Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Ako ang Kanunayng Sad-an?

“Dunay alerhiya ang akong papa ug dili kalikayang motrabaho kauban sa mga tawong nanigarilyo. Pag-abot niya sa balay, usahay mapikal siya pag-ayo. Mawad-an siyag mga gamit ug ako ang iyang basolon. Sa dihang ingnon nako siya nga siya ang nakawala niini, masuko siya ug ingnan ko nga dili angay nga ako siyang badlongon.” —Usa ka tin-edyer nga babaye.

MOBATI ka ba usahay nga ikaw ang dakdakan sa pamilya? Maora bag ikaw ang basolon sa bisan unsang sayop nga mahitabo? Maorag ingon niini alang sa 14-anyos nga si Joy. Nagapuyo siya sa usag-ginikanan nga panimalay ug kanunay nga gaatiman sa iyang mga manghod nga lalaki ug babaye. “Ako atua sa silong inigsugod nilag away,” reklamo ni Joy. “Sila magbinuang ug mga walay buot, apan inig-abot ni Papa, iya kong singgitan kay ako wala didto aron sa pagpahunong niini.”

Kon ang imong mga ginikanan motawag kanimo nga matinumanon-sa-gusto, tapolan, o iresponsable o mogamit ug uban pang ngalan nga maorag maghimo kanimo nga badlongon, usahay ipaila gani nga maorag sila nagpaabot nga mapakyas ka. Ang pamilya ni Ramon naghingalan kaniya nga malimtanong propesor​—usa ka angga nga iya gayod nga gikayugtan. Mahimong masuko usab ikaw sa usa ka angga o ngalan nga nagpadayag sa imong mga depekto, bisan pag kini gisulti sa mabination nga paagi. Inay nga mopalihok kanimo nga mouswag, ang negatibo nga paghingalan mahimong magpasamot lang sa pagbati nga ikaw ang kanunay nga mabasol.

Ang pagbasol mahimong makapahiubos sa dihang kini maorag bunga sa paboritismo. “Ako ang kinatung-ang anak,” ingon sa usa ka tin-edyer nga gihinganlag Frankie, “ug ako ang kanunayng maalaot.” Maorag ang imong mga igsoon ang kanunayng inosente apan ikaw ang sad-an inigtungha sa suliran.

Kon Nganong Mobasol ang mga Ginikanan

Hinuon, normal lang nga ang mga ginikanan mokorehir sa ilang mga anak kon masayop sila. Ngani, ang paghatag ug makaayo, positibo nga pagtul-id maoy usa sa mga paagi nga ang mahinadlokon-sa-Diyos nga mga ginikanan magmatuto sa ilang mga anak “diha sa disiplina ug mapasiboong pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.” (Efeso 6:4) Apan, dunay panahon nga bisan ang kinamaayohang mga ginikanan maghingapin ug sanong o kaha dalidali nga mohimog sayop nga panghinapos. Hinumdomi ang nahitabo sa dihang batan-on pa si Jesus. Nawala si Jesus niadtong higayona. Didto diay siya sa templo sa Diyos, nga nakighisgot ug Bibliya. Bisan pa niana, sa dihang nakaplagan siya sa iyang mga ginikanan, misukna ang iyang inahan: “Anak, nganong giingon mo man kami niini? Ania, ang imong amahan ug ako nabalisa sa pagpangita kanimo.”​—Lucas 2:48.

Sanglit hingpit man si Jesus, walay katarongan sa pagkahadlok nga malangkit siya sa pinilyo nga paggawi. Apan sama sa tanang mahigugmaong ginikanan, ang iyang inahan mibati nga siya maoy responsable sa iyang anak ug nasuko, tingali kay nahadlok nga nameligro ang iyang maayong kahimtang. Sa susama, mahimong maghingapin usab ang sanong sa imong ginikanan usahay, dili tungod kay sila buot nga magsurangsurang o magmapintason, kondili tungod kay sila nahingawa gayod kanimo.

Sabta, usab, nga kita nagkinabuhi sa “makuyaw nga mga panahong lisod sagubangon.” (2 Timoteo 3:1) Kay nagtrabaho ug nag-atiman sa inyong panimalay, ang imong mga ginikanan nailalom sa dakodako nga kapit-osan, ug kini makaapekto sa ilang paagi sa pagtagad kanimo. (Itandi ang Ecclesiastes 7:7.) Mipahayag ang usa ka alagad sa kahimsog sa hunahuna: “Sa pipila ka pamilya, sa dihang adunay krisis, ang mga ginikanan daling masuko ug mohimog dinalidaling mga desisyon bisan pa ug sa kasagaran sila way-pinalabi nga mga tawo.”

Ang nag-inusarang ginikanan sa kasagaran mahimong makiling nga mopahungaw sa ilang mga kapakyasan nganha sa ilang mga anak, tungod kay wala silay kapikas nga ikahinabi. Tinuod, dili makalingaw nga mahimong dakdakan sa personal nga mga kapakyasan sa usa ka ginikanan. Miingon ang 17-anyos nga si Lucy: “Kon duna koy nabuhat nga angay kong silotan, walay kaso. Apan kon gisilotan ko tungod kay gisapot ang akong inahan, dili gyod na matarong.”

Ang paboritismo usa ka hinungdan. Bisan pag ang usa ka ginikanan kasagarang nahigugma sa tanan niyang anak, dili talagsaon nga siya mas suod sa usa ka anak.a (Itandi ang Genesis 37:3.) Makapahiubos na mismo nga ikaw mao ang dili-kaayo-pinangga nga anak. Apan kon maorag gipasagdan ang imong mga panginahanglan o kaha ikaw ang subsob nga basolon sa mga butang nga nahimo sa imong mga igsoon, moresulta gayod ang kayugot. “Duna koy manghod nga lalaki, si Darren,” matod pa sa batan-ong si Roxanne. “Naghunahuna si Mama nga dili siya makabuhat ug sayop. . . . Ako ang iyang basolon kanunay, dili si Darren.”

Gubot nga Pamilya

Usahay mahitabo ang mapihigon nga pagbasolay sa maayong mga pamilya. Apan sa gubot nga mga pamilya mahimong adunay makanunayong batasan sa mga ginikanan nga magbasolay ug mopakaulaw. Usahay ang pagbasol duyogan pa gani ug “mapangdaoton nga kayugot ug kasuko ug kapungot ug sininggitay ug maabusohong sinultihan.”​—Efeso 4:31.

Mabasol kaha ang usa ka batan-on sa maong silaob sa kasuko sa ginikanan? Tinuod nga ang usa ka masukihong anak nga lalaki o babaye maoy “kasubo” sa ginikanan. (Proverbio 17:25) Apan, ang mga ginikanan maoy giingnan sa Bibliya: “Ayawg palagota [sa literal, “paghagit sa kapungot”] ang inyong anak.” (Efeso 6:4) Sama sa tanang Kristohanon, angayng bansayon sa usa ka ginikanan ang pagpugong-sa-kaugalingon, “padayong nakapugong sa kaugalingon ilalom sa daotan.” (2 Timoteo 2:24) Busa kon ang usa ka ginikanan mawad-an ug pagpugong-sa-kaugalingon, dili kini niya ikapasangil sa mga kakulangan sa iyang anak.

Ang mga pagpangasaba mahimong pamatuod nga ang usa ka ginikanan nagaantos sa emosyonal nga kasamok, depresyon, o ubos nga pagpabili sa kaugalingon. Mahimong timaan usab kini sa mga suliran sama sa kasamok sa kaminyoon o alkoholismo. Sumala sa usa ka basahon, ang mga anak sa nagiyan nga mga ginikanan kanunay nga mapasanginlan. “Wala silay hustong mabuhat. Hinganlan tingali sila ug ‘buangbuang,’ ‘daotan,’ ‘hakog,’ ug uban pa. Dayon ang mga sakop sa pamilya mopunting sa ilang pagtagad sa maong anak (o mga anak) ingong mao ang iladong ‘problema’ ug masimang gikan sa ilang kaugalingong mga kabalaka ug mga suliran.”

Pagsagubang sa Dili-Matarong nga Pagbasol

Si Dr. Kathleen McCoy mikomento: “Ang paghingalan, pagtamay ug pagsaway sa personalidad sa [usa ka] bata . . . mahimong hinungdan sa ubos nga pagtamod-sa-kaugalingon, depresyon ug dili pagpakigsulti sa usa ka batan-on.” O susama sa ginaingon sa Bibliya, ang pagpamintas ‘makapalagot’ sa mga anak ug maoy hinungdan nga sila “magminghoy.” (Colosas 3:21) Tingali mosugod ka sa paghunahuna nga ikaw walay kapuslanan. Mahimong molambo ang negatibong mga pagbati alang sa imong mga ginikanan. Mohinapos ka tingali nga gamay ra ang imong mahimo aron mapahimut-an sila ug wala nay hinungdan pa aron maningkamot. Ang kasuko ug kayugot mahimong moturok, maoy hinungdan nga mosalikway ka sa bisan unsang disiplina​—bisan pa makaayo nga pagbadlong.​—Itandi ang Proverbio 5:12.

Unsaon nimo kini pagsagubang? Dako ang nag-agad sa imong linain nga kahimtang. Nganong dili mohunong ug susihon kini sa tinud-anayng paagi? Pananglitan, tinuod kaha nga ikaw ang kanunayng sad-an? O basin kaha ang imong mga ginikanan makiling usahay nga mahimong sobra ka hinawayon ug makasultig sayop? “Kitang tanan mangapandol man sa makadaghan,” matod pa sa Bibliya, ug naglakip kini sa mga ginikanan. (Santiago 3:2) Mao nga bisan pag maghingapin ug sanong ang imong mga ginikanan matag karon ug unya, angay bang maghingapin ka usab ug sanong? Ang tambag sa Bibliya sa Colosas 3:13 mahimong ikapadapat: “Padayon nga mag-inantosay sa usag usa ug bukas nga magpinasayloay sa usag usa kon ang usa may hinungdan sa pagreklamo batok sa lain. Maingon gayod nga si Jehova bukas nga nagpasaylo kaninyo, buhata usab ninyo ang ingon.”

Ang empatiya alang sa imong ginikanan makatabang kanimo sa paghimo niini. Matod pa sa Proverbio 19:11: “Ang salabotan sa usa ka tawo makapahupay sa iyang kasuko, ug maoy iyang himaya ang pagpasaylo sa kalapasan.” Kon ang imong amahan maorag biklonon kaayo inigpauli sa balay gikan sa trabaho ug basolon ka sa butang nga wala nimo himoa, angay bang himoon kini nga dakong isyu? Ang pag-ila nga tingali nabalisa siya ug gikapoy mahimong makatabang kanimo sa ‘pagpasaylo sa iyang kalapasan.’

Apan unsa man kon ang di-matarong nga pagbasol dili lang kay panagsa nga pagkapikal kondili maoy makanunayon ug walay hunong? Ang usa ka umalabot nga artikulo mohisgot ug mga paagi aron mopauswag sa imong kahimtang.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 19]

Matarong nga ang usa ka ginikanan mohatag ug maayong tambag kon gikinahanglan