Pagbuhig Putyukan—Usa ka “Tam-is” nga Sugilanon
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Gresya
ANG kahayag sa banagbanag nagpanuko pagsabwag sa iyang malumong kasanag tadlas sa kalangitan. Taliwala sa kabugnaw sa sayong kabuntagon ug sa gabon, usa ka pik-ap trak hilom nga mihunong sa daplin sa karsada sa tiilan sa usa ka bukid. Duha ka di-mailhang mga pigura migawas—nga nagsul-ob ug guwantes, botas, paplin nga ober-ol, ug may mantilya, lapad-ug-paldiyas nga mga kalo. Uban ang maampingon apan ikag nga panglihok, ilang gikarga ang kawhakawhaang kahon sa trak. Duha ka kawatang naghakot sa sayon nga kinawat? Dili, duha ka tigbuhig putyukan nga maampingong nag-atiman sa ilang panon sa bililhong mga putyukan—nga andam mobiyahe, padulong sa laing destinasyon diin adunay mogamag-nektar nga mga tanom.
Ang mga tigbuhig putyukan maoy linaing matang sa mga tawo, kinsa nagpasigarbo sa may-panaglambigit nga relasyon uban sa usa ka linaing matang sa insekto. Sa usa ka bahin, anaa ang putyukan, tingali ang labing bililhon sa ekonomiya sa tanang insekto, nga mogamag dugos ug talo ug magmalo sa nagkalidadis nga mga tanom. Sa laing bahin, anaa ang mga tawong nanginabuhi pinaagi sa pag-atimag mga putyukan ug sa samang panahon nagmahal niining gagmayng mga linalang ug “nakasabot kon unsay makapadani kanila,” matod sa usa kanila.
Usa ka Tigbantay sa “mga Milagro sa Adlaw-Adlaw”
Ang pagkatigbuhig putyukan daw sayong pamation: Pagbatog ubay-ubayng balayan sa putyukan nga punog mga kolonya sa putyukan, ibutang sila sa dapit nga mogamag nektar, ug balik sa pipila ka bulan aron pag-ani sa mga produkto. Apan dili kana tinuod. Sa pagsusi kon unsay aktuwal nga nalangkit, kami nakigsulti kang John ug Maria, propesyonal nga mga tigbuhig putyukan, kinsa malipayong misugilon kanamo bahin sa ilang minahal nga trabaho.
“Ang pagbuhig putyukan maoy pasundayag sa adlaw-adlawng mga milagro,” mikomento si John samtang siya mitikubo sa usa ka abling balayan sa putyukan. “Sa pagkakaron, wala pay nakasabot sa tin-aw sa daghag-hut-ong nga komunidadnong kinabuhi, sa mga kahanas sa abanteng komunikasyon, ug sa utokang mga batasan sa pagtrabaho sa putyukan.”
Sa pagsubay sa kasaysayan sa propesyonal nga pagbuhig putyukan, si John mihisgot nga sa nangagi ang mga tigbuhig putyukan nag-ani sa dugos pinaagi sa pagpuhag sa mga kolonya, nga nagpuyo sa lungagong mga kahoy ug sa ubang mga buho. Niadtong 1851, hinuon, si Lorenzo Lorraine Langstroth, usa ka Amerikanong tigbuhig putyukan, nakadiskobre nga ang mga putyukan magbilig luna nga mga un-kuwarto sa pulgada tali sa dugosang mga talo. Sa ingon, magamit ang ginamag-tawong tablang mga balayan diin ang susamang luna ibilin tali sa mga bayanan diha sa balayan. Ang pagkuha sa tinagsa ka mga bayanan gikan sa balayan ug pag-ani sa dugos ug talo nga dili puhagon ang kolonya posible na karon.
“Alang sa malamposong pagbuhig putyukan,” nagpadayon si John, “kinahanglang dako kag pagmahal sa imong mga kolonya sa putyukan. Ikaw samag amahan alang sa imong mga putyukan, ug nagtuo ako nga nahibalo sila niini ug mosanong sumala niana. Ikaw mahimo usab nga ilang doktor, ilang tig-atiman, ilang tigpakaon sa lisod nga mga panahon sa tingtugnaw.”
Si Maria midugang: “Ang usa ka maayong tigbuhig putyukan daghag ikasulti gikan sa usa lang ka pasiklap sa balayan, nga sagad nasudlag tali sa 8 ka libo ug 80 ka libong putyukan. Kon eksperyensiyado ka, inig-abli nimo sa balayan, ang tingog lamang sa yagongyong motug-an kanimo kon ang kolonya malamboon, mabungahon, ug ‘malipayon’; kon kini gigutom; kon kini ‘ilo’ tungod kay namatay ang raynang putyukan; kon kini napikal tungod sa butang nga di-kahimut-anan; ug mas daghan, daghan pa.”
Hinungdanong mga Butang Alang sa Malamposong Pagbuhig Putyukan
“Hinungdanon kaayo ang maampingong pagpili sa puwesto nga butangan sa tigbuhig putyukan sa iyang mga balayan,” mipatin-aw si John. “Maghago gayod kami sa pagpangitag namulak nga mga panibaan diin ang mga putyukan makakitag pagkaon.
“Mahimong sundan sa tigbuhig putyukan ang mga bulak sa naranghita ug basswood aron ang iyang mga kolonya kanunayng mapuliki. Panahon sa ting-adlaw ug tinghunlak, ang usa ka dapit nga punog mga kahoyng pino ug fir moabag sa paggamag maayong kalidad sa dugos nga dunay tin-aw nga pulang kolor, nga mahalin dayon sa baligyaan. Ang mga kapatagang dunay mga bulak sa ihalas nga thyme mohatag sa labing maayong matang sa dugos—ang hari sa dugos, sumala sa pagtawag niana sa mga tigbuhig putyukan. Ang mga putyukan maniba usab sa white clover, yellow sweet clover, ug alfalfa.”
Labing hinungdanon ang sentido komon. Si Maria mipatin-aw: “Kon ibutang namo ang mga balayan sa bukirong rehiyon, maayong ibutang sila duol sa tiilan sa bukid. Sa ingon ang mga putyukan makalupad pataas sa bungtod, makaduaw sa punog-bulak nga kakahoyan, ug unya—nga kargado—makalupad sa mas sayon, palugsong nga agianan balik sa ilang mga balayan. Kon ang mga balayan atua sa ibabaw sa bungtod ibabaw sa kakahoyan, kini makapahago sa mga putyukan ug makadaot sa pagkamabungahon sa kolonya.”
“Ang matag tigbuhig putyukan nakasabot sa bililhong papel sa rayna diha sa kaayohan ug pagkamabungahon sa usa ka kolonya,” matod ni John samtang hinay niyang gipataas ang usa sa mga bayanan sa balayan nga may batang rayna nga nahiluna sa sentro niini. “Sa mga balayan nga diyutay nga liwat ug dugos ang magama, ang rayna patyon ug ilisan. Ang mga kolonyang dunay batang mga rayna maoy mogamag kinadaghanang dugos. Gawas pa, kon gusto namong momugna ug bag-ong mga kolonya, kuhaon namo ang himsog dobleng balayan nga punog putyukan ug bulagon ang ibabaw ug ubos nga mga kahon. Ang katunga nasudlan sa rayna, busa ibutang namo ang bata, nahabalan nang rayna sa laing katunga. Sa pagbuswak sa kabulakan, ang bag-ong rayna mangitlog, nga magpuno sa balayan sa batang obrerong mga putyukan.”
Unsa ka taas ang kinabuhi sa putyukan? Gisuginlan kami nga ang gidahom nga gitas-on sa kinabuhi sa obrerong putyukan maoy sumala sa kakugihan niini. Sa ting-adlaw, sa dihang ang usa ka putyukan maniba sa mga bulak sulod sa mga 15 ka oras sa usa ka adlaw ug molupad sa katulinong mga 13 ka milya sa usa ka oras, kini mabuhi lamag unom ka semana. Ang panahon sa tingtugnaw mas dili makapahago sa lawasnon alang sa mga putyukan, kay sila motrabaho lamag duha ngadto tulo ka oras sa usa ka adlaw, ug sa ingon sila mahimong mabuhig ubay-ubayng mga bulan.
Lainlaing mga Produkto
Ang unang butang nga mosantop sa hunahuna kon maghisgot kitag pagbuhig putyukan, siyempre, mao ang dugos. Kining tam-is, hagkot nga pluwido maoy nektar nga gikombertir sa obrerong putyukan. Sa aberids, ang komersiyal nga balayan makagamag 29 ka kilo sa usa ka tuig. Ang talo maoy laing bililhong ikaduhang produkto sa kalihokan sa putyukan. Ang usa ka balayan mapuslan sulod sa mga lima ngadto unom ka tuig. Sa maong panahon, ang kolor niini nangitom na tungod sa lainlaing mga mikrobyo ug mga parasito nga nagpuyo niana ug kana kinahanglang ilisan. Ang gisalikway nga mga balayan prosesohon para sa talo niini. Ang aberids komersiyal nga produksiyon maoy 9 ngadto 18 ka kilong talo sa matag toneladang dugos nga giani.
Ang pollen—nga mao ang pangunang tinubdan sa mga protina, mga bitamina, minerales, ug tambok aron motubo ang rayna, obrero, ug laki—gidayeg usab sa pipila ka tawo ingong maayong kinaiyanhong medisina alang sa ubay-ubayng sakit sa lawas. Ang usa ka balayan mahimong mohatag ug mga lima ka kilo niana sa usa ka tuig. Ang propolis maoy substansiya nga gamiton sa mga putyukan sa pagpainit sa ilang balayan ug paglukob sa bisan unsang manunulong nga dako kaayo aron mapapha.
Laktod o di-laktod, ang produksiyon sa mga un-kuwarto sa pagkaon nga atong ginakaon nagdepende sa katakos sa putyukan sa pagmalo sa mga tanom. Ang mga mansanas, almendras, mga sandiya, mga plum, mga peras, mga pepino, ug lainlaing mga matang sa mga berry ngatanan nagdepende sa mga putyukan aron mamalohan. Mao usab ang lainlaing lisohang mga tanom, lakip ang mga carrot, sibuyas, ug bisan mga mirasol. Ang karne ug mga produkto sa gatas apektado usab sa mga putyukan, nga maoy magmalo sa alfalfa nga mahimong lawog sa binuhing kahayopan.
“Kinaiyanhong Maalamon”
“Sa akong hunahuna ang kadaghanang tigbuhig putyukan nagtuog Diyos,” matod ni Maria, nga nagpahinumdom kanamo sa among kawalay-katakos sa pagsaysay sa makutihong gambalay sa katilingban sa putyukan, sa makalingawng kaugmaran sa ilang komplikadong komunidadnong kinabuhi, ug sa ilang talagsaon kaayong mga katakos sa pagkasinati ug sa komunikasyon. Daghang tawong nagtuon ug nag-atimag mga putyukan magpasidungog dayon niining tanan sa kamatuoran nga ang mga putyukan maoy “kinaiyanhong maalamon,” nga ang maong kinaiyanhong hiyas sa kamahinatagon gihatag kanila sa atong Dakong Maglalalang, si Jehova nga Diyos.—Itandi ang Proverbio 30:24.
[Kahon/Mga hulagway sa panid 26]
Gikan sa Bulak Ngadto sa Imong Lamesa
1 Ang putyukan sa kapatagan moduaw sa usa ka bulak ug magkolektag nektar
Sa ilang pagduaw sa kabulakan, ang mga putyukan mangolektag nektar diha sa ilang puyo sa dugos, nga ilang gipadak-ang esopago. Aron mapuno ang maong puyo, ang putyukan kinahanglang moduaw tali sa 1,000 ug 1,500 ka pagduaw sa tinagsa ka gamayng bulak.
2 Sa pagbalik sa balayan, ang nektar ipondo diha sa udlan
Sa pagsulod sa balayan, ang putyukan sa kapatagan magluwa sa sulod sa puyo sa dugos niini ngadto sa baba sa usa ka batang obrerong putyukan. Unya ang obrerong putyukan magdeposito sa nektar diha sa usa ka selda ug himoon ang mga buluhatong gikinahanglan aron ang nektar mabalhing dugos
3 Ang tigbuhig putyukan mag-ani sa dugos
Pinaagi sa gidangdang nga kutsilyo, iyang kiyason ang talo nga nagtabon sa mga selda sulod sa matag bayanan. Unya iyang ibutang ang mga bayanan sa usa ka extractor, nga maoy magkuha sa dugos pinaagig puwersang sentripugal.
4 Ang dugos isulod sa mga garapon o indibiduwal nga mga binahig
Ang mga marka sa mga garapon sa dugos magtug-an kon unsang mga tanoma ang gipanibaan sa mga putyukan. Kon sihag ang garapon, mahimong makasusi ka sa kalidad pinaagi sa kolor sa dugos
5 Ang dugos maayo alang sa imong panglawas!
Ang dugos daling masuhop sa lawas ug daling makombertir nga enerhiya. Gipakita sa mga taho nga kini magamit sa pagtambal sa mga paso ug sa lainlaing mga matang sa mga samad sa unod