Ang Gugma sa Salapi—Gamot sa Daghang Kadaotan
MATAG kaliwatan hayan makiglalis nga ilang nakita ang labing dakong pagpangita sa tanan alang nianang labing-gipangagpas nga butang sa nawong sa yuta—salapi! Ang matag usa makapunting sa mga gubat nga ilang gisangka aron makabatog katigayonan ug mga bahandi, ang gidugayon sa gubat kasagaran nagadepende kon unsa ka dugay mahurot ang salapi.
Sa tibuok kalibotan, milyon-milyong tawo ang gipamatay tungod sa salapi. Ang mga anak sa sapian nga mga ginikanan ginakidnap ug ginahuptan aron ipalukat—salapi ang ibayad sa mga ginikanan alang sa ilang luwas nga pagpauli. Ang wala-magsuspetsang mga biktima nangailad sa ilang tibuok kinabuhing tinigom sa mga mangingilad. Ang mga balay sa mga tawo gipanglungkab ug gipangawatan tungod sa kuwarta. Ang arisgadong mga lalaki gitawag ug “Numero Unong Kaaway sa Katilingban” tungod kay nanghold-ap sila ug usa ka bangko. Walay usa ka kaliwatan ang bugtong makapangangkon nga mao lamang ang nakasinati niining makauulawng mga buhat. Walay kaliwatan, pananglitan, ang nakasaksi ug mas hakog nga pagpangagpas ug salapi kay sa usa ka kaliwatan nga nakakita sa talamayon nga tagsala nga nagbudhi sa iyang suod nga higala, ang labing bantogang tawo nga nabuhi sukad, alang sa 30 ka buok salapi.
Sa hinapos niining kaliwatana, hinunoa, ang paggukod niining idlas-kaayong gamit sa pagbaylo, nga gihubit sa usa ka Amerikanong magsusulat ingong “ang labing gamhanang dolyar, kanang labing dakong butang nga gimahal sa tanan,” dugang nga nagkaunlod sukad masukad. Walay laing kaliwatan nga nakasaksi ug mas mapangarisgohong mga pagpangawat sa bangko—milyon-milyong dolyar ang giilog gikan sa mga kahera nga gitionan ug pistola, dili lamang sa mga lalaki ug mga babaye kondili bisan sa mga batan-on. Ang maong mga pagpangawat kaylap kaayo karong adlawa nga kini wala na kaayo tagda sa palaumagian sa balita. Daghang pinansiyal nga mga institusyon ang nangahapay tungod kay gimaneobra sa hakog nga mga tag-iya sa ilegal nga paagi ang minilyong salapi sa mga tigdeposito alang sa ilang kaugalingong gamit, busa gititi ang mga pundo sa bangko ug naghimo sa daghang tigdeposito nga nangadaot sa pinansiyal.
Unsay ikaingon sa de-opisinang mga trabahante karon nga nangdispalko ug minilyong dolyar gikan sa ilang mga amo aron sulayan ang estilo-sa-pagkinabuhi sa dato ug mga ilado? Daghang impormasyon ang mahimong isulat labot sa mga tawo kinsa nangukoy diha sa ngitngit nga mga karsada aron kawatan ang mga lumalabay sa sulod sa ilang mga bag ug mga pitaka. Ug komosta man ang mapangarisgohong mga panghold-ap nga nasaksihan sa daghan sa adlawng dako, nga ang mga biktima gibuno ug gikawatan? Diha sa pipila ka kasilinganan sa dakbayan, ang mga lumolupyo nagmahay: “Ang suliran dili na kon mahold-ap ba kaha ako sa akong agianan kondili unsa ka subsob.” Ang pipila nagdala pa ganig ‘salaping tagana sa kawatan’ sa pagpahimuot sa kawatan, aron sila dili patyon. Ikasubo, kining hinapos nga kaliwatan sa ika-20ng siglo nagaagom sa labing mabangis nga pagpangagpas ug salapi nga sukad naagian sa kalibotan.
Ang Gahom sa Salapi Diha sa Pamilya
Saksihi ang mga away adlaw-adlaw sa mga bana ug mga asawa tungod sa salapi. “Ang salapi maoy batobalani nga nagadani sa tanang kahigawad sa atong kinabuhi,” misulat ang usa ka tigdukiduki. “Kinahanglang makasabot ka kon sa unsang paagi gilantaw ug gigamit nimo ug sa imong kapikas ang salapi kon buot ninyo nga maundang na ang panag-away tungod niana,” siya miingon. Walay sapayan kon ang mga pamilya dato o kabos o kasarangan, ang kadaghanan sa mga eksperto nagkauyon nga ang mga magtiayon kasagarang mag-away tungod sa salapi. “Nahibulong ako niini,” matud sa laing tigdukiduki, “kon pila ka mga away ang nalangkit sa paggasto o pagtigom sa salapi.” Tagda, pananglitan, ang sapian kaayo. Kasagaran ang tihik nga kapikas naningkamot sa pagtigom sa iyang salapi, samtang ang gastador nga kapikas naningkamot sa paggasto niana. Bisan pa sa kadato, mahitabo ang away—dili tungod sa kakulang sa salapi kondili tungod sa kadaghan niana. Anaa kanang nakigminyo tungod sa salapi, nga nagatagamtam sa estilo-sa-kinabuhi nga mas maayo kay sa ilang gihanduraw, ug sa ngadtongadto makigdiborsiyo alang sa dakong kantidad nga sustento.
Niining nabuang-sa-salapi nga sistema sa mga butang, ang salapi maoy usa ka simbolo sa gahom ug pagtahod-sa-kaugalingon. Kini sagad magpahinabog kayugot sa dihang ang asawa mas dakog kita kay sa iyang bana. Kon dako siyag kita, tingali ang iyang bana mobating nawad-an sa iyang gahom ug pagtahod-sa-kaugalingon. Motungha ang dili maayong dagway sa pangabubho—dili tungod sa laing lalaki—kondili tungod nianang gipakamahal nga labing gamhanang dolyar nga nangahas pagbahin kanila. Sa panag-away tali sa salapi ug gugma, kasagaran ang salapi mao ang klarong mananaog.
Busa ang kahimtang nagpadayon ingon gayod sa gihubit. Sa pagkamatuod “ang gugma sa salapi maoy usa ka gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang.” (1 Timoteo 6:10) Apan, ang kakulang sa salapi nakahatag ug hilabihang kagul-anan ug pag-antos niadtong nangabiktima sa mga nagagukod niana.
Salapi, Salapi Bisan Asa
Sagad ang panultihon nga magkinahanglag salapi aron makabaton ug dugang salapi. Matikdi ang dagkong mga kantidad—mga multimilyon—nga gigasto aron danihon ang mga pumapalit sa pagpamalit ug mga produkto nga agresibong gitanyag sa mga tig-anunsiyo. Lakip sa imong ginadawat nga mga sulat gikan sa koreo—tingali ikaw ang mahimong sunod nga “modaog ug napulo ka milyong dolyar.” Daw wala nay interesado sa usa lamang ka milyong dolyar; karon napulo na ka milyon ug labaw pa. Ubay-ubay ang nagasuskriber sa mga magasin nga dili nila gusto, ug tingali dili gayod mobasa niana, tungod kay nahadlok silang malabyan sa wala damhang pagdaog ug salapi. Ang saad nga gianunsiyo “Dili ka kinahanglang mopalit aron makadaog” daw kaduhaduhaan sa daghan.
Tan-awa ang mga estado sa Amerika nga karon adunay mga loteriya nga may premyong mokabat sa milyon-milyong dolyar alang sa mga mananaog! Ang pipila ka milyon maoy “diyutay lamang nga kantidad.” Karong mga adlawa, gikan sa 50 ka milyon ngadto sa 100 ka milyong dolyar ang mahimong madaog sa usa lamang ka ripa. Daw walay pagkahurot ang mabatonang salapi alang sa mga dyakpat. Diha sa daghang nasod, ang nasodnong mga loteriya naglungtad na sa daghang kaliwatan. Ipusta sa mga tawo ang tibuok semanang suweldo alang sa usa ka tsansa nga makadaog ug dagkong kantidad nga salapi. Ang mga pamilya nag-antos sa kakulang sa pagkaon ug sapot—ang salapi gisakripisyo hinuon ngadto sa “diyos sa Suwerte.”—Isaias 65:11.
Matikdi ang milyon-milyong tawo nga naghanduraw nga nakadaog ug dagkong mga kantidad diha sa mga sugal. Tagda kadtong misulay sa pagdula sa ilang mga handurawan diha sa sugalanan nga mga kasino sa tibuok kalibotan. Sa usa ka paglabay sa dice, sa usa ka bunot sa baraha, usa ka pagbira sa gunitanan sa slot-machine, sila naglaom nga matuman ang ilang mga damgo. Apan, sa kanunay mas sayon pa alang sa maong mga tawo ang pagkumkom ug aseite.
Ug busa ang walay hunong nga paggukod sa idlas nga dolyar nagpadayon nga tulin kaayo, usa ka paggukod sa hangin. Bisan tuod ang uban nakatigom ug dakong bahandi, ilang nakaplagan nga sa kalit, sa usa ka wala damhang yugto, kana mawala. Ang mga pulong sa maalamong Haring Solomon angay nga adunay dakong kahulogan alang kanila: “Sa usa ka pagpamilok mahanaw lamang ang imong salapi, nga daw gitugkan kinig pako ug molupad sa halayo sama sa usa ka agila.”—Proverbio 23:5, Today’s English Version.
Lahi nga Panagway
Dili ikalimod nga adunay nakahatag ug dakong pag-antos sa ilang kaugalingon ug sa ilang mga pamilya tungod sa pagpusta sa ilang kataposang kuwarta diha sa sugal. Kasagaran mga kabos sila, nga diyutay rag kahinguhaan, nga ang kita labaw lag diyutay sa gamayng pangabuhian. Ang uban taspokan ug mas gusto pang manugal aron makasapig sayon. Karong adlawa, hinunoa, ang kadaghanan sa kabos sa kalibotan maoy mga biktima sa mga kahimtang nga dili nila kapugngan. Kadtong may diyutayng edukasyon nga igo lang makasulat sa ilang ngalan mahimong iapil sa dili maisip nga minilyon. Uban sa dili maihap pang uban, ang nagakahugnong lokal nga mga ekonomiya nagdala sa ilang mga kinitaan nga mas ubos pa sa suweldo nga gitakda sa gobyerno sa ordinaryong obrero. Atubangon bisan niadtong graduwado sa kolehiyo nga dili sila madawat sa trabaho. Samtang gipakunhoran sa dagkong mga korporasyon ang pagpanggama tungod kay ang ilang mga produkto mas daghan kay sa mahalin, libolibo pa ang nakakaplag sa ilang kaugalingon nga nawad-an ug trabaho. Giunsa nila pagsagubang?
Ang mga kahigayonan nga makasapi sa linimbong nga mga paagi tingali madanihon kanila. Tingali sila mangatarongan nga dili kana daotan kay maayo man ang tumong. “Buhaton nako ang bisan unsa aron mapakaon ang akong pamilya” maoy kasagarang tinamdan taliwala niadtong naglisod sa pinansiyal. Ang linimbong nga mga paagi daghan, pagpamampam sa mga babaye, pagpanulis sa mga lalaki. Ang pagpanikas, pagpangawat, o pagsugal—paggukod sa wala hagoing salapi—makataronganon ba? Ang kalibotan puno niadtong naghunahuna niana.
Ikaw ba nagtuo sa Dakong Maglalalang, si Jehova nga Diyos? Ang iyang tambag mao nga itugyan kaniya ang imong mga palas-anon, sa pagsalig sa iyang tabang sa mga panahon sa panginahanglan. Human sa mga 25 ka tuig sa pagka-Kristohanon, si apostol Pablo nagsulat: “Ako makamao gayong magkinubos sa mga butang kinahanglanon, ako makamao gayong magdinagaya. Sa tanang butang ug sa tanang kahimtang akong nakat-onan ang sekreto kon unsaon pagkabusog ug kon unsaon pagkagutom, kon unsaon nga magdinagaya ug kon unsaon sa pag-antos sa kawalad-on. Sa tanang butang ako adunay kusog tungod kaniya nga nagahatag ug gahom kanako.” (Filipos 4:12, 13) Dayag, si Pablo wala modangop sa linimbong nga mga paagi sa dihang diyutay na ang iyang abiyo, apan siya misalig kang Jehova ug gitabangan.
Busa kon ikaw kabos, nanginahanglan, ayawg tinguhaa ang linimbong nga ganansiya. Tinong dili daotan ang manguwarta sa matinud-anong paagi; si Jesus mismo nag-ingon nga “ang mamumuo takos sa iyang suhol.” (Lucas 10:7) Ni daotan nga mahimong dato. Apan ayaw gayod pagdangop nga makompromiso ang moral aron katagan-an ang imong mga panginahanglan. Tukora ang usa ka relasyon uban sa imong Dakong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, ug salig kaniya nga tabangan ka sa pagsagubang sa mga kalisod ug mga suliran sa kinabuhi. “Itugyan kaniya ang tanan ninyong mga kabalaka, kay siya may kahangawa kaninyo.”—1 Pedro 5:6, 7.