Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Dili Ako Makakat-on?

“Dili na ko gustong mopauli,” nahinumdom si Jessica, “ug moatubang sa akong mga ginikanan. Daghang subject na usab ang wala nako napasahi.”a Sa edad 15, alisto ug hunahuna si Jessica ug guwapa. Apan sama sa daghang batan-on, naglisod siya sa pagmentinar ug pasadong grado.

ANG dili maayong lakat sa eskuylahan sagad mao ang resulta sa dili maayong tinamdan sa edukasyon o sa usa nga magtutudlo. Apan dili ingon niana ang kahimtang ni Jessica. Nalisdan lang kaayo siya sa pagsabot sa laglom nga mga ideya. Siyempre, kini naghatag ug kalisod kang Jessica sa pagsabot sa matematika. Ug ang problema sa pagbasa naghatag ug kalisod kaniya sa pagsabot sa ubang mga subject.

Si Maria, sa laing bahin, dili makatitik ug husto sa mga pulong. Iyang tagoan kanunay ang mga nota nga iyang ginadala sa Kristohanong mga tigom tungod kay maulaw siya sa iyang sayop nga pagtitik sa mga pulong. Apan, si Jessica ug si Maria may pangutok. Maayo kaayo si Jessica sa mga tawo nga siya nag-alagad ingong tinudlo-sa-eskuylahan nga tigpataliwala, o tigsulbad sa problema, kon may motunghang suliran ang iyang mga kauban sa eskuylahan. Ug sa klase si Maria usa sa 10 ka porsiyento sa mga estudyante nga taas ug grado.

Ang problema: Si Jessica ug Maria adunay depekto sa pagkat-on. Ang mga eksperto nagtuo nga duolan sa 3 ngadto sa 10 porsiyento sa tanang kabataan tingali adunay samang mga problema sa pagkat-on. Si Tania, nga karon anaa na sa iyang sayo nga panuigong 20, nag-antos nianang gitawag nga Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD).b Siya miingon: “Maglisod ako sa Kristohanong mga tigom, personal nga pagtuon, ug mga pag-ampo tungod sa akong kawalay-katakos sa pagpamati o bisan sa pagpuyo. Ang akong pag-alagad naapektohan tungod kay nagsige akog ambak gikan sa usa ka hilisgotan ngadto sa laing hilisgotan nga kusog kaayo aron makaapas ang tanan.”

Kon wala ubanig sobra ka pagkaluhag, ang sakit gitawag ug Attention Deficit Disorder (ADD). Ang mga tawo nga aduna niining sakita sagad gihubit ingong mga tigpanghanduraw. Mahitungod niadtong adunay ADD, ang espesyalista sa utok nga si Dr. Bruce Roseman miingon: “Sila molingkod atubangan sa usa ka libro ug sulod sa 45 minutos, sila walay makat-onan.” Sa usa ka katarongan sila naglisod sa pagsentro sa pagtagad.

Ang mga tigdukiduki sa medisina nagtuo nga bag-o pa nilang natugkad ang mga hinungdan niining mga sulirana. Apan, daghan gihapon ang wala matugkad. Ug ang mga utlanan tali sa nagkalainlaing mga sakit ug mga depekto nga nagbalda sa pagkakat-on dili kanunayng tin-aw. Bisan pa ug unsay eksaktong ngalan nga ihatag sa usa ka partikular nga abnormalidad​—problema man kini sa pagbasa, paghinumdom, pagpamati, o sobra ka luhag​—ang abnormalidad makabalda sa edukasyon sa tawo ug mohatag ug dakong pag-antos. Kon naglisod ka sa pagkat-on, sa unsang paagi mabuntog mo kini?

Ang Hagit sa Pagbuntog

Palandonga si Jessica, nga gihisgotan sa sinugdan. Desidido nga mabuntog ang iyang kawalay kaarangan sa pagbasa, naningkamot gayod siya sa pagbasag nagkalainlaing mga libro. Miabot ang dakong kausaban sa dihang nakakita siya ug libro sa mga balak nga nakapaikag kaayo kaniya. Mikuha siya ug susamang libro, nga naikag usab kaayo siya sa pagbasa. Sa ulahi naikag siya sa daghang libro sa mga estorya, ug ang pagbasa sa hinayhinay wala na kaayo mahimong problema. Ang leksiyon nga matun-an mao nga ang paglahutay mabaslan ra. Ikaw usab makabuntog sa abnormalidad sa pagkat-on o sa labing menos makahimog dagkong mga kauswagan nianang direksiyona pinaagi sa dili pagsurender.​—Itandi ang Galacia 6:9.

Komosta ang pagpakiglabot sa problema sa mubog-tagal nga panumdoman? Usa ka hinungdanong yawi sa pagsulbad sa problema nahasandig sa panultihon: “Ang pagbalikbalik mao ang tuboran sa paghinumdom.” Nakita ni Nicky nga ang pagbalikbalik sa makusog nga tingog sa iyang kaugalingon sa kon unsay iyang nadunggan ug nabasa nakatabang kaniya sa paghinumdom sa mga butang. Sulayi kini. Basin makatabang usab kini kanimo. Labawng hinungdanon, sa panahon sa Bibliya ang mga tawo naglitok sa mga pulong, bisag nagbasa sa ilang kaugalingon. Busa, gisugo ni Jehova ang magsusulat sa Bibliya nga si Josue: “Kinahanglang basahon mo sa hagawhaw nga tingog [ang Kasugoan sa Diyos] sa adlaw ug gabii.” (Josue 1:8; Salmo 1:2) Nganong ang paglitok sa mga pulong hinungdanon kaayo? Tungod kay ang pagbuhat niana nagpalihok sa duha ka igbalati​—pandungog ug panan-aw​—ug nagtabang sa pagbilin ug mas lalom nga impresyon diha sa hunahuna sa magbabasa.

Alang kang Jessica, ang pagkakat-on sa matematika sagubangonon usab kaayo. Apan, siya naningkamot sa pagkat-on sa mga lagda sa matematika pinaagi sa pagbalikbalik niini​—usahay mogugol ug kutob tunga sa usa ka oras matag lagda. Ang iyang mga paningkamot sa kataposan milampos. Busa balikbalika, balikbalika, balikbalika! Ang maalamong batasan mao ang pag-andam daan ug papel ug lapis sa dihang mamati sa klase o sa magbasa aron makakuha ka ug mga nota.

Hinungdanon nga magtuon ka gayod ug maayo. Batasana nga magpabilin sa eskuylahan ug pagpakigsulti sa imong mga magtutudlo. Sinatia sila. Sultihi sila nga ikaw adunay problema sa pagkat-on apan determinado ka nga mabuntog kana. Ang kadaghanang magtutudlo maikag sa pagtabang. Busa pangayo sa ilang tabang. Mao kanay gihimo ni Jessica ug nadawat niya ang dako gikinahanglang tabang gikan sa usa ka may-simpatiya nga maestro.

Pagtuon sa Pagsentro sa Pagtagad

Makatabang usab ang paghimog tumong ug ganti nga sistema sa imong kaugalingon. Ang paghikay ug espesipikong tumong​—sama sa pagtapos sa usa ka bahin sa homwork nga asaynment​—sa dili pa buksan ang telebisyon o mamati sa imong paboritong musika makadasig kanimo sa pagsentro sa pagtagad. Paneguroa nga ang mga tumong nga imong gihikay makataronganon.​—Itandi ang Filipos 4:5.

Usahay ang paghimog mapuslanong mga kausaban sa imong palibot makatabang. Si Nicky milingkod sa atubangan sa klase duol sa magtutudlo aron labi pa siyang makasentro sa pagtagad. Nakita ni Jessica nga mapuslanong himoon ang homwork uban sa hinuon nga higala. Tingali makita nimong makatabang ang yanong paghimo sa imong lawak nga haruhay ug komportable.

Pagkunhod sa Pagkadili-makapuyo

Kon may pagkaluhag ka, ang pagkat-on mahimong malisod kaayo. Apan, ang pipila ka eksperto nag-ingon nga ang pagkaluhag mahimong itumong sa pisikal nga ehersisyo. “Ang ebidensiya nagkadaghan,” nag-ingon ang U.S.News & World Report, “nga ang katakos sa matag tawo sa pagkat-on ug bag-o ug paghinumdom sa daang impormasyon mapauswag pinaagi sa biyolohikanhong mga kausaban sa utok nga mahatag sa aerobic nga pagkondisyon.” Busa, ang kasarangang gidaghanon sa ehersisyo​—paglangoy, pagdagan, pagdulag bola, pagbisikleta, eskeyting, ug uban pa​—maayo sa lawas ug sa hunahuna.​—1 Timoteo 4:8.

Ang medisina maoy kagasarang ireseta sa mga abnormalidad sa pagkat-on. Giangkon nga mga 70 porsiyento sa mga batan-on nga adunay ADHD nga gihatagan ug tigpadasig nga mga medisina misanong. Dawaton ba nimo o dili ang tambal ikaw na ug ang imong mga ginikanan ang mohukom human konsideraha ang kagrabehon sa problema, posibleng mga epekto, ug ubang mga butang.

Ampingi ang Imong Pagtahod-sa-Kaugalingon

Samtang ang kalisod sa pagkat-on wala isipa nga usa ka emosyonal nga problema, kini adunay emosyonal nga mga sangpotanan. Ang kombinasyon sa kanunayng pagkasaba ug pagsaway sa mga ginikanan ug mga magtutudlo, mubo o igoigong mga resulta sa tunghaan, ug kawalay suod nga mga higala mohatag dayon ug ubos nga pagtamod-sa-kaugalingon. Tagoon sa ubang mga batan-on kini nga pagbati sa likod sa usa ka masuk-anon ug mahulgaong panagway.

Apan dili kinahanglang mawala ang imong pagtamod-sa-kaugalingon tungod lang sa mga problema sa pagkat-on.c “Ang akong tumong,” miingon ang usa ka propesyonal nga nagtrabaho uban sa mga batan-on nga adunay mga problema sa pagkat-on, “mao ang pagbag-o sa ilang tinamdan sa kinabuhi​—gikan sa ‘Hungog ako, ug ako wala gayoy mahimong hustong butang’ . . . ngadto sa ‘Ginabuntog ko ang problema, ug makahimo akog daghan kay sa akong mahunahuna nga akong mahimo.’”

Bisag wala kaayo kay mahimo sa mga tinamdan sa uban, ikaw makaimpluwensiya sa imong kaugalingong tinamdan. Gihimo kana ni Jessica. Siya miingon: “Kon hukman nako ang akong kaugalingon pinasukad sa giingon sa mga batan-on sa eskuylahan ug sa ilang pagsungogsungog, gusto kong magpalayo sa eskuylahan. Apan karon naningkamot ako sa dili pagbalebale sa ilang isulti ug nagpadayon sa paghimo sa akong labing maayong maarangan. Malisod kini, ug kinahanglang pahinumdoman ko ang akong kaugalingon, apan kini misaler.”

Kinahanglang atubangon ni Jessica ang laing kamatuoran. Ang iyang magulang nga igsoong lalaki nakakuhag pulos A nga grado. “Kana nakadaot niadto sa akong pagtamod-sa-kaugalingon,” matod pa ni Jessica, “hangtod mihunong ako sa pagtandi sa akong kaugalingon uban kaniya.” Busa ayaw itandi ang imong kaugalingon uban sa imong mga igsoon.​—Itandi ang Galacia 6:4.

Ang pagpakigsulti sa kasaligang higala makatabang usab kanimo sa pagpahiluna sa mga butang sa hustong panglantaw. Ang tinuod nga higala maunongong magpabilin kanimo samtang maningkamot ka sa pag-uswag. (Proverbio 17:17) Ang dili tinuod nga higala, sa laing bahin, mokuniskunis kanimo o mohatag kanimo ug dili-hustong taas nga paglantaw sa imong kaugalingon. Busa piliag maayo ang imong mga higala.

Kon ikaw adunay problema sa pagkat-on, malagmit makadawat ka ug mas daghang pagtul-id kay sa ubang mga batan-on. Apan ayaw itugot kana nga mohatag kanimo ug negatibong hunahuna sa imong kaugalingon. Tan-awa ang disiplina sa diyosnong paagi, ingong usa ka butang nga bililhon kaayo. Hinumdomi, ang disiplina nga gihatag sa imong mga ginikanan maoy pamatuod nga sila nahigugma kanimo ug nagtinguha sa labing maayo kanimo.​—Proverbio 1:​8, 9; 3:​11, 12; Hebreohanon 12:​5-9.

Dili, ang imong problema sa pagkat-on dili angay magpaluya sa imong buut. May mahimo ka bahin niini ug pagkinabuhig usa ka mabungahong kinabuhi. Apan adunay mas dako nga katarongan sa paglaom. Ang Diyos nagsaad sa pagpatungha ug usa ka bag-ong kalibotan sa pagkamatarong diin ang kahibalo dagaya ug diin ang matag abnormalidad sa hunahuna ug lawas maayo. (Isaias 11:9; Pinadayag 21:​1-4) Busa magmadeterminado sa pagkat-on ug dugang pa bahin kang Jehova nga Diyos ug sa iyang mga katuyoan, ug lihok sumala niana nga kahibalo.​—Juan 17:3.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 13]

Pagtuon gayod ug maayo