Kon Unsay Angay Hisayran sa Kababayen-an Bahin sa Kanser sa Suso

ANG gidaghanon sa mga kaso sa kanser sa suso nagataas sa tanang kontinente. Sumala sa pila ka kalkulo, sa pagkatuig 2000, mga usa ka milyong bag-ong kaso sa kanser sa suso ang marekonosir sa tibuok kalibotan kada tuig.

Duna bay babaye nga luwas gikan sa pagkaagom niining sakita? May mahimo ba sa pagsanta niini? Ug unsang paghupay ug pagpaluyo ang gikinahanglan niadtong nagapakigbugno niining kaawaya?

Kadaghanang kanser sa panit gipahinabo sa ultraviolet nga mga silaw gikan sa adlaw. Kadaghanang kanser sa baga gipahinabo sa pagtabako. Apan walay usa ka hinungdan ang natino alang sa kanser sa suso.

Bisan pa niana, sumala sa bag-ong panukiduki, ang mga hinungdang henetiko, maylabot sa silinganan, ug naglangkit sa mga hormone tingali may bahin sa kanser sa suso. Ang kababayen-an nga naladlad sa maong mga hinungdan tingali may dako pang riyesgo.

Kasaysayan sa Pamilya

Ang usa ka babaye nga may usa ka sakop sa pamilya nga may kanser sa suso, sama sa inahan, igsoong babaye, o bisan iyaan o apohang-babaye sa bahin sa inahan, adunay mas dakong posibilidad nga taptan niana. Kon daghan kanila ang anaa niining sakita, ang iyang riyesgo mas dako.

Si Dr. Patricia Kelly, usa ka henetisista sa Tinipong Bansa, nagtug-an sa Pagmata! nga bisan tuod ang panulondong mga hinungdan nalangkit, kini sila tingali responsable lamang sa 5 ngadto sa 10 porsiento sa tanang kanser sa suso. “Kami nagtuo,” siya misaysay, “nga ang dili maihap nga uban pa maoy gumikan sa dili-gayod-sama-ka-kusganon panulondong mga hinungdan nga nagalihok kauban sa silinganan.” Ang mga membro sa pamilya nga may samang mga gene may kiling usab nga magkauban sa samang silinganan.

Mga Hinungdang Maylabot sa Silinganan

“Tin-awng adunay mga hinungdan maylabot sa silinganan, nga gihunahuna sa daghan, nga nalangkit” sa pagpahinabo sa sakit, matud ni Devra Davis, usa ka eskolar nga nagkomento diha sa mantalaang Science. Sanglit ang suso sa babaye maoy usa sa labing sensitibo sa radyasyon nga bahin sa lawas, ang kababayen-ang naladlad sa maka-ionize nga radyasyon adunay dakong riyesgo nga makanser sa suso. Mao usab kadtong kababayen-an nga naladlad sa makahilong mga kemikal.

Ang laing hinungdan maylabot sa silinganan mao ang pagkaon. Ang pipila misugyot nga ang kanser sa suso mahimong usa ka kakulang-sa-bitamina nga sakit ug mipunting sa kakulang sa bitamina D. Kining maong bitamina motabang sa lawas sa pagsuyop sa calcium, nga sa baylo mahimong motabang sa pagsanta sa dili makontrolar nga pagtubo sa selula.

Ang ubang pagtuon naglangkit sa tambok diha sa pagkaon, dili ingong usa ka hinungdan, kondili ingong makapasamot sa kanser sa suso. Ang magasing FDA Consumer nag-ingon nga ang gidaghanon sa namatay gumikan sa kanser sa suso maoy kinatas-an diha sa mga nasod sama sa Tinipong Bansa, diin ang gikaon nga tambok ug protina gikan sa karne daghan. Kini nag-ingon: “Ang mga Haponesa sumala sa kasaysayan adunay ubos nga riyesgo sa kanser sa suso, apan ang maong riyesgo mitaas pag-ayo, nunot sa ‘pagka-Kasadpanhon’ sa batasan sa pagkaon; ingnon ta, gikan sa diyutayg-tambok ngadto sa daghag-tambok nga pagkaon.”

Usa ka bag-ong pagtuon misugyot nga ang daghan kaayong kaloriya nga gikaon sa daghag-tambok nga pagkaon mahimong magpaila sa tinuod nga riyesgo. Ang Science News nag-ingon: “Ang matag sobra nga kaloriya magpadako sa riyesgo sa kanser sa suso, uban sa matag sobrang kaloriya gikan sa tambok nga labaw ug mga 67 porsientong riyesgo kay sa mga kaloriya gikan sa ubang mga tinubdan.” Ang sobrang mga kaloriya makapasobra sa timbang, ug ang kababayen-ang sobra kaayo ang timbang gituohang may mga tulo ka pilo nga mas taas nga riyesgo sa kanser sa suso, ilabina sa kababayen-an nga wala na reglaha. Ang tambok sa lawas mopatunghag estrogen, usa ka hormone sa babaye nga mahimong modaot sa kaunoran sa suso, nga mosangpot sa kanser.

Personal nga Kasaysayan ug mga Hormone

Sulod sa suso sa babaye adunay daghang hormone nga nagpatunghag kausaban sa suso sa tibuok niyang kinabuhi. Si Dr. Paul Crea, usa ka siruhano nga espesyalista sa mga tumor, misulat sa Australian Dr Weekly: “Hinuon, sa pila ka babaye ang pagkaladlad sa kaunoran sa suso sa dugayng paglihok sa hormone . . . maoy sinugdanan sa serye sa mga kausaban sa mga selula nga sa kataposan mosangpot sa kanser.” Tungod niini gituohan nga ang kababayen-an nga sayong giregla, sa edad nga 12, o dugayng nahunongan sa regla, sa tungatunga sa pangedarong 50 anyos, adunay mas taas nga riyesgo.

Nahimong ulohan sa daghang panaglalis kon ang dugang mga estrogen nga nadawat gikan sa ERT (estrogen replacement therapy) posibleng adunay kalangkitan sa kanser sa suso. Bisan tuod ang pila ka pagtuon nagpakita nga ang ERT dili mopausbaw sa riyesgo, ang ubang mga pagtuon nagpakita ug usa ka dakong riyesgo sa dugayng mga tigdawat. Nga gitagad ang mga pagtuon nga girepaso, ang British Medical Bulletin sa 1992 nag-ingon nga ang posibilidad naglungtad nga ang “dili-magpugong sa pagsabak nga oestrogen nagpauswag sa riyesgo sa kanser sa suso sa 30-50%” human sa dugayng paggamit.

Ang mga taho sa kalabotan tali sa tomaron nga mga pagpugong sa pagsabak ug sa kanser sa suso nagsugyot ug diyutayng riyesgo tungod sa paggamit. Bisan pa niana, mitungha ang usa ka gamayng pundok sa kababayen-an nga labi pang nameligro. Ang batan-ong kababayen-an, kababayen-ang wala gayod manganak, ug ang kababayen-ang nakagamit ug mga pildoras nga pugong sa pagpanganak sa dugayng panahon lagmit adunay abot sa 20-porsientong mas taas nga riyesgo sa kanser sa suso.

Apan, 3 sa matag 4 ka babaye nga adunay kanser sa suso dili tinong makapunting sa bisan unsa nga maoy hinungdan sa ilang pagbaton sa sakit. Busa ang pangutana gipatungha, Ang bisan kinsa bang babaye mag-isip sa iyang kaugalingon nga luwas sa kanser sa suso? Ang FDA Consumer nagtaho: “Gikan sa panglantaw sa doktor, ang tanang babaye kinahanglang isipon nga anaa sa dakodakong riyesgo sa kanser sa suso.”

Busa, ang kababayen-an, ilabina kadtong edaran na, daling mataptan niining sakita. Si Dr. Kelly mikomento nga bisan tuod adunay lainlaing hinungdan sa kanser sa suso, ‘ang pila niana, akong gibanabana, maoy tungod sa pagtigulang, ug ang dili-maayong pagbahin sa selula mahitabo.’

Kon Nganong Daling Mataptan

Ang pagsusi sa kahulmahan sa suso sa babaye magsaysay kon nganong kini dali rang mataptan sa kanser. Sa sulod niini adunay mga duct, mga gagmayng agianan, nga nagpaagos ug gatas gikan sa mga puyopuyo nga naggama ug gatas ngadto sa atngal. Sa daplin sa mga kanal may mga selula nga nagdaghan ug padayong nag-usab-usab ingong sanong sa binulang regla sa babaye, nga nag-andam kaniya alang sa pagsabak, pagpagatas, ug pagpasuso sa iyang masuso. Dinhi niining maong mga duct maugmad ang kadaghanang kanser.

Sa librong Alternatives: New Developments in the War on Breast Cancer, ang tigdukiduki nga si Rose Kushner misaysay: “Ang bisan unsang rutina nga kanunayng mabungkag sa usa ka pagbalda o sa lain pa​—bisan pag kini sa hingpit kinaiyanhon . . . ​—nailalom sa mas dakong riyesgo sa kasaypanan.” Midugang pa siya: “Ang hago na kaayo nga selula sa suso kanunayng nadigo sa usa ka hormone nga nagmando, ‘Hunong sa pagbuhat niana. Sugdi kini pagbuhat.’ Dili ikatingala nga daghan kaayong anak nga mga selula ang dili makontrolar sa pagtubo.”

Ang kanser sa suso magsugod sa dihang ang dili-normal nga selula mabahin, mawad-an sa pagmando sa paagi sa pagtubo niini, ug mosugod sa pagdaghan. Ang maong mga selula dili mohunong pagdaghan, ug sa ngadtongadto kini sila motabon sa naglibot nga himsog nga kaunoran, nga gihimong masakiton ang usa ka himsog nga organo.

Ang Pagkaylap

Sa dihang ang kanser anaa ra sa sulod sa suso, mahimong masanta ang pagkaylap niini. Sa dihang ang kanser sa suso nakakaylap na sa lagyong mga bahin sa lawas, kini gitawag nga metastatic nga kanser sa suso. Kini lagmit kaayo nga maoy hinungdan sa kamatayon sa mga pasyente nga adunay kanser sa suso. Samtang modaghan ang mga selula sa kanser diha sa suso ug ang tumor modako, ang mga selula sa kanser mahimong sa hilom ug sa tinago mogawas sa pangunang dapit sa tumor ug mosulod sa mga bungbong sa mga ugat ug sa mga lisay.

Niining bahina ang mga selula sa tumor mahimong mobiyahe ngadto sa lagyong mga bahin sa lawas. Kon sila makalikay sa mga panagang sa lawas batok sa sakit, nga naglakip sa kinaiyanhong mga selula nga tigpatay nga nagkanap diha sa dugo ug sa mga lymph fluid, kining makadaot nga mga selula mahimong mosakop sa hinungdanong mga organo, sama sa atay, mga baga, ug utok. Didto sila mahimong modaghan ug mokaylap na usab, human mataptan sa kanser kining mga organoha. Sa dihang kining pagkaylap mosugod, mameligro ang kinabuhi sa usa ka babaye.

Busa, ang usa ka yawi aron mabuhi mao ang pagdiskobre sa kanser diha sa sayong pagtubo niini, sa wala pa kini makahigayon sa pagkaylap. Unsay buhaton sa matag babaye aron mapauswag ang posibilidad nga madiskobrehan ug sayo? Aduna bay mahimo aron makatabang sa pagsanta sa kanser una pa magsugod?

[Blurb sa panid 4]

Tulo sa matag 4 ka babaye nga adunay kanser sa suso dili tinong makapunting sa bisan unsa nga maoy hinungdan sa ilang pagbaton sa sakit