Kon Nganong Lain na nga mga Butang ang Iyang Giuna

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRITANYA

Kalit nga milanog sa kahanginan ang usa ka makusog nga awit. Ang tin-aw kaayong mga honi mibuhagay, nga daw walay kataposan. Ako nagbarog nga nalamat. “Nightingale kana!” mihunghong si Jeremy. Hinayhinayng nagpadaplin kami sa kabugangan, naningkamot pag-ayo sa pagpangita sa tuboran nianang mananoy nga honi. Unya, nakit-an namo ang maulawon, lugos-makita nga hilawng-pagkakape nga langgam sa tunga sa kabagnotan. “Nindot kaayo ang pagkakita niini,” miingon si Jeremy samtang milakaw kami. “Pipila lamang ka tawo ang nakakita niini.”

USA ka adlaw nga nag-uban kami ni Jeremy, ang tigbantay sa Minsmere, usa ka 800-ka-ektaryang reserba sa kinaiyahan sa Royal Society for the Protection of Birds (RSPB), nga nahimutang sa usa sa kinalay-ang lugar sa sidlakan sa Inglaterra. Sa panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan, kining bahina sa kadaplinan sa North Sea gipabahaan aron dili makatakas ang Aleman. Agig resulta, nanubo ang mga tangbo ug ang mga langgam sa kalamakan misugod sa pagpuyo sa nabahaan nga mga sibsibanan. Misamot ang kahinam niadtong 1947 sa dihang ang upat ka paris nga mga avocet naghimog salag, sanglit kini nga espisye sa langgam wala na mosanay sa Britanya kapin sa 100 ka tuig.

Wala magdugay ang RSPB maoy nag-atiman sa lugar, ug usa na kini karon ka lugar sa konserbasyon nga gihatagag importansiya sa tibuok kalibotan. Dugang pa sa nanubong mga tangbo, ang mga pinuy-anan sa langgam nag-apil sa mga linaw nga tayam ug tab-ang ang tubig​—ang kinadak-an gitawag ug Scrape​—kabatoan, kabalasan, kalamakan, kabalilihan, kalumotan, ug sa lugar sa kakahoyan nga mangalarag ang dahon matag karon ug unya ug sa nagkalainlaing matang sa mga kahoyng pino. Kapin sa 330 ka matang sa mga langgam ang narekord, 100 o kapin pa kanila nangitlog sa reserbadong lugar. Ang kabaybayonan sa sidlakan maoy agianan sa paglalin sa langgam nga tungod niini daghan kaayong nagkalainlaing mga langgam ang makita dinhi, apan ang maayo nga pagdumala may bahin usab niini.

“Miabot ako dinhi niadtong 1975,” miingon si Jeremy nako, “tungod kay ang Minsmere adunay talagsaong hagit. Gikan sa 1966 ang avocet nahimong simbolo, ug sa ulahi ang logo, sa RSPB. Ang Minsmere karon makita sa kadaghanang reserbadong lugar sa RSPB, nga nagadawat ug kutob sa 80,000 ka bisita matag tuig.”

Ang Unang Hagit

“Napukaw ang akong kaikag diha sa eskuylahan,” nagpadayon si Jeremy samtang naglakaw kami. “Nakakat-on ako didto sa pagbutang ug singsing sa tiil sa langgam ug nagtuon bahin sa paglalin. Sa naghinapos ang mga tuig sa 1960, nakabutang ako ug singsing tali sa 12,000 ug 20,000 ka langgam sa usa ka tuig ingong pasatiempo. Unya, gidapit ako ni Chris Mead sa British Trust for Ornithology sa pag-uban sa usa ka ekspedisyon ngadto sa Espanya aron butangag singsing ang lalin nga mga langgam nga nagpanaw sa Sahara. Ang pasabod nga gigamit maoy pino kaayong itom nga baling, nga mga 6 ngadto sa 18 metros ang gitas-on, nga gibitay ug maayong pagkabutang sa likod sa mga kahoy aron dili kini makita sa mga langgam. Ang mga langgam di-maunsa, ug sa dihang kuhaon sila gikan sa pasabod, usa ka gamayng timaan nga singsing, nga kasagaran hinimo sa Monel Metal, ikimpit sa tiil.a Usa ka arte usab ang pagbuhi sa mga langgam. Dili lang basta ilabay sa tigsingsing ang iyang mga langgam sa hangin, nga maoy makita nimo usahay sa telebisyon. Iyang paluparon lamang kini kon gusto nila. Ang mga sayaw, pananglitan, manghawid sa seninang delana sa usa ug molupad lamang kon sila andam na.

“Nindot kaayo kadto nga eksperyensiya nga tungod niini mibakasyon ako ug unom ka semana​—ug nawad-an ako ug trabaho gumikan niini! Busa, midesidir ako sa pagpahimulos niini aron mapadayon ang trabaho nga gimahal kaayo nako​—pagkonserbar sa kinaiyahan, ilabina sa mga langgam. Nalipay kaayo ako sa dihang gidapit ako sa RSPB sa pagduyog kanila sa 1967.”

Ang Bili sa mga Awit ug mga Tawag sa Langgam

Unsaon nimo pag-ila ug usa ka langgam? Usahay sa pagtan-aw, apan mas mailhan nimo sila pinaagi sa awit, o sa tawag sa langgam. Ang kahanas ni Jeremy niining bahina dili-hitupngan. Ang naturalista nga si David Tomlinson madinalaygong misulat nga si Jeremy “dili lamang makailag mga langgam pinaagi sa ilang awit, kondili makapamatuod ako nga siya makaila kanila sa paagi sa ilang pagsuyop ug hangin sa matag nota!”

“Ang mga langgam mag-estoryahanay,” miingon si Jeremy. “Ang matag tawag lainlain ug kahulogan. Pananglitan, kon adunay manunukob sa duol, ang mga avocet, ang mga lapwing, ang mga kanaway, ug ang mga redshank adunay ilang kaugalingong partikular nga tawag, apan ang matag tawag nagkahulogan sa mao ra nga butang: ‘Adunay irong ihalas sa duol!’ Makamata ako gikan sa hinanok nga pagkatulog ug mahibalo dayon kon asa ang irong ihalas, gikan sa mga matang sa langgam nga nanawag. Apan ayaw kalimot nga ang mga irong ihalas adunay maayo kaayong igdulongog usab. Nahibulong kami kon nganong ang mga tern wala gayod mangitlog sa usa ka tuig ug nakadiskobre nga usa ka irong ihalas nagpamati sa mga piso nga nanawag sa sulod sa ilang alukabhang sa itlog una pa mapusa. Sa dihang nakita kini niya, iyang gikaon kini!”

Ang Arte sa Pagtan-awg-Langgam

Ang usa ka maayong tigtan-awg-langgam sa Britanya makarekord ug kutob 220 ka nagkalainlaing matang sa usa ka tuig. Ang mga twitcher, mahinamong mga tigtan-awg-langgam nga mag-indigay sa pagtala sa pagkakita sa talagsaong mga langgam, makaila ug kutob 320.b Ang mga balita nga may nakit-ang talagsaong langgam magpukaw kanila sa pagpanaw tadlas sa nasod aron makita nila kini mismo! Kontento kaayo si Jeremy. “Dili ako magmaneho ug kapin sa 16 kilometros aron lang sa pagtan-awg usa ka talagsaong espisye,” matod pa niya. “Sa pagkatinuod, tulo lamang ang akong nabiyahe aron makakita niini: usa ka nutcracker, usa ka dalag-ug-dughan nga sandpiper, ug usa ka dakong bustard, ang tanan sulod sa 16 kilometros. Bisan pag sinati kaayo ako ug 500 ka espisye, wala ra sa kumingking ang akong nahibaloan. Abi god nimo, adunay duolan sa 9,000 ka espisye sa mga langgam sa tibuok kalibotan!”

Samtang gitumong namo ang mga largabista sa kalamakan, si Jeremy midugang, nga may pagkamamingawon: “Wala na akoy mahunahunaan pa nga mas malipayon o magantihong kinabuhi, kay sa akong 16 ka tuig sa Minsmere!” Gitan-aw ko siya ug nahinumdom sa artikulo nga bag-o pa lang migula sa The Times, usa ka mantalaan sa London. Kini nag-ingon: “Ang Minsmere mao ang iyang [Jeremy] kinapungkayan sa iyang nalampos, ang iyang tibuok-kinabuhi nga trabaho.” Biyaan ni Jeremy ang Minsmere. Ngano?

Mga Binhi ug Pagtubo

Sayo sa adlaw, nakakita kami ug tagsaong pasundayag sa avocet nga nagpasanay. “Ang kaanindot niana,” miingon si Jeremy, “dili ikapahinungod sa usa ka matang sa ebolusyonaryo nga pagpabiling-buhi. Apan nahinumdom ako nga miadmitir sa pipila ka tuig nga milabay, sa dihang ako gipangutana kon aduna bay Diyos: ‘Wala akoy ideya​—ug wala ako masayod kon unsaon sa pagkahibalo!’ Busa sa dihang gidasig sa pagtan-aw sa Bibliya, misugot dayon ako. Diyutay ra ang akong nahibaloan bahin niana ug naghunahuna nga wala may mawala nako​—ug tingali aduna pay makuhang kaayohan. Karon, tungod sa akong nakat-onan, biyaan ko na ang Minsmere aron mahimong bug-os-panahong ministro.”

Sa napulo ka tuig si Michael, nga igsoong lalaki ni Jeremy, usa na ka “payunir,” ang termino nga gigamit sa mga Saksi ni Jehova sa pagtawag sa ilang bug-os-panahong mga magsasangyaw. Samtang naglingkod kami nga nag-inom sa among tsa, si Jeremy misugod sa pagpadayag sa iyang mga plano sa pagduyog sa iyang igsoon. “Gitahod sa tanan ko nga kauban sa trabaho ang akong desisyon,” miingon si Jeremy. “Ang RSPB maikagon ug matinagdanon. Gihatagan nila ako sa ilang bug-os nga pagpaluyo ug ila pa gani akong girekomendar nga hatagan ug nasodnong pahanungod nga ganti.”

Bisan pa, nahibalo ako nga may nanaway usab.

Ang Panginahanglan sa Pagkatimbang

“Ang kadaghanang tawo mapaluyohon, apan ang uban, sa pagkaalaot, daw may sayop nga hunahuna sa akong buluhaton dinhi,” matod pa ni Jeremy. “Nagtuo sila nga ang labing dakong panalipod sa espirituwalidad mao ang pagkahimong duol sa kinaiyahan, pag-atiman sa kaihalasan​—pagtrabaho alang sa konserbasyon. Ila akong giingnan nga kini ang kinadul-an nga imong maabot ang paraiso, busa nganong mobiya man?

“Dayag, ang trabaho adunay espirituwal nga bahin, apan dili kana ikaparang sa espirituwalidad. Ang espirituwalidad maoy usa ka personal nga kabtangan, usa ka hiyas nga nagkinahanglag panahon sa pag-ugmad. Nalangkit niini ang panginahanglan sa pagpakig-uban ug pag-atiman sa Kristohanong kongregasyon, sa paglig-on ug aron malig-on. Usahay bation ko nga naningkamot ako sa pagbuhat sa giingon ni Jesus nga dili nato mabuhat​—ang pag-alagad sa duha ka agalon. Nahibaloan ko na karon nga ang labing luwas nga palibot mao kanang anaa sa tunga sa Kristohanong kongregasyon, ug ang paagi sa pag-adto didto mao ang pagpayunir!”

Mga Butang nga Unahon sa Pag-atiman

“Ayaw saypa ako pagsabot. Ang pag-atiman ingong tigbantay maoy usa ka makaiikag ug magantihong kasinatian, bisan pag makaluya usahay sa buut. Pananglitan, ang polusyon nga gipahinabo sa PCB ug merkuryo niini nga pinuy-anan makapabalaka​—ug kami wala gayod mahibalo kon ngano, apan nagduda kami nga mga ubod ang nagdala niini.c Apan ang bisan unsang butang nga akong mahimo sa pagtarong sa pagkatimbang limitado ra kaayo. Walay tawo ang matawag nga usa ka eksperto nga ekolohista. Kitang tanan nangarapkarap lamang, naningkamot sa pagtuon kutob sa atong mahimo. Kita nagkinahanglag giya. Ang atong Maglalalang lamang ang nahibalo kon unsaon nato sa pagkinabuhi ug pag-atiman sa yuta ug sa abundang panagkadaiya sa kinabuhi.”

Sa malinawon, gilakbit pag-asoy ni Jeremy ang iyang mga pagbati: “Wala nako ipahinungod ang akong kinabuhi kang Jehova aron sa pagluwas sa kaihalasan; siya hingpit nga may katakos sa pag-atiman niana mismo. Pinaagi sa iyang Gingharian, iyang tinoon nga ang kaihalasan atimanon natong tanan hangtod sa hangtod sa paagi nga iyang gimbut-an. Ang pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian kinahanglang mao ang unahon karon aron matuman ko ang akong responsabilidad sa pag-atiman sa akong isigkatawo.”

Nagkita kami pag-usab ni Jeremy dili pa dugay. Tulo na ka tuig ang milabay sukad sa among malipayong panag-uban diha sa reserba. Siya karon nagpuyo otso kilometros gikan sa iyang minahal nga Minsmere, nga malipayong nagpayunir uban sa iyang igsoong lalaki. Apan giingnan niya ako nga ang ubang tawo nag-ingon nga nalisdan gihapon sila sa pagsabot kon nganong miundang siya sa iyang trabaho. Ikaw ba usab? Alang kang Jeremy, yanong butang lang kadto labot sa butang nga angay pagaunahon.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 17]

Tugob Kaayo nga Kalipay

Usa lamang sa 10 ang makakita sa nightingale nga ilang madungog, apan sa madunggan kini, ang awit dili gayod mapapas sa hunahuna. “Dalisay kaayo kini nga musika, usa ka hingpit ug hinashasan nga butang,” misulat si Simon Jenkins sa The Times sa London. Ang langgam kasagarang moawit nga way-puas​—may usa nga narekord nga nag-awit sulod sa lima ka oras ug 25 minutos. Unsay naghimo sa awit nga talagsaon? Ang tutunlan sa nightingale makapagawas ug upat ka lainlaing mga nota nga dungan, lakip sa mga kuwerdas sa tingog nga makapagawas ug hingpit nga musika. Ug mahimo niya kini nga tak-om ang sungo o baba nga puno sa pagkaon alang sa iyang mga kuyabog. Nganong magpunay siya ug awit? Tungod sa tugob nga kalipay sa pag-awit, nag-ingon ang pipila ka tigpaniid. “May mas katingalahan pa bang kalalangan diha sa tanang kinaiyahan kay sa tutunlan sa usa ka nightingale?” mihinapos si Jenkins.

[Credit Line]

Roger Wilmshurst/RSPB

[Hulagway sa panid 15]

Ang Scrape

[Credit Line]

Kortesiya ni Geoff Welch

[Hulagway sa panid 16]

Itom-ug-ulo nga kanaway

[Credit Line]

Kortesiya nila Hilary & Geoff Welch

[Hulagway sa panid 16]

Avocet

[Hulagway sa panid 18]

Sandwich tern

[Hulagway sa panid 18]

Redshank