Ang mga Siyentipiko Naglimbong sa Publiko

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Espanya

SI Tomás Serrano, usa ka edaran, nahaga sa panahon nga mag-uumang Espanyol nagtuo sulod sa daghang katuigan nga ang iyang uma sa Andalusia may gitagong butang nga talagsaon. Ang iyang daro kanunayng makakalot ug talagsaong mga bukog ug mga ngipon nga tinong dili iya sa lokal nga baka. Apan sa dihang iyang gisulti ang iyang nakaplagan diha sa balangay, walay nagtagad​—labing menos wala hangtod sa 1980.

Nianang tuiga usa ka tem sa mga palyontologo miabot aron sa pagsusi sa rehiyon. Sa wala madugay sila nakakalot ug tinuod nga koleksiyon sa bahandi nga mga fossil: mga bukog sa oso, elepante, hippopotamus, ug ubang mga hayop​—ang tanan nahimutang sa usa ka gamay nga luna nga dayag nga usa ka naughang lamakan. Hinuon, maoy niadtong 1983 sa dihang ang mabungahong dapit kalit nga mipatim-aw diha sa internasyonal nga mga ulohan sa balita.

Usa ka gamay apan talagsaong tipak sa bagolbagol ang bag-o pang nakaplagan. Kana gibalita ingon nga “kinakaraanang tawhanong kalabera nga nakaplagan sa Uropa ug Asia.” Nga nagbanabana niana nga tali sa 900,000 ug 1,600,000 anyos, ang pila ka siyentipiko nagdahom niana nga magpailaila ug “usa ka kausaban sa pagtuon sa tawhanong matang.”

Ang fossil nga nagpatungha niining tanang kadasig ginganlag “Tawo sa Orce”​—sumala sa ngalan sa balangay sa probinsiya sa Granada, Espanya, diin kana nakaplagan.

Ang “Tawo sa Orce” Gimantala

Sa Hunyo 11, 1983, sa Espanya gipasundayag sa publiko ang fossil. Ang iladong mga siyentipikong Espanyol, Pranses, ug Britaniko nagpamatuod na sa katinuoran niini, ug ang politikal nga pagpaluyo nagsingabot dayon. Usa ka Espanyol nga magasin madasigong nagtaho: “Ang Espanya, ug ilabina ang Granada, karon nag-una na sa kakaraan sa [tawo] diha sa dakong-kontinente sa Eurasia.”

Sama sa unsa ba gayod ang “Tawo sa Orce”? Ang mga siyentipiko nagbatbat kaniya ingong bag-ong lalin gikan sa Aprika. Kining linaing fossil, gikaingong, iyaha sa usa ka batan-ong lalaki kinsa nagpangedaron ug mga 17 anyos ug 1.5 metros ang barog. Lagmit siya usa ka mangangayam ug tigkolekta kinsa tingali wala pa makakat-on sa paggamit ug kalayo. Lagmit siya nakaugmad na ug pasukaranang pinulongan ug relihiyon. Siya mikaon ug prutas, mga lugas, mga lumboy, ug mga insekto, lakip sa pupanahong mga patayng hayop nga gipatay sa mga hyena.

Mga Pagduhaduha Mahitungod sa Pag-ila

Sa Mayo 12, 1984, duha lang ka semana una pa sa internasyonal nga siyentipikanhong seminar bahin sa ulohan, ang ugdang nga mga pagduhaduha mitungha bahin sa gigikanan sa tipak. Human sa mainampingong pagkuha ug kalsiyum nga mga deposito gikan sa sulod nga bahin sa bagolbagol, ang mga palyontologo nakakaplag ug makapalibog nga “bugdo.” Ang tawhanong mga bagolbagol wala nianang maong bugdo. Ang seminar gioktaba.

Ang mantalaan sa Madrid nga El País nagdala sa ulohang balita, “Ugdang nga mga Timailhan nga ang Bagolbagol sa ‘Tawo sa Orce’ Iyaha sa Usa ka Asno.” Sa kataposan, sa 1987, usa ka siyentipikanhong mantalaan nga gisulat ni Jordi Agustí ug ni Salvador Moyà, duha sa mga palyontologo nga nalangkit sa orihinal nga pagkaplag, nagpahayag nga ang pag-analisar sa X-ray sa pagkamatuod nagpalig-on nga ang fossil iyaha sa usa ka matang sa kabayo.

Nganong Nalimbongan?

Kining kapakyasana mitungha gumikan sa daghang katarongan, nga walay usa niana ang may kalabotan sa siyentipikanhong pamaagi. Kining dakong kaplag sa tawhanong mga kagikan talagsang magpabilin ug dugay sa bug-os nga pagdumala sa mga siyentipiko. Ang mga politiko dali kaayong mipaluyo sa daw gihunahunang kaayohan, ug ang siyentipikanhong pagkaestrikto nasalipdan sa nasyonalistikanhong kadasig.

Usa ka rehiyonal nga ministro sa kultura nagpahayag nga kadto maoy usa ka mapagarbohong yugto sa Andalusia “nga mahimong dapit sa maong dakong kaplag.” Sa dihang ang mga pagduhaduha bahin sa kaplag gipahayag sa pila ka pundok, ang rehiyonal nga gobyerno sa Andalusia lig-ong nagpabilin nga “ang bagolbagol maoy tinuod.”

Ang maong walay-biling fossil (mga walo ka sentimetro ang diametro) nakabaton ug dakong importansiya sa bahin tungod sa kakulang sa pamatuod sa pagpaluyo sa gihunahunang ebolusyon sa tawo. Bisan pa sa diyutayng bahin sa fossil, ang “Tawo sa Orce” gitawag nga “ang kinadak-ang palyontolohikong kaplag sa bag-ong katuigan, maingon man ang nawalang kutay tali sa kasagarang Aprikanong lalaki (Homo habilis) ug sa kinakaraanang tawo sa kontinente sa Eurasia (Homo erectus).” Ang malamboong handurawan ug dili gayod siyentipikanhong pagtagna igo na aron sa pagtagana sa mga detalye mahitungod sa dagway ug paagi sa pagkinabuhi sa “Tawo sa Orce.”

Usa ka tuig o duolan sa usa ka tuig una pa sa pagkakaplag sa “Tawo sa Orce,” ang lider sa siyentipikanhong tem, si Dr. Josep Gibert, nagbanabana bahin sa mga katingalahan nga ipadayag sa maong dapit. “Kana usa sa labing hinungdanong panagtigom sa ubos nga Quaternary sa Uropa,” matud niya. Ug bisan human mapadayag ang tinuod nga pagkamao sa fossil, si Dr. Gibert miinsistir: “Ang internasyonal siyentipikanhong komunidad hugot nga nagtuo nga sa dapit sa Guadix-Baza [diin nakaplagan ang tipak], sa madugay o sa madali, ang tawhanong fossil nga kapin sa usa ka milyon ka tuig makaplagan, ug kana gayod mahimong dakong kaplag.” Sa pagkatinuod, usa ka paghanduraw!

“Ang Siyensiya Buot nga Makakaplag sa Kamatuoran”

Usa ka kaubang nagdiskobre sa “Tawo sa Orce,” si Dr. Salvador Moyà, matinud-anong miangkon sa Pagmata!: “Si Dr. Jordi Agustí ug ako nalisdan kaayo sa pagdawat nga ang fossil dili iya sa tawo. Hinuon, ang siyensiya buot nga makakaplag sa kamatuoran, bisan tuod kini tingali dili namo mauyonan.”

Ang panaglantugi nga naglibot sa “Tawo sa Orce” nag-ilustrar kon unsa ka lisod nga trabaho alang sa palyontolohiya sa pagkaplag sa kamatuoran bahin sa gitawag nga ebolusyon sa tawo. Bisan pa sa mga dekada nga pagkalot, ang tinuod nga mga bagolbagol sa gihunahunang samag-aliwas nga katigulangan sa tawo wala madiskobrehi. Bisan kon dili mauyonan sa pila ka siyentipiko, dili kaha nga ang kakulang sa pamatuod nagpunting sa kamatuoran nga ang tawo dili diay produkto sa ebolusyon?

Usa ka walay-gidapigang tigpaniid tingali mangutana sa iyang kaugalingon kon ang laing iladong “mga tawong-aliwas” napamatud-ang mas labawng katuohan kay sa “Tawo sa Orce.”a Ingon sa gipasundayag makadaghan sa kasaysayan, ang siyensiya makatultol sa mga tawo ngadto sa kamatuoran, apan ang mga siyentipiko masayop gayod. Kini matuod ilabina sa dihang ang politikal, pilosopikal, ug personal nga pagdapigdapig magpalubog sa isyu​—ug sa dihang diyutay ra kaayo ang gigamit sa pagsaysay sa daghan kaayo.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 24, 25]

Ibabaw: Usa ka kopya sa 7.5-sentimetros diametro nga tipak sa gihunahunang “Tawo sa Orce”

Tuo: Usa ka dibuho sa gitaghap nga “karaang tawo” ingon sa gihanduraw sa mga ebolusyonista