Mga Ginikanan—Piliang Maalamon ang mga Dulaan sa Inyong Anak

ANG mga anak maoy “panulondon gikan kang Jehova,” nag-ingon ang Bibliya. (Salmo 127:3) Busa ang mahinadlokon-sa-Diyos nga mga ginikanan nagaila sa ilang mga responsabilidad sa pagmatuto sa ilang mga anak “diha sa disiplina ug mapasiboong pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.” (Efeso 6:4) Dili nila itugyan ang responsabilidad ngadto sa mga tiggama ug mga dulaan sa paghulma sa kinaiya sa ilang mga anak.

Ang mga dulaan mahimong magdula ug hinungdanong papel diha sa pagpalihok sa emosyonal ug mental nga pagtubo sa mga bata. Hinunoa, wala kini magpasabot nga ang mga ginikanan kinahanglang mogasto ug daghang salapi diha sa high-tech nga mga himan. Ang pipila sa labing maayo ug makapadasig nga mga dulaan gamay ra ug kantidad.

Ang yanong kahon nga karton mahimong usa ka balaybalay, usa ka ayroplano, o bisan unsa nga mahanduraw sa malamboong handurawan sa bata. Ang usa ka balde ug pala makapaarang sa bata sa paghimo ug mga kastilyong balas. Ang yanong mga bloke, mga jigsaw puzzle, samag lapok nga hulmahonon, ug mga krayola makatagana gihapon ug mga oras sa maayong kalingawan. Alang sa dagko na nga mga bata, ang mga kasangkapan sa pagdibuho ug ang mga hobby kit makatudlo ug hinungdanong mga kabatid ug magatagana ug maayong katagbawan sa pagkamamugnaon​—labi pa gayong makapatagbaw kay sa pagpatira sa mga nagkidlapkidlap nga mga target sa eskrin sa video.

Ang pipila ka mga dula wala gayod magkinahanglan ug linain nga kasangkapan. Ang pagsuroysuroy sa kakahoyan mahimong usa ka kulbahinam nga panaw alang sa usa ka bata, ilabina kon giubanan sa usa ka mahigugmaon, naghatag-ug-panahon nga ginikanan. Aw, bisan ang pasukaranang mga kabatid sa panimalay mahimong ikatudlo ingong makalingawng mga kalihokan. Misulat si Penelope Leach sa iyang librong Your Growing Child: “Ang pagluto ug keyk o pagkaon, pagguna sa tanaman, paghinlo sa kotse o pagpintura sa kisame, pagpamalit o pagkaligo sa bata tingali trabaho alang kanimo, apan sa imong bata sila mahimong apil sa labing tilinguhaong mga matang sa dula.”

Pito ka Makatabang nga mga Giya

Siyempre, adunay dapit alang sa ginamang mga dulaan. Ug kon ang badyet sa pamilya makaarang sa pagpalit niana, mahimong suknaon nimo ang imong kaugalingon sa mosunod nga mga pangutana sa dili pa mopalit:

1. Ang dulaan nagadasig ba gayod sa pagkamausisaon ug nagapalihok sa handurawan sa akong anak? Kon dili, dali ra siyang malaayan niana. Ang usa ka dulaan tingali nindot tan-awon diha sa usa ka anunsiyo sa TV, apan timan-i: Ang mga batang artista gibayran aron magpakaaron-ingnon silang nalingaw sa dulaan. Ang imong anak tingali dili mosanong sa samang paagi. Sulayi ang pagpaniid kaniya samtang nagadula o diha sa usa ka tindahan ug dulaan. Sa unsang mga matang sa mga dulaan nga siya mahiligon?

Usahay ang mga ginikanan mobati nga ang usa ka dulaan walay bili kon dili kini “makatudlo.” Hinunoa, si Propesor Janice T. Gibson nagpahinumdom kanato: “Ang mga bata makakat-on gikan sa tanang dulaan nga ilang pagadulaan. Ang hinungdanon mao nga sila malingaw aron nga padayon silang magdula sa mga paagi nga makaayo kanila.”

2. Ang dulaan ba haom sa pisikal ug mental nga mga katakos sa akong anak? Usahay ang bata walay igong kusog, pailob, o kalagsik sa paggamit sa usa ka linaing dulaan. Apan, ang usa ka ginikanan tingali mokiling sa pagpalit niana ingong paghinumdom sa iyang pagkabata. Apan ang tres-anyos nga batang lalaki makapadagan ba gayod sa usa ka elektrik nga tren​—o makamaong mogamit ug bat sa besbol? Nganong dili maghulat hangtod nga ang imong anak anaa na sa hustong pangedaron sa mental ug pisikal aron pabilhan ang maong mga dulaan?

3. Luwas ba ang dulaan? Ang gagmayng bata hilig nga moduom sa bisan unsang butang ug dali rang madunlan sa gagmayng mga blokeng kahoy o plastik nga mga dulaan. Ang hait o talinis nga mga tumoy mahimong peligroso sa mga bata bisan unsay edad. Buot usab tingali nimong pangutan-on ang imong kaugalingon kon ang dulaan lagmit bang ilabay o gamiton nga hinagiban batok sa usa ka igsoon.

Sa Tinipong Bansa, ang pipila ka dulaan minarkahan sa pagpaila sa tinong mga pangedaron nga kini sila gidesinyo. Ang pagsunod sa maong mga sugyot makapanalipod sa imong anak sa kadaot. Kon may pagduda ka sa dulaan, sulayi ang pagpangutana sa tindero kon mahimo bang ipakita kon unsaon kana paggamit aron imong masusi.

4. Ang dulaan maayo bang pagkagama ug lig-on? “Ang mga gagmayng bata nga gustong mohulog, molabay, ug motilaw sa tanang butang makadaot sa mga dulaan nga dili lig-on,” nagpahinumdom kanato ang magasing Parents.

5. Ang dulaan angayan ba sa bili niini? Ang mga anunsiyo sa TV talagsa rang maghisgot sa prisyo, apan mahal kaayo ang mga dulaan. Kadaghanan sa salapi gibayad alang sa marka sa pabrika inay sa aktuwal nga mga materyal nga nagamit. Dugang pa, ang mga anunsiyo sagad nagaugmad ug dili-makataronganong mga pagdahom diha sa mga bata, nga mahimong mosangpot sa dakong kahiubos sa buot.

Tudloi ang imong mga bata nga mahimong maalamong mga mamamalit. Ang Proverbio 14:15 nag-ingon: “Ang walay kasinatian motuo sa tagsatagsa ka pulong, apan ang maalamon magatan-aw pag-ayo sa iyang mga lakang.” Ang usa ka artikulo sa The New York Times nag-ingon: “Usahay imong mahisgotan nga sayo pa kon nganong ang usa ka tinong dulaan dili-maayong pagkagama o gipasiugda sa malimbongong paagi.” Ang Times midugang: “Ang mga bata mahimong mas maalamong mga mamamalit sa dihang sila maoy mobayad niana.”

Siyempre, ang tinuod nga bili sa usa ka dulaan maglakip ug labaw pa kay sa materyales o pagkagama niini. Ang hinungdanong mga puntos mao ang kadugayon nga gamiton kana sa imong anak, ug unsa ka makalipay kana kaniya. Ang usa ka swing sa nataran tingali may pagkamahal, apan kini mahimong magtagana ug daghang oras sa paglingawlingaw latas sa katuigan. Ang barato nga dulaan nga dali rang ilabay kon kuwentahon mahimong usik ug salapi.

6. Unsang mga prinsipyo ug mga sukdanan ang gitudlo sa dulaan? Ang propesor sa pagtuon sa mga bata nga si David Elkind nagpasidaan nga “ang mga dulaan kinahanglang magpalihok sa handurawan sa bata diha sa positibo, dili sa negatibo, nga mga paagi.” Likayi ang mga dulaan nga makalilisang, nga tin-awng nagpasiugda ug kapintasan, ug nagsundog sa mga bisyo sa hamtong, sama sa pagsugal.

Komosta na man ang mga dulaan nga gipasikad sa popular nga sugilanong engkantohanon ug mga karakter sa siyentipikanhong sugilambong? Ang maong mga sugilanon sagad naghisgot sa kadaogan sa maayo ibabaw sa daotan. Busa ang pipila ka ginikanan nag-isip sa ‘mga buhat sa salamangka’ niining maong mga sugilanon ingong yanong mga pasundayag sa handurawan sa bata ug walay makitang kadaot sa pagtugot sa ilang mga bata nga malingaw niana. Ang uban nahadlok nga ang maong mga sugilanon makapaikag sa okulto. (Deuteronomio 18:10-13) Samtang dili maghukom sa uban, ang mga ginikanan kinahanglang mohimo sa ilang kaugalingong mga desisyon niining bahina, nga maghunahuna sa mga epekto sa maong mga sugilanon​—ug sa bisan unsang dulaan nga gipasikad niana​—diha sa ilang mga anak.

Hinumdomi usab ang prinsipyo sa 1 Corinto 10:23: “Ang tanang butang subay sa balaod; apan dili ang tanang butang maayo.” Bisan tuod dili ka mosupak sa usa ka popular nga dulaan, makaayo ba gayod ang pagpalit niana? Kana ba makapasilo o makapandol sa uban?

Ang mga dulaan nga nag-angkong makatudlo kinahanglang susihon pag-ayo sa usa ka ginikanan, ilabina sa dihang kini sila nag-angkong magatudlo sa mga bata mahitungod sa seksuwal nga mga butang ug sa pagsabak. Ang bata ba andam na sa maong impormasyon? Mas maayo bang ipasa ang impormasyon pinaagi sa panaghisgot tali kanimo ug sa imong anak?a Ang pipila ka dulaan lagmit magpasa sa pisikal nga mga bahin sa maong mga butang, apan sila ba nagpasa ug hustong moral nga mga tinamdan?

7. Buot ba gayod nakong makabaton ang akong anak niining maong dulaan? Tingali bation nimo nga ang imong anak daghan ra kaayo ug mga dulaan, nga ang dulaan yanong dili praktikal alang sa imong mga kahimtang, o nga ang dulaan saba ra kaayo kay sa imong maantos sa pagpaminaw. Kon dili masulbad kanang mga sulirana, kinahanglan tingaling moingon kang dili. Dili kini sayon. Apan ang pagpadala sa matag kapritso ug hangyo sa bata dili makatabang sa imong anak nga motubo ingong timbang nga hamtong. Matikdi ang prinsipyo sa Proverbio 29:21: “Kon ang usa sobrang nagpangga sa iyang sulogoon [o anak] gikan sa pagkabatan-on padayon, sa iyang pagkahamtong siya mahimong dili mapasalamaton.”

Wala kini magpasabot nga ingong usa ka ginikanan, kinahanglan kang mahimong diktador ug dili-makataronganon. Makapasuko ug makapayugot lamang kana sa imong anak. “Ang kaalam gikan sa itaas maoy una sa tanan . . . makatarunganon.” (Santiago 3:17) Ang usa ka eksperto sa pag-atiman sa bata nagpahayag niana niining paagiha: “Kinahanglan kang mogugol ug panahon ug paningkamot uban sa imong anak ug mosaysay pag-ayo kon nganong dili mo gustong hatagan siyag pipila ka dulaan.”

Pipila ka Butang nga Labi Pang Hinungdanon kay sa mga Dulaan

Bisan tuod ang mga dulaan mahimong bililhong mga galamiton sa pagtudlo ug paglingaw, sila mga butang nga walay-kinabuhi. Ang usa ka bata tingali makagusto sa dulaan, apan ang dulaan dili mahimong magmahal sa usa ka bata. Ang mga bata nagkinahanglan ug mahigugmaong pagtagad nga ikahatag lamang sa mga ginikanan. “Sa pagkatinuod ang usa ka ginikanan mao ang kinamaayohang kadula sa bata nga naglungtad,” nagpahayag si Dr. Magdalena Grey. Sa dihang ang mga ginikanan makigdula sa ilang mga anak, sila motabang sa paghimo ug usa ka suod nga emosyonal nga bugkos ug makaamot sa pag-uswag sa maayong mga tinamdan ug mga pagbati.

Oo, ang mga bata nagkinahanglan ug maayong dula. Apan labi pang hinungdanon, sila nagkinahanglan ug moral ug espirituwal nga direksiyon. “Kini nagakahulogan ug kinabuhing walay-kataposan,” nagaingon ang Bibliya, “ang ilang pagkuha ug kahibalo kanimo, ang bugtong matuod nga Diyos, ug sa usa nga imong gipadala, si Jesu-Kristo.” (Juan 17:3) Ang mga ginikanan mahimong makadula ug dakong papel sa pagtabang sa ilang mga anak nga makabaton niining makaluwas-kinabuhi nga kahibalo. Ang mga pamilya taliwala sa mga Saksi ni Jehova naningkamot sa paghimo sa pagtuon sa Bibliya ingong bahin sa ilang regular nga rutina. Kasagaran gibuhat nila kana uban ang tabang sa mga publikasyon sama sa Akong Basahon sa mga Estorya sa Bibliya, Pagpatalinghog sa Dakong Magtutudlo, ug Mga Pangutanang Gisukna sa mga Batan-on​—Mga Tubag nga Mosaler, gisulat ilabina alang sa mga batan-on.b Kining mga libroha dili lamang makalingaw​—nakatabang kini sa libolibong bata sa pag-ugmad ug lig-ong pagtuo sa Diyos. Ang mga bata usab makaapresyar sa mga rekording sa audiocassette sa mga drama sa Bibliya ug sa mga publikasyon sama sa Ang Labing Bantogang Tawo nga Nabuhi Sukad.c

Busa ang tinuod nga mga Kristohanon mobuhat ug labaw pa kay sa pagpakigdula sa ilang mga anak​—sila usab moampo uban kanila, magtuon uban kanila, ug makigsulti kanila. Ang paghatag sa maong mahigugmaong pagtagad nagkinahanglag panahon ug dakong paningkamot. Apan kon hunahunaon ang mga sangpotanan, kini magahatag sa bata ug dugang malungtarong kalipay kay sa ikahatag sa bisan unsang dula o bag-o ug madanihong dulaan!

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 8, 9]

Ang mga bata malingaw sa hinimo-sa-balay nga mga dulaan​—ang mga basket sa labhanan mahimong mga traktrak; ang mga kahon sa sapatos mahimong mga trentren