Pagpaniid sa Kalibotan

“Luwas nga Sekso”​—Dili Kaayo Luwas Alang sa mga Babaye

Bisan pa sa hilabihang publisidad dapig sa “luwas nga sekso” ug sa paggamit sa mga kondom sa paglikay nga matakdan ug AIDS, ang mga doktor nagsugod sa pagduhaduha sa kamaalamon sa maong tambag. Usa ka medikal nga taho nga migula sa mantalaan sa Paris nga Le Figaro nag-ingon nga bisan tuod ang mga kondom nagtagana sa mga lalaki ug usa ka sukod sa proteksiyon batok sa AIDS, kini sila nagtagana sa mga babaye ug diyutay lang kaayong proteksiyon tungod kay ang natakboyang seksuwal nga kaparis dali rang makahugaw sa gawas nga bahin sa kondom. Ang mga babaye ilabina usab nga nameligrong matakdan panahon sa pagregla ug sa dihang aduna silay bisan unsang matang sa sakit o samad sa kinatawo. Sumala sa estadistika, ang mga kondom karon daw ubos sa 69 porsiento ang kaepektibo sa pagpanalipod sa mga babaye batok sa AIDS. Sa pagkomento bahin niining napamenos nga pasikaranan sa “kahilwas,” usa ka doktor ang miingon: “Unsay atong ikasulti bahin sa usa ka ayroplano nga aduna lamay 69-porsientong purohan nga dili mahagsa sa usa ka tuig?”

Pag-ehersisyo sa Inyong Utok

“Ang usa ka dili maayong memorya kasagaran dili gumikan sa kapalaran kondili sa dili maayong pagbansay,” mitaho ang DAK Magazin, usa ka Alemang publikasyon sa seguro sa panglawas. Maingon nga ang kaunoran mokuyos gumikan sa kawalay-kalihokan, ang utok matay-an ug motipig ug menos nga impormasyon kon diyutay lang ang ehersisyo niini. Kini ba suliran lamang sa mga tigulang? Dili gayod! “Sanglit ang paghunahuna subsob nga gihimong sayon alang kanato o wala kinahanglana,” mikomento ang maong magasin, bisan ang mga batan-on nameligrong matay-an ang panumdoman pinaagi sa dili pagpuliki sa ilang mga hunahuna sa hustong paagi. Unsay makatabang? Ang magasin misugyot ug pag-ehersisyo sa utok, nga nagagamit ug mental nga mga dula, sama sa mga puzzle nga naglangkit sa mga numero ug mga letra sa alpabeto, sa pagpalihok sa hunahuna ug panumdoman. Dugang pa, “ang pulongbay makatabang.”

Mensahe Diha sa Rolyo sa Papel nga Ilo Diha sa mga Tren

Hangtod nga ipailaila ang mas modernong mga kasangkapan, ang bugtong paagi nga ang usa ka konduktor sa tren makapahibalo sa mga awtoridad bahin sa usa ka emerhensiya diha sa halos tanang Italyanhong tren magpadayon sumala sa mosunod: Isulat ang mensahe, ibutang kana sa sulod sa rolyo sa papel nga ilo, ilabay kana gikan sa nagdagan nga tren ngadto sa mosunod nga estasyonan sa tren, nga naglaom nga kini makaplagan ug mapahibalo ang mga awtoridad. Kining sistemaha, “nga ingon ka karaan sa mga kompaniya sa tren mismo,” gibaod sa opisyal nga mga balaod sa kompaniya sa tren. Kini “sa gihapon maoy episyente, napamatud-ang paagi,” matud sa usa ka opisyal sa Italian State Railways, kinsa bisan pa niana nag-ila nga “ang komunikasyon diha sa mga tren maoy usa ka seryoso kaayong suliran.” Nag-atubang sa sakit sa usa ka pasahero, usa ka kargamento nga gisuspetsahang may peligrosong mga butang, usa ka lihok sa pagsukol, o usa ka pagpangawat, “ang mga kawani sa State Railways sa ingon walay mahimo,” matud sa Italyanhong mantalaan nga Corriere della Sera, sanglit sila dili awtorisado sa pagpanghilabot. Sa pagsulbad sa suliran sa komunikasyon, ang Italian State Railways nagplanong mosagop ug closed-circuit nga madaladalang mga telepono sa dili madugay.

Sukwahi nga Pahayag sa T.B. Bahin sa mga Pusil

Ang nagauswag nga gidaghanon sa pagpamatay pinaagig pusil didto sa Tinipong Bansa, dinuyogan sa pagdaghan sa tiningob nga pagpamusil, nakapatunghag mga tawo nga naghunahunang panahon na sa pagkuha sa mga armas de puwego gikan sa mga kriminal ug sa mga tawong mibati nga panahon na nga mopalit mismo ug pusil. “Daghang tawo, sa pagkamatuod, ang mahimong maghunahuna sa duha ka ideya sa samang panahon,” matud sa magasing Time. Ug bisan tuod adunay nag-uswag nga pagpit-os sa pagkontrolar sa mga pusil, daghan pang tawo ang namalit ug pusil kay kaniadto. Sa dihang ang Brady nga balaod (usa ka balaod nga nagkontrolar sa pusil) naaprobahan, ang mga tigbaligyag pusil nagtaho ug nagauswag nga halin sa wala pa kini moepekto. Aduna na karon ing 211 ka milyong pusil sa Tinipong Bansa. Sa paningkamot nga paus-osan ang maong gidaghanon, ang mga programa gisugdan diin ang mga tawo mosurender sa usa ka armas de puwego ug makadawat ug regalo nga $100​—nga wala nay tulubagon sa paghupot ug armas. Ang mga kampanya nagkuha sa ginatos ka pusil gikan sa kadaghanan sa mga tawo apan nagtukmod usab sa pipila sa pagpalit ug baratohong mga pusil aron nga ilang ikasurender ug makaganansiya. Matud pa sa usa ka tag-iya sa baligyaanan ug pusil: “Nakaseguro ako, kadaghanan sa mga tawo nga misurender ug mga pusil sa buntag aduna lang gihapoy mga pusil sa hapon.”

Pagpamati sa Tago sa Hapon

Nga nagtawag sa pagpamati sa tago sa Hapon ingong “nasodnong lingawlingaw,” ang Mainichi Daily News nagtaho nga ang “Hapon maoy usa sa labing daghang naminaw-sa-tago nga mga nasod sa kalibotan, uban sa 60,000 ka gagmayng mikropono sa radyo nga nahalin” matag tuig. Ang pipila ka galamiton sa tago nga pagpamati gagmay kaayo nga kini sila mahimong ikasulod diha sa mga bolpen. Adunay mga galamiton nga makatiktik ug sultianay nga 15 ka metros ang gilay-on ug makapasa niana sa gilay-on nga tulo ka kilometros. Kinsa man ang mga tigpamati-sa-tago sa Hapon? Sumala sa mantalaan, daghang tigpamati-sa-tago ang nangita lamang “sa mga dayal sa receiver aron masayran ang makaiikag nga mga tipik” sa tsismis. Apan daghan “ang selosong mga hinigugma nga gustong maneguro sa pagbati sa ilang mga trato, o mga amahan nga nagbantay sa kalihokan sa ilang anak nga dalaga.”

AIDS Nagapatay sa Aprika

Sumala sa mga banabana sa World Health Organization, sa kapin sa 15 milyong nailhang kaso sa AIDS sa kalibotan, ang mga 10 ka milyon anaa sa Aprika, nga naghimo niana nga kinagrabehang naapektahang kontinente sa kalibotan. “Gagmayng mga dike sa balas batok sa nagasugwak kanunay nga mga suba,” maoy pagbatbat ni Propesor Nathan Clumek sa mga pamaagi nga gihimo karon sa pagpakigbugno sa epidemya sa AIDS. Sa usa ka interbiyo nga gipatik sa mantalaan sa Paris nga Le Monde, si Propesor Clumek miingon nga ang Aprikanong mga pangulo sa estado wala pa sa bug-os makaamgo sa kalaglagan nga ipahinabo sa kagaw diha sa Aprika. Niadtong 1987, sa dihang si Propesor Clumek nagbanabana nga 10 porsiento sa kontinente matakboyan sa AIDS, daghan ang naghunahuna nga kana maoy paghinobra. Karong adlawa gibanabana nga bisan hain tali sa 20 ngadto sa 40 porsiento sa populasyon sa Aprika ang matakboyan sa makamatay nga kagaw.

Sobrang Pagpangisda Nagahurot sa mga Isda sa Kadagatan

“‘Adunay daghan pang isda sa dagat,’ nagkanayon ang panultihon. Apan kini sayop,” matud sa The Economist. “Ang kadagaya sa dagat sobrang gipahimuslan.” Sukad sa kinatas-ang ihap sa nakuhang isda niadtong 1989, ang mga isda sa dagat sa kalibotan nagakamenos. Ang katarongan maoy yano: “Diyutay na lang kaayong isda ang nahibilin sa dagat sa pagmentenar sa mga bidhan. Ang mga mangingisda nagkinabuhi ginamit ang pohunan, nga nagakaon sa isda nga gikinahanglan alang sa pagpasanay sa isda.” Sumala sa United Nations Food and Agriculture Organization, 13 sa 17 ka dagkong prosesohanan ug isda sa kalibotan ang adunay seryosong suliran​—nga 4 ang giklasipikar nga nahutdan ug isda sa pagkaagi nga dili na mahimo ang komersiyal nga pangisda. Ang modernong teknolohiya​—sama sa sonar ug satelayt nga komunikasyon​—naghimong posible alang sa mga mangingisda sa pagpangita sa isda bisan sa hilit nga mga dapit ug sa pagbalik ngadto sa tinong mga lugar diin abunda ang isda. Ang dagkong mga baling nga adunay kasangkapan sa pagproseso nga ang gidak-on sama sa dulaanan sa potbol, uban sa mas dagko pa gani nga mga pukot, nagabaling ug hilabihan ka daghang isda. Ang mga gobyerno maoy basolon sa pag-usik-usik, matud sa The Economist, sanglit 90 porsiento sa mga nakuhang isda sa kalibotan nakaplagan sulod sa 370 kilometros sa pila ka baybayon sa mga nasod, katubigan nga giangkon nilang ubos sa ilang pagmando. Ang mga gobyerno nag-abog sa mga panagatan sa ubang mga nasod apan nagtugot sa ilang kaugalingong mga panagatan nga mouswag, ug sila motabang pa gani kanila ginamit ang mga pondong salapi alang sa publiko.

Mas-Maayong mga Batasan sa Pagkatulog

“Ang pagkadili-makatulog daw mabungahon alang sa daghang tawo, apan ang mga sangpotanan sa paghikaw sa lawas ug mga oras sa pagkatulog moresulta hinuon sa pagkadili-mabungahon,” matud sa Brazilianhong magasin nga Exame. Misaysay ang neurologong si Rubens Reimão: “Ang lawas dili makalimot sa mga oras sa pagkatulog nga nautang sa usa ka tawo niana. Sa kaatbang, kini kanunayng mahinumdom ug kalit lang nga magkinahanglan sa tawo sa pagbayad sa bili niini nga magpasundayag sa kaugalingon niini ingong pagkamalimtanon, mga suliran sa pagtumong sa pagtagad, ug hinay nga katakos sa paghunahuna.” Aron malikayan ang dili-angayng kabalaka, si Dr. Reimão misugyot: “Sulbara ang mga suliran sa trabaho o hunahunaa kana sa panahong ikaw nagatrabaho.” Aron ikaw makarelaks ug makatulog pag-ayo, ang Exame misugyot ug regular nga ehersisyo, hinay nga musika, dili-kaayo-hayag nga suga, ug maayong mga hunahuna.

Katolikong Misa Gialagaran sa mga Akolita

Ang paggamit sa mga babaye sa pagtabang sa mga pari panahon sa Misa, hangtod karon, gitugotan sa pipila ka awtoridad sa simbahan. Sa usa ka sulat nga giaprobahan ni Papa Juan Paulo II ug gipadala ngadto sa mga presidente sa mga organisasyon sa Katolikong sa mga obispo sa tibuok kalibotan, ang Kongregasyon Alang sa Balaang Pagsimba ug Pagdisiplina sa mga Sakramento naghatag sa indibiduwal nga mga obispo ug gahom sa pag-awtorisar sa mga akolita nga motabang sa pag-Misa. Sumala sa Corriere della Sera, samtang gihatag niya ang pahibalo ug aron “mawagtang ang bisan kinagamyang paglaom alang sa paninguha sa kababayen-an,” ang tigpamaba sa Batikano nga si Joaquin Navarro Valls mipatin-aw dayon nga ang bag-ong kahikayan wala sa bisan unsang paagi mag-usab sa tinamdan sa simbahan ngadto sa babayeng mga pari. Nan, nganong nagagamit ang simbahan ug mga akolita? “Dili kana makapatingala kanako,” miingon ang sosyologong si Franco Ferrarotti. “Ang Simbahan dili makakaplag ug mga pari, ug daw dili usab kini makakaplag ug mga akolito.”

Usa ka Kulto sa mga Eunuko

Ang Indian Express sa Bombay nagtaho nga sa India adunay kapin sa usa ka milyong eunuko. Niini, 2 porsiento lamang ang natawo niining kahimtanga. Ang uban maoy kinapon. Sumala sa Express, ang guwapong mga batang lalaki gipanghaylo o gipangdagit ug dad-on ngadto sa usa sa daghang mga dapit diin ang mga batang lalaki himoong mga eunuko sa India. Didto ang mga batang lalaki ipailalom sa usa ka seremonya nga naglakip sa “prinsipenhong pagtratar” ug matapos diha sa pagkapon kanila. Human niana, ang bag-ong nahimong eunuko sagopon sa mas tigulang nga eunuko, nga nagtukod ug “inahan-anak-babaye” nga relasyon. Kining maong mga eunuko hatagag mga ngalan sa babaye ug human niana magagawi ug magasinina sama sa mga babaye. Ang kadaghanan sa mga eunuko giorganisar ngadto sa usa ka kulto nga adunay nangulong diyosdiyos. Adunay daghang templo sa tibuok India diin ang mga eunuko gipasidunggan ug gitahod sama sa mga diyosdiyos panahon sa tinuig nga piyesta.