Bamboo Organ—Talagsaong Instrumento sa Musika sa Pilipinas
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA PILIPINAS
ANG mga organ naglungtad na sa lainlaing porma kapin sa 2,000 ka tuig. Lainlaing paagi ang paggama niini, apan ang kasagaran sa tanang organ adunay mga lumbay sa mga tubo nga maoy bahin sa mekanismong nagapatunghag tunog. Kasagaran gama kini sa kahoy ug metal. Hinuon, ang organ nga buot namong isugilon kaninyo sa panguna may mga tubo nga gama sa kawayan. Ang total nga 832 sa 953 ka tubo niini nga nagapatunghag tunog gama sa kawayan. Ang uban gama sa metal. Dugang pa, kini adunay pipila ka tubo nga mga dayandayan lamang.
Sa unsang paagi nagatokar ang bamboo organ? Ang prinsipyo pareho sa ubang de-tubo nga mga organ. Duha ka matang sa mga tubo ang gigamit, ug pabulhotan kini ug hangin aron mopatunghag tunog sa musika. Ang mga flue pipe—nga dunay tunga sa sirkulo nga mga bangag duol sa mga sinumpayan niini ngadto sa bayanan sa organ—mopatunghag tunog nga susama sa plawta. Ang mga reed pipe—nga adunay elemento nga nagauyog sa sulod—mopatunghag tunog nga sama sa clarinet o saxophone. Ang kamatuoran nga gama sa kawayan ang kadaghanan sa mga tubo ang naghatag niini nga organ ug linaing malanog nga mga kinaiyahan.
Paggama sa Organ
Ang paggama niining bamboo organ gisugdan niadtong 1816 sa usa ka Katsila nga misyonaryo, si Diego Cera. Nganong gigamit ang kawayan? Kon agdon ang igong kawalad-on sa dapit, tingali ang panginahanglan sa paggamit ug baratong materyales maoy usa ka hinungdan. Dugang pa, ang tiggama sa organ sa walay duhaduha gustong mogamit sa angayng lokal nga mga materyales.
Niadtong 1816, ang mga bulos sa kawayan gipamutol ug dayon gilubong sa balas sa baybayon sa hapit usa ka tuig. Kadtong wala madaot tungod sa pagkaladlad sa mga insekto ug sa klima giisip nga maayog kalidad ug gigamit sa paggama sa organ. Sa misunod nga daghang tuig, ang lainlaing bahin sa organ gimontar. Sa dihang ang kinadak-an niini nahuman niadtong 1821, gibandilyo kini nga “ang kinamaayohan ug labing una sa matang niini diha sa nasod.”
Nakalabang sa Malisod nga mga Kahimtang
Ang kinabuhi sa bamboo organ dili masayon. Nakaagi ang tuig 1829 ug mga linog sa lungsod sa Las Piñas nga maoy nahimutangan sa organ. Ang atop sa tinukod nga gibutangan niini naguba, ug malagmit nga ang organ nainitan ug naulanan sa makadiyut. Niadtong 1863 usa ka talagsaong kusog nga linog nakapahinabog dugang kadaot sa organ. Ang pipila ka tubo giilisdan, apan gibukbok kini sa taastaas nga panahon. Niadtong 1880 lain pang malaglagong linog ang nakadaot ug dako sa tinukod nga gibutangan sa organ, ug gibagyo sa wala pa mahumag ayo ang tinukod. Niadtong tungora nagkatagkatag ang lainlaing mga piyesa sa organ.
Gisulayan kinig ayo makadaghan sulod sa katuigan, apan usa sa maong paningkamot sa pag-ayo miresulta ug permanenteng kadaot. Gigabas sa usa ka tig-ayo ang mga bahin sa tubo nga kawayan aron imontar ang pila ka balbola nga nagapatunghag tunog. Kini bug-os nakausab sa tuno sa organ. Ug, bisan pa sa mga paningkamot sa pag-ayo, padayon nga nagkadaot ang organ.
Ang organ nakaagi usab ug gubat. Ang Las Piñas mao ang dapit sa panagsangkaay sa mga Pilipino ug mga Katsila sa hinapos sa katuigang 1890, ug tali sa mga Pilipino ug mga Amerikano panahon sa Gubat sa Pilipinas-Amerika. Apan, bisan pa sa anam-anam nga pagkadaot niini, ang mga rekord nagpakita nga sukad sa 1911 hangtod sa 1913 nangabot ang mga bisita aron motan-aw sa organ.
Ang mga tuig 1941 hangtod 1945 nagdala sa ikaduhang gubat sa kalibotan sa Pilipinas. Sa panahon sa pagsakop sa mga Hapones, ang organ nakadawat ug pagtagad ni Markes Y. Tokugawa, paryente ni Emperador Hirohito. Mihimo siyag kahikayan aron maayo kinig diyutay, apan human niadto diyutay lamang ang nahimo alang sa instrumento sulod sa daghang tuig.
Dayon, niadtong katuigang 1970, mibangon ang usa ka hangyo sa pag-ayo niini. Sa mga gatosan ka tubo nga kawayan, 45 ang nawala, ug 304 ang naguba na. Usa ka salag sa langgam ang nakita sulod sa usa niini. Aduna bay mahimo aron mahibalik ang organ sa maayong pagtugtog niini?
Pagpasig-uli
Ang proyekto sa pagpasig-uli gisugdan niadtong Marso 1973, usa ka iladong langyaw nga kompaniya ang gisaligan sa trabaho. Ang mga tubo gipadala sa Hapon, ug ang nahibilin sa organ gipadala sa Alemanya. Didto, usa ka espesyal nga lawak ang gitukod aron masundog ang klima sa Pilipinas. Niining lawaka gihimo ang pagpasig-uli.
Ang tumong mao ang paghimo niini nga sama gayod kutob sa mahimo sa orihinal nga desinyo. Sa kataposan, nahuman ang mga pag-ayo. Ang mga tubo nga giayo sa Hapon gipadala pinaagi sa ayroplano ngadto sa Alemanya. Ang kompletong organ gimontar pag-usab ug gitestingan. Dayon, niadtong Pebrero 18, 1975, nalingaw niini ang Aleman nga mga mamiminaw sa usa ka oras nga konsiyerto.
Wala magdugay human niadto ang organ giempake diha sa daghan kaayong mga kahon, ug ang tanang 5,626 ka kilo niini gipadalag balik sa Pilipinas sa maayong kabubut-on sa usa ka kompaniya sa ayroplano sa Belgium. Nakadawat kinig dako nga pag-abiabi sa Las Piñas, ang lungsod diin kini igabutang. Katloan ka libo ang nagtan-aw sa parada nga kompleto sa mga karosa nga naglarawan sa mga yugto sa kasaysayan sa instrumento.
Niadtong Mayo 9, 1975, ang bamboo organ andam na alang sa pasubo niini nga konsiyerto. Usa ka Aleman nga organista nagpasundayag uban sa Pilipinong mga musikero samtang ang bamboo organ gipailaila pag-usab sa Pilipinas.
Gipabilhan ba nimo ang gasa sa musika nga gihatag kanato sa atong Maglalalang? Gusto ka bang makadungog ug lahig diyutay nga musika? Kon ugaling makahigayon ka sa pagpaminaw sa bamboo organ sa Las Piñas, sa walay duhaduha malingaw ka niining talagsaong instrumento sa musika sa Pilipinas.