Pagpaniid sa Kalibotan

Maayong Pagkatunong

Tapos sa daghang makauulawng mga kapakyasan, ang NASA, nga mao ang ahensiya sa wanang sa T.B., dayag nga nag-usab sa usa ka kapakyasan ngadto sa usa ka kadaogan. Ang Hubble Space Telescope, nga gipalupad ngadto sa orbeta niadtong 1990, may daot sa pangunang salamin, nga nagpahinabog dili maayong pagkatunong sa teleskopyo. Hinunoa, niadtong Disyembre 1993, ang nag-utaw-utaw sa kawanangang mga astronot migugol ug 30 ka oras nga nagtaod ug tigtul-id nga mga lente diha sa may daot nga teleskopyo ug giilisan ang karaang mga galamiton. Ang mga sangpotanan? Mitaho ang magasing New Scientist: “Sa pila ka bahin ang Hubble mas maayong motunong kay sa gidahom sa sinugdan.” Sumala sa magasing Newsweek, “Ang pagkatin-aw sa potograpikong hulagway sa Hubble detalyado na kaayo karon nga kini makakita sa usa ka aninipot nga 14,000 kilometros ang gilay-on.” Human makakitag mga hulagway gikan sa miarang-arang na karong teleskopyo, si Duccio Macchetto sa Uropanhong Ahensiya sa Kawanangan gikatahong mituwaw: “Ang ikaingon ko lang mao ang waw.”

Mga Bugoy sa Eskuylahan sa Australia

Ang mga bata sa eskuylahan nagagawi nga mapintason panahon sa sayong panuigon sa Australia, nagtaho ang mantalaang The Australian. Nianang nasora 20 porsiento sa mga bata nag-ingon nga dili sila mobating luwas sa eskuylahan; 1 ka bata sa 7 ang kanunayng ginakulata. Ang mga tigdukiduki nagkomento nga ang agresibong mga bata may kiling nga mahimong mga estudyanteng mugbo ug grado kinsa nakulangan ug pagtamod sa kaugalingon. Ang mga resulta sa panukiduki nagsugyot nga ang sine, video, ug mga pasundayag sa palaumagian sa balita bahin sa kapintasan tinong adunay impluwensiya diha sa mga batan-on. Ang mga batang lalaki mao ang kinabugoyan, ug ang mga babaye ug ang kawani sa eskuylahan mao ang kanunayng mga biktima. Bisan ang mga magtutudlo nagaantos diha sa mga kamot sa mga bugoy sa eskuylahan, ug daghan karon ang nagpanuko sa pagdumala sa samokang mga estudyante sa kahadlok nga balosan. Usa ka organisasyon sa mga magtutudlo mihangyo nga ang mga radyo nga two-way himoong mabatonan sa mga magtutudlo kinsa nagapatrolya sa laguwerta sa eskuylahan panahon sa tingpaniudto.

Caffeine ug ang Pagsabak

Niadtong 1980 ang Food and Drug Administration sa T.B. nag-awhag nga ang nagsabak nga mga babaye molimite sa ilang pag-inom ug caffeine, usa ka kemikal nga anaa sa kape, tsa, kokwa, ug mga ilimnon nga may kola. Ang awhag gihimo sa panguna pinasikad sa mga eksperimento diha sa mga mananap. Apan, sukad niadto ang mga pagtuon sa nagsabak nga mga babaye mas tinong nagpadayag sa panginahanglan sa pagbantay diha sa paggamit ug caffeine. Ang The Journal of the American Medical Association nagtaho di pa dugay nga 75 porsiento sa mga mabdos nag-inom ug caffeine, bisan tuod ang kadaghanang pagtuon nagpakita nga ang pag-inom ug kapin sa 300 miligramong caffeine matag adlaw (mga tulo ka tasang kape) makadaot sa gisabak. Hinuon, ang usa ka bag-ong pagtuon nagsugyot nga bisan ang diyutayng caffeine​—163 miligramo matag adlaw—​lagmit magpauswag sa riyesgo sa pagkakuha sa bata diha sa pipila ka babaye. Ang awtor sa pagtuon nag-ingon: “Usa ka makataronganong awhag mao ang pagmenos sa pag-inom sa mga ilimnon nga adunay caffeine panahon sa pagsabak.”

Nahugawang mga Lawas, Nahugawang mga Ekosistema

Tingali dili ikatingala nga ang mga 3,020 ka tawo sa Tinipong Bansa mamatay matag tuig human mogamit ug cocaine; ang makapahugawng mga epekto sa droga diha sa lawas sa tawo nabantog kaayo. Apan ang National Geographic mitaho di pa dugay nga ang paggama sa droga nagpahinabo usab ug grabeng paghugaw sa mga suba ug mga sapa sa tropikanhong kalasangan sa Bolivia, Peru, ug Colombia. Ang magasin nag-ingon: “Mga 308 ka toneladang cocaine ang gisakmit sa tibuok kalibotan sa mga opisyal niadtong 1992, sumala sa Drug Enforcement Administration sa T.B. Aron sa paghimo sa ingong gidaghanon​—ang diyutayng bahin sa kinatibuk-ang naggama—​nagkinahanglan ug 106 ka milyong litros nga gaas, 4.2 ka milyong litros nga mga igtutunaw, 1.1 milyong litros sa asido sulpuriko, 70,000 ka litros sa asido muryatiko, ug 14,000 ka litros sa amonya. Kadaghanan niana gilabay ngadto sa mga suba, nga naglaglag sa mga linalang sa tubig ug nagahugaw sa irigasyon ug sa tubig nga imnonon.”

Pagkaylap sa mga Sakit sa Utok

Ang The New York Times mitaho sayo sa 1994: “Duolan sa usa sa duha ka Amerikano​—48 porsiento​—ang nakasinati ug sakit sa utok sa usa ka bahin sa ilang kinabuhi.” Usa ka gipangunahan-sa-sosyologo nga pagtuon sa kapin sa 8,000 ka lalaki ug babaye, nga nagagamit ug nawong-sa-nawong nga mga interbiyung nagrekonosir, nakakaplag nga ang labing kaylap nga sakit mao ang grabeng depresyon; 17 porsiento ang nag-antos niana sa usa ka bahin sa ilang kinabuhi. Katorse porsiento ang nagsalig sa alkohol sa usa ka panahon. Ang Times nag-ingon nga usa sa mga katingalahan sa pagtuon mao nga 12 porsiento sa mga babaye ang nag-antos gikan sa sakit nga post-traumatic stress, nga katunga nianang mga kasoha “miresulta gumikan sa pagkalugos o pagkagiamong-amongan sa sekso.” Niadtong tanang nag-antos sa mga sakit sa utok, usa sa upat ka bahin lamang ang mihangyog propesyonal nga tabang. Si Dr. Ronald C. Kessler, ang sosyologo nga nanguna sa pagtuon, gikutlo nga nag-ingon: “Ang daotang balita mao nga adunay daghan pang sakit sa utok nga naglungtad kay sa atong gihunahuna. Ang maayong balita mao nga daghan pang tawo ang naulian​—kasagaran sa ilang kaugalingon lamang—​kay sa imong mahunahuna.”

Langkit sa Alkoholikong Ilimnon nga Riyesgo sa Pag-opera

Ang mga pasyente nga moinom ug alkoholikong ilimnon kapin sa lima ka beses matag adlaw maoy tulo ka beses nga labaw pang may kalagmitan nga mag-antos sa tapos-operasyon nga mga komplikasyon kay sa mga pasyente nga menos ra ang imnon, sumala sa taga-Denmark nga pangulong siruhano nga si Dr. Finn Hardt. Sumala sa gitaho di pa dugay sa Journal of the Danish Medical Association, ang sayop nga paggamit sa alkoholikong ilimnon adunay makahilong epekto diha sa halos tanang sistema-organo; kini magpahinabog labaw pang kiling sa pagdugo maingon man sa mga sakit sa kasingkasing ug baga. Ang maong mga kahimtang sagad magtukmod sa mga doktor sa pagmando ug dugayng pag-estar sa ospital ug dugang mga pag-abuno sa dugo. Kadtong moinom ug daghang alkoholikong ilimnon matag adlaw mameligro usab nga maluya ang ilang mga imyun nga sistema, sa ingon nagpauswag sa riyesgo sa impeksiyon. Hinunoa, ang mga pagsusi nagpamatuod nga tapos sa daghang semana nga paglikay sa alkoholikong ilimnon, ang imyun nga sistema miarang-arang. Si Dr. Hardt nag-awhag nga una pa sa bisan unsang pag-opera, ang mga pasyente maglikay sa alkoholikong ilimnon sulod sa daghang semana.

Mga Bata Diha sa Gubat

Sulod sa milabayng napulo ka tuig, mga 1.5 ka milyong bata ang namatay sa gubat, sumala sa The State of the World’s Children 1994, usa ka taho sa United Nations Children’s Fund. Laing upat ka milyon ang nabaldado, napiang, nabuta, o nadaot ang utok. Ang gidaghanon sa nahimong mga kagiw gibanabana nga labing menos lima ka milyon. Ang mga bata girekluta pa gani sa kasundalohan. Sa daghang nasod ang mga bata gisakit ug gipugos sa pagtan-aw o sa pagpakigbahin sa mga kabangisan. Sa usa ka dapit ang paglugos sa mga batang babaye nahimong usa ka “sistematikong hinagiban sa gubat.” Ang taho nag-ingon: “Daw husto ang paghinapos nga ang pantalya sa sibilisasyon labi pang taphaw karon kay sukad masukad.”

Usa ka Nagakapilding Pakiggubat Batok sa mga Dulon

“Ang HK nagakapildi sa pakiggubat niini batok sa mga dulon,” mitaho ang magasing New Scientist sayo sa 1994. Sumala sa usa ka bag-ohayng panagtigom sa mga siyentipiko sa panguma sa Netherlands, ang $400 ka milyong pakiggubat sa Hiniusang Kanasoran batok sa mga dulon sa hinapos sa 1980 diyutay ra ug nalampos. Ang nakatapos gayod sa maong hampak mao ang wala-damhang hangin nga nagpadpad sa mga insekto ngadto sa dagat. Ang mga dulon mosanay ug unya modagsang sa dihang ang panagsang ulan mobisibis sa desyerto, nga magpaturok sa berdeng mga pat-ak sa mga tanom. Ang Food and Agriculture Organization sa HK naningkamot sa pagpatay sa mga dulon sa dili pa sila modagsang, nga nagsalig sa mga hulagway sa satelayt sa berdeng mga pat-ak sa desyerto. Ang suliran mao nga nalak-angan sa mga satelayt ang daghang mas gagmayng mga pat-ak. Dinhi sa yuta, ang lokal nga mga gubat ug kakulang sa mga kahinguhaan sagad nagpugong sa mga tem sa tig-espri sa pag-abot bisan sa nahibaloan nang mga itloganan.

Tag-as ug Kinabuhing mga Astronomo

Mas tag-as ba ug kinabuhi ang mga astronomo kay sa ubang mga tawo? Ang Alemang kinaiyanhong-siyensiya nga magasing Naturwissenschaftliche Rundschau nagtaho bahin sa usa ka pakisusi mahitungod sa gitas-on sa kinabuhi sa mga tawo nga nahimugso tali sa 1715 ug 1825. Sulod niining mga tuiga, 67 ka lalaki nga nahimong mga astronomo sa edad nga 25 nakaabot sa aberids nga gitas-on sa kinabuhi nga 71.6 ka tuig. Halos katunga niining mga lalakiha maoy mga Aleman, apan ang 25-anyos nga mga lalaking Aleman sulod niining yugtoa may aberids nga gidahom nga gitas-on sa kinabuhi nga 60.7 lamang. Nganong may dugang mga tuig alang sa mga astronomo? “Malagmit nga ang taas nga gidahom nga gitas-on sa kinabuhi sa mga astronomo may kalabotan sa usa ka paagi sa kahilom ug kamalinawon nga nalangkit sa ilang trabaho,” nagtaho ang magasin. O, kini naghunahuna, “tingali ang pakigkontak ug pagkalingaw lamang sa mga milagro sa uniberso lagmit may positibong epekto sa panglawas sa usa ka tawo.”

Ang Pinulongan sa mga Pangulo

Sa Italya ang teknikal ug pinulongan sa opisyales sa kagamhanan diha sa daghang opisyal nga mga papeles malisod kaayong sabton nga ang Italyanhong publikong administrasyon nagtuo nga kinahanglan kining himoong yano. Sumala sa Ministro sa Publikong mga Kalihokan, si Sabino Cassese, “kini mao ang administrasyon nga dili na makapakigkomunikar sa mga molupyo niini, nga wala magsulti sa samang pinulongan.” Busa karon ang publikong mga opisyal kinahanglang magsugod pagsultig yanong Italyanhon inay sa “makuting pinulongan sa mga opisyal,” usa ka pinulongan nga puno sa mga pulong nga dili kasagarang gigamit. Ang bag-ong ideya gipahayag panahon sa pagpresentar sa usa ka “Balaod sa Estilo sa Sinulat nga Komunikasyon Diha sa Publikong Administrasyon.” Sa pagtagana ug usa ka bokabularyo sa 7,050 ka daling sabton, pasukaranang mga pulong, maoy tumong sa diksiyonaryo nga wagtangon ang daghang karaan ug malisod nga mga pulong nga sagad naghimo sa mga balaod, mga porma, mga sulat-palibot, ug mga pahibalo alang sa publiko nga dili-masabtan sa aberids nga molupyo.