Gitawag Nila Kadtog Kalingawan
MAY kakisaw sa ampiteatro. Tinagpulo ka libo ang nagtigom alang sa usa sa labing kulbahinam nga mga talan-awon sa karaang Roma. Mga gagmayng bandila, mga rosas, ug dekolor nga mga alpombra sa kanindot nagdayandayan sa hawanan. Gikan sa mga fountain mitubod ang pinahumotang tubig, nga nagsabwag ug humot nga alimyon sa kahanginan. Ang mga sapian nagsul-ob sa ilang labing magilakong sapot. Ang nagkayuring nga sulti sa mga tawo gisal-otan sa kalit nga mga talidhay, apan ang kamasadyaon sa katawhan nagpanghimakak sa kalisang nga hapit nang mahitabo.
Sa taudtaod ang mahulgaong budyong sa tubæ mitawag sa usa ka parisan sa mga magbubugno alang sa sangka. Nagkaguliyang ang panon samtang ang mga magsasangka misugod pagtinigbasay sa usag usa sa way-kaluoy nga kabangis. Ang mga pingki sa mga espada lugos madungog tungod sa makabungol nga pag-abiba sa mga tumatan-aw. Sa kalit, tungod sa tulin nga pagmaniobra, usa ka magsasangka nakapalup-og sa iyang kontra. Sa maong higayon ang dangatan sa nahilup-og nga magbubugno diha na sa mga kamot sa mga tumatan-aw. Kon ipakayabkayab nila ang ilang mga panyo, siya maluwas. Pinaagig usa ka kompas sa ilang mga kumagko, ang panon—lakip ang mga babaye ug mga batang babaye—mimando sa pagduslak hangtod sa kamatayon. Sa mga gutlo lamang ang way-kinabuhing lawas guyoron aron ipagawas sa hawanan sa bugno, nga ang nalumok-sa-dugong yuta dugkalon sa mga pala, ibulibod ang bag-ong balas, ug ang panon mangandam alang sa nahibilin pa nga pag-ulag dugo.
Alang sa daghang nagpuyo sa karaang Roma, kadto kalingawan. “Bisan ang labing estriktong mga tigpasiugda sa maayong pamatasan wala mosupak nianang pagkalingaw sa pag-ulag dugo,” matod sa librong Rome: The First Thousand Years. Ug ang dula sa mga magbubugno usa lamang ka matang sa dunot nga kalingawan nga gitanyag sa Roma. Ang tinuod-kinabuhing mga sangka sa nebi gipasundayag usab aron malingaw ang uhaw-ug-dugong mga tumatan-aw. Gihimo pa ang publikong mga pagpatay, diin ang hinukman-sa-kamatayon nga kriminal igapos sa kahoy ug ipakaon sa gigutom nga mapintas nga mga mananap.
Alang sa mga dili gusto sa labihan ka madugoon, ang Roma nagtanyag ug nagkadaiyang mga dula sa entablado. Sa inamang nga mga dula—mugbong mga dula bahin sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi—“ang panapaw ug mga panaghigugmaay maoy kasagarang mga tema,” misulat si Ludwig Friedländer diha sa Roman Life and Manners Under the Early Empire. “Ang sinultihan napunog law-ayng mga ekspresyon, ug ang pasiaw maoy binastos, nga daghag pangyam-id, hilas nga mga kompas, ug, labaw sa tanan, mangil-ad nga mga sayaw nga dinuyogan ug plawta.” Sumala sa The New Encyclopædia Britannica, “adunay ebidensiya nga ang mga buhat sa panapaw aktuwal nga gipasundayag sa entablado sa dulang inamang panahon sa Romanhong Imperyo.” May lig-ong katarongan nga gitawag ni Friedländer ang dulang inamang “ang labing dayag nga mangil-ad sa kataw-anang mga dula tungod sa imoralidad ug kalaw-ayan,” ug siya midugang: “Ang labing hilas nga mga esena mao ang masipang gipakpakan.”a
Komosta man karong adlawa? Nausob ba ang kalingawan nga gusto sa tawo? Tagda ang ebidensiya, nga pagahisgotan sa mosunod nga artikulo.
[Footnote]
a Usahay, ang usa ka pagpatay igapasundayag sa entablado aron mahimong realistiko ang usa ka drama. Ang librong The Civilization of Rome nag-ingon: “Kasagaran nga ang usa ka kriminal nga patyonon maoy mopuli sa dapit sa magdudulang lalaki sa maong gutlo sa kalaglagan.”
[Picture Credit Line sa panid 3]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck