Nakakita Ka na ba ug Thylacine?
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA AUSTRALIA
‘NAKAKITA akog unsa?’ ikaw tingali mangutana. ‘Ako wala gani mahibalo kon unsa kining thylacine.’
Sa pagkatinuod, ang “thylacine” mao ang minubong porma sa tibuok zoolohikanhong ngalang Thylacinus cynocephalus ug mao ang ngalan sa makaiikag nga hayop gikan sa yuta sa ubos, ang Tasmanian tiger, o Tasmanian wolf.
Ang Thylacinus cynocephalus sa literal nagkahulogang “de-puyo nga iro nga lobo ug ulo,” apan ang hayop gihatagan ug matang sa mas yanong mga ngalan sa unang Uropanhong pumoluyo sa Tasmania, ang gamayng isla nga estado sa Australia. Ang mga ngalan sama sa zebra opossum, hyena, zebra wolf, ug iro-ug-ulo nga opossum kasagaran. Ang Aborigines, nga dugay nang nagpuyo sa Tasmania una pa miabot ang mga puting tawo duolan lamag 200 ka tuig, nagtawag sa thylacine sa ngalang corinna.
Ang Tasmanian tiger giisip na karon nga napuo, apan ang mga espisimen nga gipagahi makita diha sa mga museo. Ang kataposang nakit-ang buhi nga thylacine namatay niadtong 1936 diha sa usa ka zoo sa Hobart, ang kaulohan sa Tasmania. Apan, didto may miingon nga may pipila pa gihapon ka buhing thylacine nga nagtagotago sa kamingawan sa Tasmania, ug ang mga taho nga nagpakakita niana nagpadayon.
Bisag dili gayod gikan sa pamilyang tigre, ang ngalang Tasmanian tiger lagmit mitungha tungod kay ang hayop may mga badlis ug tungod kay kini tigkaon ug karne. Ang klaro, lutong pagkakape, halos itom, nga mga badlis makita sa tibuok likod niini ug moabot hangtod pa sa taas, tuskig nga ikog niini. Ang dugang makaiikag nga kamatuoran mao nga ang thylacine maoy usa ka marsupial—sa ato pa, ang baye may usa ka puyo. Ang mga itoy matawong gamay kaayo, ahat, ug buta apan makakita rag paagi nga makaabot sa puyo sa ilang inahan, diin didto sila magsuso hangtod nga modako ug may igo nang kahimsog sa pagbiya. Ang gamay kaayong bag-ong natawong itoy magpabilin sa puyo sa inahan nga thylacine sa mga tulo ka bulan una pa mangahas sa paggawas. Apan, iniggawas na sa itoy nga thylacine sa puyo mosugod dayon siya sa pagsunodsunod sa inahan sa pagpangita niini ug pagkaon.
Gikaingon nga ang thylacine mao ang kinadak-ang tigkaog-karne nga marsupial nga nailhan sa dili pa dugayng mga panahon. Dili sama sa mga marsupial sama sa kangaroo, ang bayeng thylacine adunay puyo nga ang buksanan anaa dapit sa ikog. Siya makadala ug makapasuso ug upat ka itoy sa usa ka panahon.
Unsa ka Daghan?
Bisag may nakit-ang mga drowing sa Aborigines diha sa bato, mga fossil, ug gipaugang mga espisimen sa patayng lawas sa thylacine sa daghang bahin sa Australia, ang pangunang puy-anan sa thylacine daw mao ang Tasmania. Bisan didto kini dili daghan. Ang mga tawo mao gayod ang nakaingon sa pagkapuo niini. Ang Tasmanian tiger maoy usa ka manunukob, apan kini dili makaparang batok sa pipila ka malipoton ug hakog nga mga mangangayam nga puting mga molupyo. Kay mausisaon ug sa katibuk-an dili mahadlok ug tawo, ang thylacine maoy sayon nga biktima sa posil ug lit-ag.
Daghang mag-uuma nag-ingon nga ang Tasmanian tiger manunukob ug karnero, busa dagkong mga ganti sa pagpatay niini ang gitanyag sa dagkong mga tigbuhig mga karnero ingon man usab sa kagamhanan sa Tasmania. Ang buhing mga espisimen nga nalit-agan gikuha dayon sa mga zoo sa ubang nasod. Bisan tuod ang populasyon sa thylacine sa walay duhaduha naapektahan sa grabeng wala-hiilhing mga sakit nga mihampak sa dakong bahin sa mga kinabuhi sa kalasangan sa Tasmania sa daghang tuig nang milabay, ang tawo ang halos nakapuo sa thylacine kay sa ubang mga paagi.
Talagsaong mga Paagi sa Pagpangayam
Ang thylacine sagad mangayam nga mag-inusara lamang apan usahay magparis. Ang paagi niini mao ang pagpangukoy ug usa ka hayop, sama sa usa ka gamayng kangaroo, unya sundan kini sa pagluksolukso, hangtod kini maluya. Sa dihang magkahinay ang biktima, gikapoy na, ambakan kini sa thylacine ug patyon kini pinaagi sa kusgang mga apapangig niini. Ang laing kinaiya niining talagsaong hayop mao ang buka sa apapangig niini, sa katingalahang 120 ka grado!
Ang ilang batasan sa pagkaon sa pipila ka bahin lamang sa patayng lawas—nga kasagaran ginhawaan lamang—miagak sa pipila sa pag-isip kanila ingong usikan nga mga manunukob. Apan aron mabawi kining daw pag-usik-usik, ang laing mas gamay, tigkaog-karne nga marsupial, ang tigkaog-patay nga Tasmanian devil (nga naglungtad pa) mosunod sa tigre ug maoy mohurot ug kaon sa tanang salin—mga bukog, balhibo, ug tanantanan.
Dayag nga ang thylacine dili peligro sa tawo. Walay ebidensiya nga sila sukad mikaon ug mga tawo. Usa ka edaran nahinumdom nga usa ka halalom nga gabii, daghang tuig nang milabay, siya naglingkod atubangan sa iyang daob, nga nagbasa, sa dihang latas sa kalayo siya kalit nga nakakita ug Tasmanian tiger nga naghupo, nag-ukoy ug nagpaduol nga mahulgaon kaniya. Nahadlok nga atakehon, hinayhinay niyang gikuha ang iyang riple, gipunting ug maayo kini latas sa kalayo, ug nagpabuto. Ang thylacine misirko paatras apan dayag nga wala maantimano, kay kini milukso ug nawala sa kangitngit. Unya ang tawo miduol sa pagsusi sa bisan unsang dugo, aron sa pagtino kon unsa ka grabe nga nasamdan niya ang tigre. Diha sa atubangan lang sa kalayo, iyang nakita ang dakong opossum nga naigo sa bala. Mao kadto ang giukoy sa thylacine!
Komosta ang mga Gikatahong Pagkakita?
Daghan ang gikatahong pagkakita sa thylacine sukad nga namatay ang usa nga kataposang nadakpan niadtong 1936, apan hangtod karon diyutayng ebidensiya lamang ang napatungha aron makombinsir ang mga zoologo nga aduna pay buhi niini. Aktuwal nga letrato ug dinakpang buhi nga thylacine lamang ang makapakombinsir sa mga opisyal nga aduna pay naglungtad nga mga thylacine.
Daghang tigulang nga mga tawo nga nagpuyo sa mga lugar sa Tasmania nag-ingon nga dili nila itaho kon makakita sila ug Tasmanian tiger. Sila natugaw sa kamatuoran nga sayo sa ilang tibuok kinabuhi, ang ubang mga tawo maoy responsable sa dayag nga pagkapuo niining talagsaong hayop. Kon aduna pay naglungtad nga buhi nga thylacine, buot niining mga tawhana nga sila dili na hilabtan.
Busa kon sila pangutan-on, “Nakakita ka ba ug thylacine sa di pa dugay?” ang ilang tubag—tinuod man o bakak—maoy, “Wala!”
[Picture Credit Line sa panid 26]
Tom McHugh/Mga Tigdukiduki sa Letrato