Mga Batan-on Nangutana . . .

Pagdaogdaog—Unsay Daotan Niana?

‘Oy! Lingawlingaw lang tong ako. Dako ba god tong butang? Gawas pa, angay to kang Ron.’

TINGALI mas dako ug mas kusgan ka kay sa kadaghanan sa imong mga isigkaingon. O tingali ikaw utokan, makantalitahon, ug isogon. Sa bisan unsang kahimtang, ang paghulga, pagyagayaga, o pagkatawa sa kadaotan sa laing tawo basin sayon alang kanimo.

Bisan tuod ang pagdaogdaog sa uban tingali magpakatawa sa imong mga higala, dili kini gamayng butang. Ngani, ang pipila ka tigdukiduki nakadiskobre nga ang pagdaogdaog labi pang makadaot sa biktima niini kay sa ilang nahanduraw sukad. Usa ka surbi sa mga batan-ong nagtungha sa T.B. nakadiskobreng “90 porsiyento niadtong gidaogdaog miingon nga naagoman nila ang daotang mga epekto​—pag-us-os sa mga grado, pagsamot sa kabalaka, pagkawagtang sa mga higala o sa sosyal nga pagkinabuhi.” Sa Hapon usa ka 13-anyos “nagbitay sa iyang kaugalingon human magbilin ug taas nga sulat nga nagsugid nga detalyado sa tulo ka tuig nga pagkabiktima sa pagdaogdaog.”a

Unsa ba gayod ang maghimo sa usa ka tawo nga daogdaogan? Ug kon nagagawi kang sama sa usa ka daogdaogan mismo, sa unsang paagi mahimo kang magbag-o?

Unsa ang Daogdaogan?

Ang Bibliya naghisgot bahin sa mga daogdaogan nga nabuhi sa wala pa ang Lunop sa panahon ni Noe. Gitawag silag Nepilim​—usa ka pulong nga nagkahulogang “kadtong nagpahinabo nga ang uban mahulog.” Panahon sa ilang makalilisang nga paghari, “ang yuta napuno sa kapintasan.”​—Genesis 6:4, 11.

Bisan pa niana, dili kinahanglang manuntok ka o manuklod ug mga tawo aron mahimong daogdaogan. Si bisan kinsa nga magtratar sa ubang mga tawo​—ilabina kadtong huyang o tandogon​—sa mapintason o mapasipalahong paagi maoy daogdaogan. (Itandi ang Ecclesiastes 4:1.) Ang mga daogdaogan mosulay paghulga, paghadlok, ug paggahom. Apan ang kadaghanan mogamit sa ilang mga baba, dili sa ilang mga kumo. Ngani, ang emosyonal nga pagdaogdaog mao ang labing kasagarang matang sa maong pag-abusar. Sa ingon kini mahimong maglakip sa mga insulto, kantalita, pagtamay, ug paghatag ug angga.

Hinuon, usahay ang pagdaogdaog mahimong malalangon. Tagda, pananglitan, ang nahitabo kang Lisa.b Siya nagdako uban sa usa ka pundok sa mga amiga. Apan sa dihang 15 anyos na siya, ang kahimtang nausob. Si Lisa nahimong maanyag kaayo ug nagsugod pagdani sa dakong pagtagad. Misaysay siya: “Ang akong mga amiga misugod pagpagawas kanako gikan sa ilang mga kalihokan ug paglibak kanako samtang wala ako​—o sa ako pang atubangan.” Nagsabwag usab silag mga bakak bahin kanako, nga nagsulay pagdaot sa akong dungog. Oo, kay nahagit sa kasina, sila nagdaogdaog kaniya sa di-mabination ug mapintasong paagi.

Ang Pagkaugmad sa Usa ka Daogdaogan

Ang isog nga panggawi sagad nga nalangkit sa kahimtang sa panimalay sa usa. “Isogon ang akong amahan,” matod sa usa ka batan-ong ginganlag Scott, “busa ako isogon.” Si Aaron may lisod usab nga pamilyanhong kinabuhi. Siya nahinumdom: “Akong naamgohan nga ang mga tawo nasayod sa kahimtang sa akong pamilya​—nga kadto lahi​—ug dili ko gustong kaluy-an ako ug mga tawo.” Busa sa dihang si Aaron misalmot sa mga dula, kinahanglang siya makadaog. Apan ang pagdaog dili igo. Kinahanglang pakaulawan niya ang iyang mga kaatbang​—nga uyat-uyaton niya dihang sila mapildi.

Si Brent, sa laing bahin, gipadako sa mga ginikanang mahadlokon sa Diyos. Apan siya miadmitir: “Akong pakataw-on ang mga tawo, apan usahay dili na ako mahibalo kon kanus-a mohunong, ug ako nakapasilo sa laing tawo.” Ang tinguha ni Brent nga malingaw ug makadanig pagtagad sa iyang kaugalingon nagpahinabo nga siya dili matinagdanon sa mga pagbati sa ubang mga tawo.​—Proverbio 12:18.

Ang ubang mga batan-on morag naimpluwensiyahan sa telebisyon. Ang mga drama bahin sa krimen nagdayeg sa ‘mga bagison’ ug nagpatim-aw sa pagkamaluloton ingong dili lakin-ong kinaiya. Ang popular nga mga dramang pakatawa punog kantalita. Ang mga balita sagad magpasiugda sa away ug binagis nga sinultihan panahon sa mga bangga sa dula. Ang atong mga higala makaapektar usab sa atong paagi sa pagtratar sa uban. Kon ang atong mga isigkaingon maoy mga daogdaogan, sayon alang kanato ang pagduyog kanila aron malikayan nga hasion sa atong kaugalingon.

Bisan unsa man ang imong kahimtang, kon naggamit kag mga taktika sa pagdaogdaog, nan ang imong mga biktima dili mao lamang ang gidaot.

Tibuok-Kinabuhing mga Resulta

Ang magasing Psychology Today nagtaho: “Ang pagdaogdaog mahimong magsugod sa pagkabata, apan magpadayon kini hangtod sa pagkahamtong.” Usa ka panukiduki nga gitaho diha sa The Dallas Morning News nakadiskobreng “65 porsiyento sa mga batang lalaki nga nailhan nga mga daogdaogan sa segunda grado nahukmang sad-an sa krimen pagkaedad ug 24.”

Tinuod, dili tanang daogdaogan mahimong mga kriminal. Apan ang pagbatasan sa dili pagtagad sa mga pagbati sa uban makamugnag tinuod nga mga suliran alang kanimo sa ulahi sa kinabuhi. Kon ang maong batasan magpadayon hangtod sa pagkaminyo, kini mahimong moresulta sa dakong kagul-anan alang sa imong kapikas ug sa imong mga anak. Sanglit ang mga tigpaempleyo magpalabi niadtong nahibalo kon unsaon pagpakigsinabtanay sa uban, kini makahikaw kanimo ug mga kahigayonan sa trabaho. Ang umaabot nga mga pribilehiyo diha sa Kristohanong kongregasyon mahimo usab nga ihikaw. “Sa usa ka adlaw, buot kong mahimong takos nga mag-alagad ingong usa ka ansiyano,” matod ni Brent, “apan gitabangan ako sa akong amahan pagkaamgo nga ang mga tawo nga dunay mga suliran dili moduol kanako kon sila maghunahuna nga basin ako mosulting makantalitahon.”​—Tito 1:7.

Kon Unsaon Pagbag-o

Dili nato tin-awng makita sa kanunay ang atong kaugalingong mga sayop. Ang Kasulatan nagpasidaan kanato nga ang usa mahimo pang molihok “nga hapsay kaayo sa iyang kaugalingon diha sa iyang mga mata aron masayran ang iyang sayop sa pagdumot niini.” (Salmo 36:2) Busa ikaw makasulay pagsukna sa usa ka ginikanan, usa ka sinaligang higala, o usa ka hamtong nga Kristohanon alang sa mga obserbasyon. Ang kamatuoran mahimong makapasilo, apan basin kini makatabang kanimo sa pagkakita kon unsang mga kausaban ang kinahanglan nimong buhaton. (Proverbio 20:30) “Sa akong hunahuna ang pagpamati sa tambag mao ang kinadak-ang butang nga nakatabang kanako,” matod ni Aaron. “Kadtong matinud-anon mitug-an kanako kon hain ako nasayop. Kadto dili mao ang buot kong mabatian sa kanunay, apan kadto gayod ang akong gikinahanglan.”

Nagpasabot ba kini nga kinahanglang moagi ka sa usa ka dakong kausaban sa tibuok nimong personalidad? Dili, lagmit kini mao lamay pagpasibo sa imong panghunahuna ug sa pipila sa imong paggawi. (2 Corinto 13:11) Pananglitan, hangtod karon tingali ikaw naghunahuna nga ikaw labaw tungod sa imong gidak-on, kusog, o pagkautokan. Apan ang Bibliya nagdasig kanato nga magagawi “nga may pagpaubos sa hunahuna nga nagaisip nga ang uban labaw.” (Filipos 2:3) Amgoha nga ang uban​—walay sapayan sa gidak-on o kusog​—adunay dalayegong mga hiyas nga wala nimo.

Basin gikinahanglan nga imong wagtangon ang kiling nga mahimong isogon o dominante. Panlimbasog “nga managtan-aw, dili sa personal nga kaayohan nianang mga butang labot sa inyong kaugalingon lamang, apan usab sa personal nga kaayohan nianang ila sa uban.” (Filipos 2:4) Kon kinahanglang ikaw mopahayag, himoa kana nga dili mahimong mapasipalahon, makantalitahon, o panginsulto.​—Efeso 4:31.

Kon matental ka nga manaogdaog, hinumdomi nga gilaglag sa Diyos ang daogdaogang mga Nepilim. (Genesis 6:4-7; 7:11, 12, 22) Kasiglohan sa ulahi, sa mga adlaw ni propetang Ezequiel, ang Diyos nagpahayag ug dakong kasuko ngadto niadtong sad-an sa “pagduso” ug “pagtuklod” sa mga walay-mahimo. (Ezequiel 34:21) Ang pagkahibalo nga si Jehova nagdumot sa pagdaogdaog mahimong gamhanang panukmod aron ang usa mohimo sa gikinahanglang mga kausaban!

Makatabang usab ang pagpalandong nga mainampoon sa mga prinsipyo sa Bibliya. Ang Bulawanong Lagda nag-ingon: “Busa, ang tanang butang nga buot ninyong buhaton nganha kaninyo, buhata usab ninyo ngadto kanila.” (Mateo 7:12) Sa dihang matental sa paghadlok sa usa ka tawo, suknaa ang imong kaugalingon: ‘Gusto ko bang itulodtulod, hadlokon, o pakaulawan? Unya nganong ingon niana ang akong pagtratar sa uban?’ Ang Bibliya nagsugo kanato nga “magmaluloton ngadto sa usag usa, nga magmabination uban ang kalumo.” (Efeso 4:32) Si Jesus naghatag ug hingpit nga panig-ingnan niining bahina. Bisan pag siya labaw kay sa tanang ubang mga tawo, gitratar niya ang uban nga may kalulot, empatiya, ug pagtahod. (Mateo 11:28-30) Paningkamoti ang pagbuhat sa samang butang kon mag-atubang ka sa usa nga mas huyang kay kanimo​—o makapalagot kaayo kanimo.

Apan, unsa man kon ang imong isogong panggawi motungha gumikan sa mga pagbati sa kasuko tungod sa paagi sa pagtratar kanimo sa balay? Sa pipila ka kaso, ang maong kasuko mahimong makataronganon. (Itandi ang Ecclesiastes 7:7.) Apan, ang Bibliya nagtug-an kanatong ang matarong nga tawong si Job gipasidan-an: “Pagbantay nga ang kapungot dili maghaylo kanimo ngadto sa mapanimaslong [mga buhat] . . . Magbantay nga dili ka moliso ngadto sa kon unsay makadaot.” (Job 36:18, 21) Bisan pag ikaw gidagmalan, wala kay katungod sa pagdagmal sa uban. Ang mas maayong paagi mao ang pagpaningkamot nga ipakigsulti kana sa imong mga ginikanan. Kon biktima ka sa grabeng pagdagmal, ang tabang gikan sa gawas sa pamilya basin gikinahanglan aron mapanalipdan ka gikan sa dugang kadaot.

Ang pag-usob mahimong dili sayon, apan posible kini. Matod ni Brent: “Nag-ampo ako bahin niini halos kada adlaw, ug si Jehova nagtabang kanako sa paghimog mga kauswagan.” Samtang ikaw makahimo usab ug kauswagan sa paagi sa imong pagtratar sa mga tawo, sa walay duhaduha imong hikaplagang mas magustoan ka sa mga tawo. Hinumdomi, ang mga tawo tingali mahadlok sa mga daogdaogan, apan wala gayoy moangay kanila.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 18]

Ang binaba nga pag-abusar maoy usa ka matang sa pagdaogdaog

[Hulagway sa panid 19]

“Ang pagdaogdaog mahimong magsugod sa pagkabata, apan magpadayon kini hangtod sa pagkahamtong”