Ang “Black Death” Dili Mao ang Kataposan

SA OKTUBRE 1347, ang nagpatigayong mga barko gikan sa Sidlakan misulod sa pantalan sa Messina, sa Sicily. Ang nanagbugsay maoy masakiton ug himalatyong mga lalaki. Diha sa ilang lawas ang lugom, samag-itlog ang gidak-ong mga hubag nga nagdugo ug nagnana. Ang mga marinero nag-antos sa hilabihang kasakit ug nangamatay sulod sa pipila ka adlaw sukad sa pagpatim-aw sa unang mga simtomas.

Ang mga ilaga gikan sa mga barko mikaratil aron pagduyog sa mga ilaga sa maong dapit. Ang mga ilaga nagdala ug mga pulgas nga gitakboyan sa usa ka kagaw nga makamatay sa mga tawo. Sa ingon mikaylap ang epidemya nga sakit nga nailhang hampak, ang Black Death, ang kinagrabehang kamatay sa kasaysayan sa Uropa hangtod niadtong panahona.

Dihay duha ka matang ang hampak. Ang unang matang, nga gipasa pinaagi sa pinaakan sa gitakboyan nga pulgas, gipakaylap pinaagi sa sapasapa sa dugo ug nagpahinabog mga hubag ug pagdugo sa sulod sa lawas. Ang lain, nga gipasa ngadto sa uban pinaagi sa pag-ubo o pag-atsi, mitakboy sa mga baga. Tungod kay diha man ang duha ka matang, ang sakit mikaylap dayon ug uban sa hilabihang kapintas. Sulod lamang sa tulo ka tuig, mipatay kini ug un kuwarto sa populasyon sa Uropa; tingali 25 ka milyong tawo ang nangamatay.

Walay nahibalo niadtong tungora kon sa unsang paagi ang sakit gipasa gikan sa usa ka tawo ngadto sa lain. Ang uban nagtuo nga ang hangin nahiloan, lagmit tungod sa usa ka linog o sa talagsaong paglaray sa mga planeta. Ang uban naghunahuna nga ang mga tawo nangasakit pinaagi lamang sa pagtan-aw sa usa ka gitakboyang tawo. Bisan tuod nagkalainlain ang mga hunahuna, tin-aw nga ang sakit hilabihan ka mananakod. Usa ka Pranses nga doktor nag-ingon nga morag ang usa ka masakiton nga tawo “makatakod sa tibuok kalibotan.”

Walay nasayrang panagang ug tambal ang mga tawo. Daghan ang nagpalandong sa mga tagna sa Bibliya sama nianang nasulat sa Lucas 21:​11, nga nagtagna ug mga kamatay panahon sa kataposan. Bisan tuod daghan ang giamot nga salapi ngadto sa mga simbahan, ang hampak nagpadayon. Misulat ang usa ka Italyano nianang panahona: “Walay aguniyas ug walay mihilak bisan unsa pa ang nakalas kaniya tungod kay halos ang tanan nagdahom nga mamatay . . . ang mga tawo nag-ingon ug nagtuo, ‘Mao kini ang kataposan sa kalibotan.’”

Bisan pa niana, dili kadto mao ang kataposan. Sa hinapos sa ika-14ng siglo, ang maong hampak mihunong. Ang kalibotan nagpadayon.

[Picture Credit Line sa panid 3]

Archive Photos