Pagpaniid sa Kalibotan

Dili-Balaang Tubig

Usa ka siruhano sa Irlandia nalibog sa dihang ang usa ka 72-anyos nga babaye kaduha natakboyan ug seryosong impeksiyon sa mata una magpaopera ug katarata. Unsay hinungdan sa mga impeksiyon? Ang “balaang” tubig nga gikan sa Lourdes nga iyang gihilam-os. “Ang problema,” matod sa The Irish Times, “mao nga sagad makontaminar ang balaang tubig sa peligrosong bakterya.” Ang babaye nabuta unta tungod sa impeksiyon kon gihimo ang pag-opera sumala sa naeskedyul. Ang The Irish Times nagpadayon: “Ang pagbendisyon dili gayod mopatay sa mga kagaw. Ug ang pagwisik sa agua bendita nga gilaraw nga makapaayo, mahimong aktuwal nga magpahinabog peligrosong impeksiyon sa pila ka kahimtang.” Sumala sa taho, ang maayog-tuyo nga kahigalaan o kaparyentehan nga magwisik kanimo sa “balaang” tubig kon maospital ka mahimong “maoy kinadak-ang risgo sa imong pagkaayo.”

Suliran Bahin sa Mina sa Yuta

“Ang tibuok-kalibotang kampanya nga kuhaon ang mga mina sa mamalang yuta sa kalibotan nakadiskobre nga ang tumong maidlason sama sa mga mina mismo,” pahayag sa The Wall Street Journal. “Walay igong kasangkapan aron matino nga makuha sa luwas nga paagi ang mga mina sa mamala.” Gigamit sa mga sundalo karong adlawa ang samang paninugdang kasangkapan nga gigamit sa ilang mga apohan sa Gubat sa Kalibotan II​—samag-lipak nga mga tusok ug mga detektor sa metal. Apan lisod nga matiktikan ang bag-ong mga matang sa mga mina, kay sila kasagaran plastik ug nalubong nga dunay shrapnel ug ubang mga butang nga mahimong magbikil ug daghang palsong mga pasidaan. Dihang matiktikan sa detektor ug metal ang usa ka butang, ang fiberglass nga tusok maampingong idusok sa yuta nga pinakiling. Ang katuyoan maoy aron makaplagan ang mina pinaagi sa pag-igo sa kilid niini. Kon ang mina gilubong nga pinakiling ug maigo ang ibabaw, ang mina mobuto sa nawong sa tawo. Bisan pag ang bili sa mga mina kasagaran walay $5 matag usa, ang pagtangtang kanila mahimong mogastog kapig $1,000 matag usa ka mina. Tali sa 1.5 milyon ug 2 milyong mga mina ang gilubong sa yuta kada tuig, ug kada tuig kapig 25,000 ka tawo​—lakip ang daghang bata​—ang mangapungkol o mapatay nila.

Walay Lutsanan Alang sa mga Bata

“Ang mga bata sa katibuk-an nagsugod nga nahimong mga biktima sa mga away sa ilang mga katigulangan sa dihang ang panaggubat nahimong mabug-oson: ang mga bomba ug mga misil dili mopili sa edad sa ilang patyon,” matod sa The Economist. “Ang sibil nga mga gubat​—nga maoy kasagaran karong mga adlawa​—sagad nga maglangkit sa tibuok nga mga nasod. Sa pipila ka dapit ang mga ahensiya sa hinabang karon naghatag ug samang pagtagad nga pahunongon ang mga bata sa pagsundalo ingon man pagtagana sa gikinahanglang mga pagkaon. Bisan diin sila moadto sila makadahom nga makakaplag ug mga bata taliwala sa mga kagiw, sa mga samdan ug sa mga patay.” Bisan pag ang tanan moangkon nga nahigugma sa mga bata, mga bata ang labi pang nag-antos sukad masukad. Ang mga ahensiya sa hinabang nagbanabana nga 24 milyong bata ubos sa 18 anyos ang napapahawa sa ilang pinuy-anan tungod sa gubat sa miaging tuig ug mga 2 milyon ang napatay sa miaging napulo ka tuig. Dugang upat ka milyon ngadto lima ka milyon ang nabaldado. “Ang mga epekto diha sa hunahuna mataghap lamang,” matod sa The Economist.

Ang Panaglantugi Bahin sa Selibasiya

“Ang Romano Katolikong Iglesya nagakawad-an ug daghang may-katakos nga mga pari tungod sa pagpugos niini sa selibasiya alang sa mga pari,” sumala sa usa ka tahong napatik sa ENI Bulletin. Sa Ikaupat Internasyonal nga Kongreso sa Minyong Kaparian, nga gihimo sa Brasília, gitaho nga 100,000 ka Romano Katolikong mga pari sa tibuok kalibotan migawas sa pagkapari ug nagminyo. Sumala sa kanhing pari nga si Jorge Ponciano Ribeiro, nga karon propesor sa University of Brasília, 1 sa matag 5 ka pari migawas sa pagkapari aron magminyo. Ang Brazil lamang dunay 3,500 ka minyong mga pari. Matod ni Ribeiro: “Ang selibasiya gitukod aron malikayan ang mga suliran tali sa iglesya ug sa mga manununod sa mga pari, ug dili tungod kay ang Pulong sa Diyos ikasabwag nga mas maayo niadtong dili makigsekso.”

Delingkuwenteng mga Elepante

“Samag gagmayng mga bata, ang nating mga elepante nagkinahanglag disiplina aron sila motubo nga kasaligang mga sakop sa kapunongan sa mga elepante,” matod sa New Scientist. “Ang mga biologo sa kalalangan sa lasang nag-ingong ang nailong mga laking elepante sa Pilanesberg Game Reserve sa Habagatang Aprika nahimong delingkuwente tungod kay wala gayod sila madisiplina sa ilang mga tigulang.” Ang malditong mga elepante nangatake ug mga tawo, nanungay hangtod namatay sa 19 ka puting rhinoceros sa miaging tulo ka tuig, ug misulay pa ganing makigsanay uban sa mga rhino. Duha ka tawo ang gipatay, lakip ang usa ka propesyonal nga mangangayam nga gipadala aron pagpusil sa usa ka sad-ang elepante human kini mohasmag sa usa ka grupo sa mga turista. Sa matag higayon, ang delingkuwenteng hayop naggikan sa usa ka pundok sa nating mga laking elepante nga gidala nganha sa reserbasyon gikan sa Kruger National Park human patya ang nahibilin sa ilang panon aron makunhoran ang gidaghanon sa mga elepante. Bisan pag ubay-ubayng mga hinungdan ang nakahatag ug kapit-osan diha sa mga elepante, gibati sa mga siyentipiko nga ang kakulang sa disiplina ug pagmatuto gikan sa mas gulang nga kahayopan, nga maoy dakong bahin sa normal nga pagkinabuhi sa mga pamilya sa elepante, labing menos maoy hinungdan sa ilang minalditong paggawi. Karon, tibuok nga mga pamilya sa elepante lamang ang ibalhin ug dapit aron ang nating mga laki “magpadayon pagdawat ug estriktong disiplina gikan sa ginikanan nga maoy ilang gikinahanglan,” matod sa artikulo.

Unang Aksidente sa Wanang nga ang Sakyanan Wala Mohunong

Ang unang napamatud-ang aksidente sa wanang nga ang sakyanan wala mohunong nahitabo kapig 700 kilometros ibabaw sa yuta, mitaho ang New Scientist. Usa ka Pranses nga satelayt nga gitawag ug Cerise nagbulobalintong dihang usa ka pinakabukton ang nahanaw human maigo sa diyes-anyos nga seksiyon sa usa ka Ariane nga roket nga nagbiyahe sa 50,000 kilometros matag oras sa samang gihabogon. Ang mga purohan sa maong mga banggaay mousbaw matag tuig samtang ang mga tipak matigom sa mga orbito sa yuta. Aduna nay kapin sa 20,000 ka nasayrang mga tipak sa biya sa wanang nga nagliyok sa yuta. Samtang kadtong anaa sa mga orbitong duol sa yuta sagad maut-ot pinaagi sa kinaiyanhong mga palakaw, sama sa pagdako sa atmospera, kadtong anaa sa habog nga mga orbito mahimong magpabilin didto sulod sa libolibong katuigan. Inigkabangga nila sa ubang mga tipak sa biya, sila mabungkag ngadto sa daghang gagmayng mga tipik nga makalapos sa sapot sa wanang sa astronot o sa panagang sa salakwanang. Bisan ang mga tipik nga pintal lagmit nga peligroso. Sa pagkakaron, adunay 4 ka wala-na-gamitang mga satelayt sa orbito sa matag 1 nga nag-obra pa, ug ang wala-nay-pulos nga mga roket nga mibuto sa orbito maoy ikaupat nga bahin sa nasayrang biya sa wanang.

Mga Espongha sa Dagat ang Nakauna

“Daghan kaayo sa intelihenteng mga ideya sa katawhan mosangpot nga karaang mga kalaki sa kinaiyahan,” pahayag sa The Washington Post. “Tagda, pananglitan, ang fiber optics. Ang mga siyentipiko naggamag samag-bildong mga lanotlanot aron pagsikop sa kahayag ug pagdala niini libot sa mga eskina niadtong 1951. Nasayrang ang mga espongha sa dagat sa kahiladman sa Ross Sea sa Antartika nagbuhat na niana sulod sa dugay na kaayong kapanahonan.” Ang higanteng mga espongha sa dagat, nga hikaplagan sa katubigang abot ug 100 ka tiil sa giladmon, dunay mga lanotlanot nga naggawas niana nga mosikop sa kahayag ug makapasa niana, bisan libot sa 90-grado nga anggulo, ngadto sa potosintetikong lumotlumot nga nagpuyo sa uyok sa lawas sa espongha sa dagat. Gipadayag sa mga eksperimento nga ang kahayag nga maigo sa usa ka anggulo matigom usab, nga nagpailang ang mga tusok sa mga kilid sa espongha sa dagat takos usab nga magpasag kahayag ngadto sa lumotlumot.

Mga Sugarol Mapildi

“Ang mga kasino gilaraw aron ang ilang mga tag-iya dili gayod maalkanse,” matod sa Brazilianong ekonomistang si Ricardo Gazel. “Ang matematikanhong purohan nga ang usa ka tawo makasapi gikan sa pagpanugal gamay kaayo.” Sa pagpasidaan nga ang pagkasayong makaadto sa mga kasino lagmit gayong magmugnag mas daghang adikto sa sugal, si Gazel midugang: “Anaa ang hinanduraw nga kalaoman nga makasapi nga walay dakong paghago. Ang mga tawo mangandoy sa posibilidad nga kon suwertehon, sila madato dayon.” Dugang pa, ang Veja mikutlo kaniya nga miingon bahin sa kawalay pasikaranan sa pagsaway sa iglesya o gobyerno: “Ang gobyerno mao ang kinadak-ang sugalanan sa nasod. Adunay unom ka lainlaing mga matang sa loteriya nga gipalihok sa pederal nga gobyerno, nga dili ilakip ang mga loteriya sa estado. Ang iglesya dili makasaway sa paglegal sa pagsugal tungod kay aron makapatunghag salapi alang sa mga parokya, ang iglesya nagpasiugda sa bisyo diha sa mga basar, diin sa kanunay adunay gamayng puwesto diin ang mga membro sa iglesya mapildihan sa pusta.” Sumala kang Gazel, ‘ang mga espeyalista nag-ingon nga ang patay-lunod nga mga sugarol nga dili mangayog tabang lagmit may risgo nga mosangko sa prisohan, maghikog, o mabuang.’

Mga Tulisang Nagdaladalag Halas

Ang mga kawatan namiktima sa mga lumolupyo sa Diriamba, usa ka lungsod sa Nicaragua nga 50 kilometros habagatan sa Managua, pinaagi sa paggamit ug mga halas nga malala. Sumala sa gitaho sa pamantalaang El Nuevo Diario, ang pundok manakop ug mga halas gikan sa duol nga mga uma, magkuha sa ilang lala, ug unya manulis sa mga tawo samtang sila magbiyahe sa mga dalan sa gawas sa lungsod pinaagi sa pagbahad nga ipapaak sila sa mga halas. Usa ka babaye, kinsa gikuyapan sa pagkakita sa mga bangkil sa halas, nakadiskobre nga sa dihang naulian siyag panimuot, ang iyang bulawang kulentas gikawat na. Ang pundok nanulis usab sa sa mga pagkaon ug kuwarta sa mga mamumuo.