 ang usa ka sunog sa kalibonan sa Australia naglaglag sa mga estado sa Habagatang Australia ug Victoria. Kapin sa 70 ka tawo ang namatay, duyog sa kalaglagan sa 36,000 ka baka, 320,000 ka karnero, ug kapin sa 2,000 ka balay.
Sa samang tuig, ang mga sunog sa kalibonan sa Ghana miresulta sa kalaglagan sa 72 porsiento sa 238,000 kilometro kuwadradong luna sa nasod. Labing menos 29 ka tawo ang namatay; laing 34 ang nasamdan.
Ang gamayng bahin sa mga sunog sa kalibonan maoy resulta sa kinaiyanhong mga paagi, sama sa kilat. Ang kadaghanan maoy hinimog-tawo. Sa Ghana ang pangunang hinungdan sa sunog sa kalibonan mao ang pagpaagos ug duga gikan sa mga palma aron himoong bino. Ang mga trabahante magdaob sa mga binugkos nga lipak sa pagpainit sa mga palma, aron moagos ang duga niini. Apan, kasagaran, nga wala-tuyoa ang kalayo mokatap, ug ang sunog sa kalibonan moresulta.
Sa pila ka yuta sa Aprika, kasagaran na nga ang pundok sa mga mangangayam molikos sa usa ka bahin sa kalibonan ug daoban kana aron mogula ang ayamonon nga lagmit anaa niana. Kadtong mangita ug dugos sa ihalas nga mga buyog mogamit ug kalayo aron sa pagpapahawa sa mga buyog sa ilang udlan. Usahay dili sila maningkamot sa pagpalong sa kalayo nga ilang gisugdan.
Sa tropikal nga Aprika daghang mag-uuma ang naggamit sa kaingin nga paagi sa pagpanguma. Ilang putlon ang mga kahoykahoy sa usa ka dapit nga ilang giplanohang umahon ug sunogon ang mahibilin. Kon dili mapugngan, ang sunog daling mokatap.
Sa pila ka dapit, ang mga magbalantay sa kahayopan magsunog sa ugang sagbot sa pagtuo nga, inig-abot sa ulan ang yuta maulian, ug duna unyay mas maayong sibsibanan alang sa ilang mga kahayopan. Sa dihang kining mga daob pasagdan—ingon sa sagad nga mahitabo—sila daling mokatap. Ang mga magkakampo ug mga trabahante sa natad usahay susamang sad-an sa pagsugod sa mga sunog tungod sa pagkapakyas sa pagpalong sa mga daob.
Nan, tin-aw nga ang pagpasagad maoy hinungdan sa kasagarang mga sunog sa kalibonan. Apan, sa unang bahin may paagi ba nga mapugngan ang pagkahitabo sa maong mga sunog? Ang makataronganong mga panagana makahimog dakong kalainan. Pananglitan, pinaagi sa paghinlo ug pugong sa pagkatap sa kalayo nga 5-10 ka metros ang gilapdon palibot sa daob diha sa uma, ikaw makatabang sa pagpugong sa pagkatap niana sa kasikbit nga mga uma. Ang bug-os nga pagpalong sa tanang kalayo nga imong gisugdan maoy laing hinungdanong panalipod. Hinumdomi, ang pagpugong ug sunog sa kalibonan labi pang sayon kay sa pagpakigbisog sa pagpalong niana.
Ang pipila nagtuo nga ang mas bug-at nga mga silot alang sa mga sad-an makapugong sa pagpasagad ug sa tinuyong mga sunog. Ang uban nangatarongan nga ang labing maayong paagi sa pagpugong sa mga sunog sa kalibonan mao ang edukasyon ug pagkaandam nga mokooperar sa tanan.
Tahora pag-ayo ang kalayo. Pinaagi sa pagbaton ug makataronganong pagbantay, dili nato maaghat kining mapuslanong alagad nga mahimong malaglagong higante.
[Picture Credit Line sa panid 31]
P. Riviere/Gamma Liaison