Mga Nitibong Amerikano—Ang Kataposan sa Usa ka Panahon

KINSA bay wala makalantaw ug naandang kowboy-kontra-Indian nga pelikula? Ang mga tawo sa tibuok kalibotan nakadungog bahin kang Wyatt Earp, Bupalo Bill, ug Lon Rendyer ug sa mga Indian nga si Geronimo, Naglingkod nga Toro, Kabayong Buang, ug Tsip Josep, ingon man sa uban pa. Apan unsa ba ka tinuod ang mga paghulagway sa Hollywood sa mga kahimtang? Ug unsa ka makiangayon ang ilang mga paghulagway sa mga Indian?

Ang estorya sa pagkapukan sa mga Nitibong taga-Amerika del Norte (mga Indian) pinaagi sa mga Uropanhon mopatunghag mga pangutana.a Ang mga libro ba sa kasaysayan nagbatbat sa mga Indian sa makiangayong paagi? Aduna bay mga pagtulon-an nga makat-onan bahin sa kahakog, pagpanglupig, rasismo, ug mga kapintasan? Unsa ang matuod nga sugilanon sa giingong mga kowboy ug mga Indian?

Kataposang Depensa ni Custer ug ang Masaker sa Wounded Knee

Sa tuig 1876, ang tambalan nga si Naglingkod nga Toro sa Lakota (usa sa tulo ka dagkong mga dibisyon sa Sioux) maoy usa ka lider sa bantogang bugno sa Little Bighorn River, sa Montana. Pinaagi sa 650 ka sundalo, si Tenyente Koronel “Taas ug Buhok” Custer naghunahuna nga sayon niyang mapildi ang 1,000 ka Sioux ug Cheyenne nga mga manggugubat. Pagkasayop kadto nga banabana. Lagmit giatubang niya ang kinadak-ang pundok sa mga Nitibong Amerikanong manggugubat nga sukad natapok​—mga 3,000.

Gibahin ni Custer sa tulo ka grupo ang iyang Ika-7ng Rehimento sa mga Mangangabayo. Nga wala maghulat sa suportar sa laing duha ka grupo, ang iyang grupo miatake sa iyang gihunahuna nga mahuyang nga bahin sa Indian nga kampo. Nga gipangunhan sa mga lider nga si Kabayong Buang, Apdo, ug Naglingkod nga Toro, gilampornas sa mga Indian si Custer ug ang iyang yunit nga may mga 225 ka sundalo. Temporaryo kadto nga kadaogan alang sa Indian nga mga nasod apan usa ka mapait nga kapildihan sa Armi sa T.B. Ugaling, ang makalilisang nga panimalos maoy 14 anyos lamang sa ulahi.

Ngadtongadto, misurender si Naglingkod nga Toro, kay gisaaran nga pasayloon. Hinunoa, siya gipriso sa makadiyot sa Fort Randall, Teritoryo sa Dakota. Sa iyang pagkatigulang, siya nagpasundayag sa publiko sa nagapanaw nga pasundayag nga Wild West ni Bupalo Bill. Ang kanhi bantogang lider nawad-an na sa kalagsik ug impluwensiya nga iyang naangkon ingong tambalan kaniadto.

Sa 1890, si Naglingkod nga Toro (ngalang Lakota, Tatanka Iyotake) gipusil nga namatay sa Indian nga mga polis nga gisugo aron pagdakop kaniya. Ang mga nagpatay kaniya maoy Sioux nga “mga Metal ug Dughan” (mga polis nga may bads), si Tenyente Ulo sa Toro ug Sarhento Pulang Atsa.

Niadtong tuiga mismo, ang Indian nga pagrebelde sa paggahom sa puting tawo sa kataposan natapos sa masaker sa Wounded Knee Creek sa Amerikanhong Dakong Kapatagan. Didto, mga 320 ka nangalagiwng Sioux nga mga lalaki, mga babaye, ug mga bata gipatay sa pederal nga mga sundalo ug sa ilang Hotchkiss nga rapidong mga kanyon. Ang mga sundalo nanghambog nga kadto ang ilang panimalos tungod sa pagpatay sa ilang mga kauban, nga si Custer ug ang iyang mga tawo, didto ibabaw sa mga tagaytay nga nagdungaw sa Little Bighorn River. Sa ingon natapos ang kapig 200 ka tuig nga sugmatsugmat nga mga gubat ug mga away tali sa nanulong Amerikanong mga lalin ug sa giatakeng molupyong mga tribo.

Apan sa unsang paagi ang mga Nitibong Amerikano nakapuyo sa Amerika del Norte sa unang bahin? Unsang matang sa estilo sa kinabuhi ang ilang nabatonan sa wala pa moabot ang puting tawo sa Amerika del Norte?b Unsay mitultol sa ilang kapildihan ug pagkanasakop sa kataposan? Ug unsa ang kahimtang karon sa mga Indian diha sa usa ka nasod nga karon gigamhan sa mga kaliwat sa unang Uropanhong mga imigrante? Kini sila ug ubang mga pangutana pagahisgotan sa mga artikulo nga mosunod.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 3]

Paglubong sa mga Patay sa Wounded Knee

[Credit Line]

Montana Historical Society