Ang Imong Pandungog—Usa ka Gasa nga Angayng Pabilhan

ANG usa ka hilom nga kagabhion sa banika, nga halayo gikan sa mga kabanha sa buhilaman, naghatag ug higayon sa pagtagamtam sa mananoyng mga tingog sa kagabhion. Ang hoyuhoy nagpakanaas ug diyutay sa mga dahon. Ang mga insekto, kalanggaman, ug kahayopan nagdugang sa ilang halayong mga tawag. Pagkaanindot pamation sa maong mananoy nga mga tingog! Makadungog ka ba niini?

Ang katakos sa tawhanong sistema sa pandungog kahibulongan gayod. Paggahin ug tunga sa oras diha sa usa ka lawak nga dili mobanda ang lanog​—usa ka nahilaing lawak nga may dayag nga bahin nga gidisenyo sa pagsuhop sa tanang tingog​—ug ang imong kapasidad sa pandungog hinayhinayng ‘mouswag’ nga igo lamang aron mosugod ka sa pagkadungog sa dili-sinating mga tingog gikan sa sulod mismo sa imong lawas. Ang siyentipiko sa paningog nga si F. Alton Everest naghubit sa kasinatian diha sa The Master Handbook of Acoustics. Una, ang pinitik sa imong kasingkasing lanog nga madunggan. Human sa mga usa ka oras diha sa lawak, imong madunggan ang imong dugo nga naglatay sa kaugatan niini. Sa kataposan, kon ikaw may mahait nga pandungog, “ang imong pailob sa pagpabilin diha sa lawak gantihan sa usa ka katingalahang nagsagitsit nga tingog tali sa mga tingog sa pinitik sa kasingkasing ug sa pagdagayday sa dugo. Unsa kana? Mao kana ang tingog sa mga partikulo diha sa hangin nga nagapukpok sa imong tambol sa dalunggan (eardrum),” misaysay si Everest. “Ang paglihok sa tambol sa dalunggan nga moresulta gikan niining nagsagitsit nga tingog daw dili katuohan ang kahinay​—1/100 sa usa ka milyong bahin sa usa ka sentimetro lamang!” Mao kini “ang ganghaan sa pandungog,” ang mas ubos nga sukod sa imong katakos sa pagpamatig tingog. Ang mas hait nga pagkasensitibo dili nimo mapuslan sanglit matabonan ang mas hinayng mga tingog sa kabanha sa pagpukpok sa mga partikulo diha sa hangin.

Ang pagkadungog nahimong posible gumikan sa pakigtambayayong sa gawas, tunga, ug sulod nga dalunggan duyog sa katakos sa pag-ila ug pagbadbad sa tingog sa atong sistema sa nerbiyos ug utok. Ang tingog mopanaw pinaagi sa hangin ingong mga balod sa pressure variations. Kini nga mga balod magpalihok sa atong tambol sa dalunggan nga pabalikbalik, ug kining lihoka, sa baylo, ipasa sa tunga nga dalunggan ngadto sa sulod nga dalunggan. Didto ang lihok himoong mga panukbil sa nerbiyos, nga badbaron sa utok ingong tingog.a

Ang Imong Importanteng Gawas nga Dalunggan

Ang lubay, lukotlukot gawas nga bahin sa imong dalunggan gitawag ug pinna. Sikopon sa pinna ang tingog, apan makahimo pa kinig labaw pa niana. Nahibulong ka ba kon nganong ang imong dalunggan duna nianang tanang gagmayng mga pilo? Ang mga balod sa tingog nga mobanda sa nagkalainlaing mga bahin sa pinna pasiboon ug diyutay sumala sa anggulo sa paghidangat niini. Ang utok makahimo sa paghubad nianang gagmitoyng mga kalainan ug magtino sa posisyon sa gigikanan sa tingog. Himoon kini sa utok dugang pa sa pagtandi sa panahon ug gikusgon sa tingog samtang kini mosulod diha sa matag usa sa imong mga dalunggan.

Sa pagpasundayag niini, papitia ang imong mga tudlo samtang imong ipataas ug ipaubos ang imong kamot sa atubangan mismo sa tawo nga nagpiyong. Bisan tuod ang imong mga tudlo magpabilin sa samang gilay-on gikan sa matag usa sa iyang mga dalunggan, makahimo gihapon siya sa pagsulti kon kaha ang tingog naggikan sa itaas, sa ubos, o bisan asa sa taliwala. Sa pagkatinuod, bisan ang tawo nga may usa lamang ka maayong dalunggan makatino pag-ayo sa gigikanan sa mga tingog.

Ang Imong Tunga nga Dalunggan—Usa ka Mekanikal nga Kahibudnganan

Ang pangunang trabaho sa imong tunga nga dalunggan mao ang pagpasa sa mga pagkurog sa imong tambol sa dalunggan ngadto sa pluwido nga nagpuno sa imong sulod nga dalunggan. Kanang maong pluwido mas bug-at pa kay sa hangin. Busa, sama sa tigbisikleta nga gasubida sa habog nga bungtod, ang tukmang ‘gikusgon sa kambiyada’ gikinahanglan sa pagpasa sa enerhiya nga mas episyente kutob sa maarangan. Sa tunga nga dalunggan, ang enerhiya ibalhin pinaagig tulo ka gagmitoyng mga bukog, nga kasagarang gitawag ug hammer, anvil, ug ang stirrup gumikan sa porma niini. Kining gagmayng mekanikal nga kutay makahimo sa ‘gikusgon sa kambiyada’ nga halos haom kaayo alang sa sulod nga dalunggan. Gibanabana nga kon wala kini, 97 porsiyento sa enerhiya sa tingog ang mawala!

Adunay duha ka huyang nga kaunoran nga nagtapot diha sa dugtong sa imong sulod nga dalunggan. Sulod sa ikausa ka gatos nga bahin sa segundo nga pagkaladlad sa imong dalunggan sa kusog ubos-ug-frequency nga tingog, kini nga kaunoran awtomatikong manghugot, nga makapugong pag-ayo sa paglihok sa dugtong ug busa makasanta sa bisan unsang posibleng pagkadaot. Dali ra kining manalipod kanimo gikan sa halos tanang kusog nga mga tingog nga manggawas diha sa kinaiyahan, bisan tuod dili gikan sa tanang gipatungha sa mekanikal ug elektronikong kahimanan. Dugang pa, ang gagmayng kaunoran makapabilin lamang niining makapanalipod nga lihok sulod sa napulo ka minutos. Apan maghatag kini kanimog kahigayonan sa paglingkawas gikan sa makadaot nga tingog. Makapainteres, sa dihang ikaw mosulti, ang imong utok magpadalag mga signal ngadto niini nga kaunoran aron pakubsan ang imong pagkasensitibo sa pandungog, aron ang imong kaugalingong tingog dili kaayo kusog alang kanimo.

Ang Imong Kahibulongang Sulod nga Dalunggan

Ang bahin sa imong sulod nga dalunggan nga nalangkit sa pandungog gihuptan sulod sa cochlea, nga ginganlag ingon niana gumikan sa samag-bayanan sa hilahila nga porma niini. Ang kasko nga nanalipod sa huyang nga mekanismo mao ang kinagahiang bukog sa imong lawas. Sulod sa mga liyokliyok niini makaplagan ang basilar membrane, usa sa daghang tisyu nga nagbahin sa gitas-on sa cochlea ngadto sa mga tubotubo. Ubay sa basilar membrane nahiluna ang organ of Corti, nga nagsuportar sa linibo ka hair cell​—mga selula sa nerbiyos nga dunay samag-buhok nga mga tumoy nga mosangko hangtod sa pluwido nga nagpuno sa cochlea.

Sa dihang ang paglihok sa kabukogan sa tunga nga dalunggan magpakurog sa oval window sa cochlea, magpahinabo kinig mga balod diha sa pluwido. Kining mga balora magpalihok sa mga membrane, samang ang mga balod sa danaw magpatuyatuya sa naglutawlutaw nga mga dahon. Kining mga balora magpapiko sa basilar membrane sa mga dapit nga katugbang sa espesipikong mga frequency. Ang mga hair cell sa maong mga dapit mosaghid sa naghaklap nga tectorial membrane. Kini nga kontak magpalihok sa mga hair cell, ug kini, sa baylo, magpatungha ug mga panukbil ug ipadala kini ngadto sa imong utok. Kon mas kusog ang tingog, mas daghang hair cell ang mapalihok ug mas paspas ang pagpalihok kanila. Busa, masabtan sa utok ang mas kusog nga tingog.

Ang Imong Utok ug Pandungog

Ang imong utok mao ang labing importanteng bahin sa imong sistema sa pandungog. Kini adunay kahibudngang katakos sa pagdala sa daghang impormasyon nga madawat niini diha sa dagway sa mga panukbil sa nerbiyos ngadto sa pag-ila sa utok sa tingog. Kining pangunang papel sa utok tin-awng nagpakita sa linaing dugtong tali sa hunahuna ug sa pandungog, usa ka koneksiyon nga gitun-an diha sa natad nga nailhang psychoacoustics. Pananglitan, ang imong utok makapaarang kanimo sa pagpatalinghog sa usa ka kabildohay gikan sa daghang panagkabildohay diha sa naghuot nga lawak. Walay katakos nga ingon niana ang mikropono, busa ang rekording sa tape nga gihimo diha sa samang lawak mahimong dili na masabtan.

Ang kasamok nga gipahinabo sa wala kinahanglanang mga kasaba nagpasundayag sa laing kinaiyahan niining dugtonga. Walay sapayan kon unsa pa ka hinay ang gikusgon sa tingog, kon imo kining madunggan nga dili nimo gusto, kini makapasamok. Pananglitan, hinay kaayo ang tingog nga gipatungha sa nagtulo nga gripo. Apan makaplagan mo kining makapaestorbo kaayo kon, sa halalom nga kagabhion, kini magpamata nimo kanunay!

Sa pagkatinuod, ang atong mga emosyon suod kaayong nalangkit sa atong sentido sa pandungog. Hunahunaa lamang ang makapatakod nga epekto sa kusog nga talidhay, o ang kainit nga ipatungha sa usa ka tim-os nga pulong sa pagbati o pagdayeg. Sa susama, ang dakong bahin sa atong makat-onan sa intelektuwal nga paagi napasulod pinaagi sa atong mga dalunggan.

Usa ka Gasa nga Angayng Pabilhan

Daghan sa makapaikag nga mga tinagoan sa atong pandungog wala pa madiskobrehi. Apan ang siyentipikanhong pagsabot nga nabatonan nagpalalom sa atong apresasyon sa intelihensiya ug gugma nga nadayag diha niana. “Sa pagpamalandong sa sistema sa tawhanong pandungog diha sa kabug-osan niini,” misulat ang tigdukiduki sa paningog nga si F. Alton Everest, “lisod ipangulipas ang paghinapos nga ang makuting mga buluhaton ug mga gambalay niini nagpadayag nga ang usang mahinatagon nag-impluwensiya sa disenyo niini.”

Si Haring David sa karaang Israel nakulangan sa presenteng-adlaw siyentipikanhong kahibalo bahin sa pansulod nga mga kalihokan sa atong pandungog. Sa gihapon, siya namalandong sa iyang lawas mismo ug sa daghang gasa niini ug miawit ngadto sa iyang Magbubuhat: “Sa makalilisang ug kahibulongang paagi ako gibuhat. Kahibulongan ang imong mga buhat.” (Salmo 139:14) Ang siyentipikanhong panukiduki bahin sa mga kahibudnganan ug mga misteryo sa lawas, lakip na sa pandungog, nagdugang sa pamatuod nga husto si David​—kita gidisenyo sa kahibulongang paagi sa usa ka maalamon ug mahigugmaong Maglalalang!

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 24]

Tabang Alang Niadtong May Diperensiya sa Pandungog

Ang padayong pagkaladlad sa kusog nga tingog magpahinabog permanenteng diperensiya sa pandungog. Ang imong pagpatalinghog sa sobra ka kusog nga musika o pagtrabaho palibot sa saba nga kahimanan nga walay proteksiyon dili gayod ikabayad sa pagkahanaw sa pandungog. Ang mga hearing aid makatabang sa usa ka sukod niadtong bungolbungol na, bisan sa pipila nga nangatawong bungol. Alang sa daghan, ang maong mga galamiton magpasig-uli sa ilang katakos sa pagkadungog sa nagkadaiyang tingog. Human mataori ug mga hearing aid sa unang higayon, usa ka babaye nakamatikod ug katingad-ang tingog sa gawas sa bentana sa iyang kosina. “Mga langgam kadto!” matod niya. “Wala na nako madungog ang mga langgam sa daghang tuig!”

Bisag walay grabeng diperensiya, ang katigulangon kasagarang magpakunhod sa atong katakos sa pagkadungog ug taas nga mga tunog. Ikasubo, naglakip kini sa mga frequency sa mga konsonante​—mga tunog nga kasagarang labing hinungdanon aron sa pagsabot sa sinultihan. Busa, ang mga tigulang makakaplag nga ang kabildohanay mabalda sa normal nga mga kasaba sa panimalay, sama sa kinanaas sa nagaagos nga tubig o sa kinumot nga papel, sanglit taas kinig mga frequency nga makabalda sa mga konsonante. Ang mga hearing aid hayan makataganag diyutayng alibyo, apan kini dunay mga disbentaha. Ang usa ka hinungdan, mahal kaayo ang de-kalidad nga mga hearing aid​—dili gayod maabot sa kasarangang tawo sa daghang kayutaan. Ug sa bisan unsang kahimtang, walay hearing aid ang makahatag kanimog balik sa bug-os normal nga pandungog. Busa, unsay mahimo?

Makatabang kaayo ang pagpakitag konsiderasyon. Una pa makigsulti sa usa nga bungolbungol, seguroa nga nasayod siyang ikaw adunay isulti. Sulayi ang pag-atubang sa tawo. Magtugot kini kaniya sa pagkakita sa mga lihok sa imong lawas ug ngabil ug pagkadungog sa bug-os nga ipasabot sa mga konsonante diha sa imong mga pulong. Paduol pa sa tawo, kon posible, ug sultig hinay ug tin-aw; ayaw pagsinggit. Ang kusog nga tingog sa tinuoray makasakit sa daghang tawo nga may kakulian sa pandungog. Kon wala masabti ang pulong, sulayi pagsulti sa laing paagi inay sublion kana. Sa susama, kon ang imong pandungog dili na sama kaniadto, mapasayon nimo nga makigsulti ang uban kanimo pinaagig pagpaduol sa usang nagsulti ug pinaagig pagkamapailobon. Kining dugang nga mga paningkamot hayan motultol sa mas maayong mga relasyon ug makatabang kanimo nga magpabiling makaalinggat sa imong palibot.

[Hulagway]

Sa dihang makigsulti sa tawo nga bungolbungol, atubanga siya ug sultig hinay ug tin-aw

[Diagram sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang Imong Dalunggan

Pinna

Auditory canal

Tambol sa Dalunggan

Hammer (malleus)

Anvil (incus)

Stirrup (stapes)

Round window

Oval window

Cochlea

Auditory nerve

Organ of Corti

Auditory nerve

Hair cells

Tectorial membrane

Nerve fibers

Basilar membrane