Kon Diin Kaylap na ang AIDS
WALA pay 15 ka tuig, ang AIDS nagpakaylap ug kaguol sa matag kontinente sa yuta. Sa pipila lamang ka tuig, kining biyolohikal nga bomba mibuto nga dako kaayong bahin ang naapektohan. Nagbanabana ang WHO (World Health Organization) nga sa tibuok kalibotan 5,000 ka tawo ang natakdan matag adlaw. Katumbas kanag kapin sa tulo ka tawo matag minuto! Ang mga nasod nga grabeng naapektohan mao ang mas kabos nga mga nasod, kadtong gitawag nga nagkaugmad nga mga nasod. Ang WHO nanagna nga ang mga biktima niining mga nasora, sa tuig 2000, maoy molangkob sa 90 porsiento sa tanang impeksiyon sa HIV ug sa kataposan 90 porsiento sa tanang kaso sa AIDS.
Ang Labing Grabeng Naapektohan
Si Rose maoy 27 anyos ug minyo nga may tulo ka anak sa dihang ang iyang bana kalit nga nagsakit. Ang bana namatay sa pipila ka bulan sa ulahi. Ang hinungdan sa kamatayon sa iyang bana wala pa matino niadtong panahona. Ang agpas sa mga doktor nga tesis ang sakit. Ang mga paryente miingon nga siya gibarang. Ang mga paryente sa iyang bana misugod sa pag-agaw sa kabtangan ni Rose. Gipugos pagkuha sa iyang ugangan ug mga bayaw ang iyang mga anak samtang wala siya diha sa balay. Si Rose napugos sa pagpauli sa iyang kaugalingong baryo. Sa milabay ang duha ka tuig siya nagsigeg suka ug kalibang. Niana iyang naamgohan nga ang iyang bana namatay sa AIDS ug nga siya usab natakdan. Si Rose namatay tulo ka tuig sa ulahi, sa edad nga 32 anyos.
Ang makasubong mga sugilanon nga sama niini komon na karon. Diha sa pipila ka dapit tibuok pamilya ug bisan tibuok baryo nangawagtang.
“Ang Labing Dakong Problema sa Panglawas sa Atong Panahon”
Ang mga kagamhanan sa nagkaugmad nga mga nasod wala gayoy ikaarang sa dihang maningkamot sa pagsagubang niini. Tungod sa kakulag pinansiyal nga mga kahinguhaan ug sa naglungtad nga ubang dinalian ug gastosong mga prayoridad, ang AIDS napamatud-an nga dili na masagubang. Ang pagkunhod sa ekonomiya sa tibuok kalibotan, ang kakulag pagkaon, kinaiyanhong mga katalagman, mga gubat, kultural nga mga batasan, ug mga patuotuo nagpasamot lamang sa problema. Ang pagtaganag linaing pag-atiman nga nalangkit sa gamit ug tambal alang sa balikbalik nga mga impeksiyon sa mga pasyenteng may AIDS mahal. Ang kadaghanan sa dagkong mga ospital karon nagdasok, gubaon, ug kulag kawani. Ang kadaghanan sa mga pasyenteng may AIDS papaulion na lang aron mamatay aron kahatagag luna ang nagtubong gidaghanon sa ubang nanginahanglang mga pasyente. Nalangkit sa AIDS ang makahahadlok nga pagdaghan sa dugang nga impeksiyon sama sa tesis. Ang pipila ka nasod nagtaho nga ang nangamatay sa tesis midoble sa miaging tulo ka tuig, ug usahay moabot pa sa 80 porsiento sa mga pasyente sa ospital nga may AIDS adunay tesis.
Ang Epekto sa AIDS sa Katilingban
Naapektohan sa kaylap nga AIDS dili lamang ang sistema sa pag-atiman sa panglawas kondili usab ang tanang sektor sa ekonomiya ug sa katilingban. Hangtod sa 80 porsiento niadtong naimpeksiyon maoy tali sa 16 ug 40 anyos ang edad, ang labing mabungahong pundok sa edad sa katilingban. Ang kadaghanan sa nanginabuhi sa pamilya anaa niini nga pundok sa edad. Ang kadaghanan sa pamilya nagsalig kanila, apan sa dihang sila magsakit ug sa kataposan mamatay, ang mga gagmay pa kaayo ug mga tigulang biyaan nga wala nay sustento. Diha sa bisan unsang Aprikanhong katilingban, inigkamatay sa mga ginikanan sa usa ka bata, kasagaran ang bata sagopon ug dawaton sa pamilya sa suod nga paryente. Apan, karon, sa dihang mamatay ang mga ginikanan, ang mga apohan o ubang gibiyaang mga paryente sagad tigulang na kaayo o nabug-atan na sa pagpangamas sa pagtagana sa mga panginahanglan sa ilang kaugalingong mga anak. Kining kahimtanga misangpot ug krisis sa mga ilo ug pagtubo sa gidaghanon sa mga bata nga nagpuyo sa mga karsada. Ang WHO nanagna nga sa sub-Sahara sa Aprika lamang, kapin sa 10 milyones ka kabataan ang mangailo sa kataposan niini nga siglo.
Nakita sa mga babaye ang hampak sa AIDS nga makapabalaka kaayo ug mabug-at. Mga babaye ang kasagarang tawgon sa pagtaganag 24-oras nga pag-atiman nga gikinahanglan sa masakiton ug sa himalatyon—dugang pa sa tanang ubang trabaho sa panimalay nga ilang buhaton.
Kon Unsay Ginahimo
Sayo sa katuigang 1980, daghang opisyal sa kagamhanan, nga may pagpihig sa kaulawan nga nalangkit sa AIDS ug wala mahibalo sa kakusog sa pagkaylap niini, walay interes ug wala magpakabana. Apan, niadtong 1986 ang kagamhanan sa Uganda mideklarar ug gubat batok sa AIDS. Sulod sa miaging nuybe ka tuig, ang Uganda gipasidunggan nga nakabaton “sa labing bag-ong mga paningkamot sa pagkontrolar sa pagkaylap sa AIDS nga naugmad hangtod karon.”
Karon, adunay kapin sa 600 ka nasodnon ug internasyonal nga mga organisasyon ug mga ahensiya sa Uganda nga nagtagad sa pagkontrolar sa pagkaylap sa AIDS. Kining makitawhanon nga mga ahensiya nagtukod ug daghang sentro sa edukasyon sa AIDS sa tibuok nasod. Ang kaamgohan sa publiko sa hampak sa AIDS gipadayag ngadto sa mga tawo pinaagi sa mga drama, sayaw, awit, mga programa sa radyo ug TV, mantalaan, ug telepono. Dugang pa sa pag-atiman diha sa balay ug materyal nga tabang, gitagana ang pagpanambag alang niadtong may AIDS maingon man sa mga biyuda ug sa mga ilo.
Taliwala sa mga Saksi ni Jehova, ang pag-atiman sa mga ilo ug mga biyuda gilantaw ingong bahin sa Kristohanong pagsimba. (Santiago 1:27; 2:15-17; 1 Juan 3:17, 18) Ang kongregasyon dili maoy mangabaga sa kaakohan sa mga membro sa pamilya sa pag-atiman sa ilang kaugalingong pamilya. Apan kon walay suod nga mga membro sa pamilya, o kon ang mga ilo ug mga biyuda dili na makatagana sa pagsustento sa ilang kaugalingon, ang kongregasyon mahigugmaong motabang kanila.
Si Joyce, pananglitan, maoy usa sa mga Saksi ni Jehova nga nagpuyo sa Kampala, ang kaulohan sa Uganda. Siya nabiktima sa AIDS ug namatay niadtong Agosto 1993. Sa wala pa siya mamatay iyang gisulat ang mosunod nga asoy: “Ako nagdako ingong usa ka Protestante ug sa ulahi nakaminyo ug usa ka Katoliko. Ugaling, nakakita ako ug daghan diha sa akong iglesya nga imoral ug batasan, ug busa mihunong ako sa pag-adto sa simbahan. Ang akong kinamagulangang igsoong babaye nagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova, ug sa dihang siya miduaw, iyang gisugilon kanako ang mga butang nga iyang nakat-onan gikan sa Bibliya.
“Ang akong bana supak kaayo sa akong pagtuon sa Bibliya. Bisan ang akong mga ginikanan misugod sa pagsupak kanako, ilabina ang akong amahan. Kini nga pagsupak nagpadayon sulod sa duha ka tuig, apan wala kini magpaluya kanako, kay kombinsido ako nga ang akong nakat-onan mao ang kamatuoran. Sa dihang akong gisultihan ang akong bana nga gusto kong magpabawtismo, siya nasuko kaayo. Iya akong gidagmalan sa pisikal ug gisultihan ako sa pagpahawa sa balay. Busa mipahawa ako ug nagpuyo nga nag-inusara sa inabangang gamayng lawak.
“Sa ulahi ang akong bana mihangyo nga makig-uli kanako. Wala magdugay human ako mibalik nga siya misugod sa pagkaluya ug nagmasakiton. Ako nahibulong, sanglit maayo man siya kanunay ug panglawas. Sa kataposan among nahibaloan nga siya adunay AIDS. Siya namatay niadtong 1987. Niining higayona usa na ako ka regular payunir [bug-os panahong ebanghelisador], ug bisan tuod nga ako balo na nga may lima ka anak, nagpadayon ako sa payunir nga pag-alagad.
“Sa milabay ang upat ka tuig, niadtong 1991, akong naamgohan nga ako natakdan ug AIDS gikan sa akong bana. Nag-anam-anam ako kaluya sa pisikal ug nag-antos sa mga nukanuka sa panit, kalit nga pagkaniwang, ug kanunayng hilantan. Nagpadayon gihapon ako sa pagpayunir ug nagdumalag 20 ka pagtuon sa Bibliya, apan ang akong kusog nagkaluya, gikunhoran ko kini sa 16. Pito niining estudyanteha sa ulahi gibawtismohan.
“Wala gayod ako mobati nga nag-inusara o nagmagul-anon, sanglit ang kongregasyon maoy tinuod nga tabang kanako. Sa ulahi, dili na ako makatambong sa pipila ka tigom tungod sa kaluya sa lawas. Girekord kini sa mga igsoon para nako diha sa audiocassette, ug kanunay akong ginapakaon sa espirituwal. Ang mga ansiano sa kongregasyon naghimog listahan aron magbanosbanos ang akong espirituwal nga mga igsoong babaye sa pag-atiman sa akong mga panginahanglan ug ubanan pa ako sa tibuok gabii. Usa ka butang hinunoa ang nakatugaw kanako—ang akong mga anak. ‘Unsay mahitabo kanila inigkamatay na unya nako?’ ako nahibulong.
“Sa Aprika ang kabtangan sa usa ka patayng tawo sagad kuhaon sa mga paryente, busa kanunay ko kining giampo kang Jehova. Mihukom ako sa pagbaligya sa akong balay ug nagtukod ug gamayng paabangang mga balay aron ang akong mga anak aduna gayoy kapuy-an ug igong regular nga kita. Gibaligya sa mga igsoon sa kongregasyon ang akong balay alang kanako ug nakapalit ug laing lote, ug sila ang nagtukod sa mga balay alang nako. Nagpuyo ako sa usa niini ug mibatig kalinaw sa hunahuna nga ang akong mga anak maatiman.
“Ang akong mga paryente nasuko pag-ayo nga akong gibaligya ang balay, ug ila akong gikiha. Sa makausa pa, gitabangan ako sa mga igsoon ug giatiman kining butanga alang kanako. Nakadaog kami sa kaso. Bisag nagkaluya na kaayo ako, ang mahigugmaong organisasyon ni Jehova ug ang paglaom sa Gingharian ang nakatabang kanako sa pagsagubang niining maong mga kalisod. Tungod sa akong kondisyon ako karon gipasulod sa ospital. Anaa gihapon sa akong kiliran ang akong espirituwal nga mga igsoong babaye nga nag-atiman sa akong mga panginahanglan sa adlaw ug gabii, sanglit dili man makatagana ang ospital sa igong pagkaon ug gamit sa higdaan.”
Human nakaestar ug unom ka bulan sa ospital, gipapauli si Joyce. Sa milabay ang duha ka adlaw, siya namatay. Ang iyang lima ka anak karon giatiman sa usa ka payunir nga igsoong babaye sa kongregasyon nga adunay iyang kaugalingong tulo usab ka anak.
Ang Sulbad
Sa Uganda, diin ang AIDS kaylap na, si Presidente Yoweri Kaguta Museveni miingon: “Nagtuo ako nga ang labing maayong solusyon sa hulga nga gihatag sa AIDS ug sa ubang sakit nga mapasa pinaagi sa pagpakigsekso mao ang dayag ug prangkang pagpalig-on pag-usab sa pagpasidungog, pagtahod ug kaakohan nga utang sa matag tawo sa iyang isigkatawo.” Sa laktod, adunay panginahanglan sa pagbalik ngadto sa usa ray asawa nga moralidad sulod sa kahikayan sa kaminyoon. Ang matag usa mouyon nga kini lamang ang paagi nga makahatag kahilwasan ug kini lamang ang paagi nga makontrolar ang AIDS. Apan, pipila lang ang nagtuo nga makab-ot ang maong moral nga sukdanan.
Ang mga Saksi ni Jehova maoy lakip niadtong kinsa wala lamang magtuo nga posible ang maong moralidad kondili nagabatasan niana. Dugang pa, sila nagtuo, sama kang Joyce, sa saad sa Diyos bahin sa bag-ong mga langit ug usa ka bag-ong yuta diin magapuyo ang pagkamatarong. (2 Pedro 3:13) Diha sa usa ka kalibotan nga nahinloan sa tanang pagkadaotan, tumanon unya ni Jehova nga Diyos ang saad nga narekord diha sa Pinadayag 21:4: “Iyang pahiran ang matag luha sa ilang mga mata, ug wala na unyay kamatayon, ni pagbangutan ni pagtiyabaw ni may kasakit pa. Ang kanhing mga butang mitaliwan na.”
[Hulagway sa panid 10]
Usa ka amahan nagdala sa iyang anak nga lalaki, nga namatay sa AIDS, aron ilubong
[Credit Line]
WHO/E. Hooper