Kabukiran sa Bulan

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA KENYA

USA kadto ka hulungihong nga nagpadayon sa kasiglohan: Sa usa ka dapit sa Sentral Aprika, dihay naputos ug niyebe nga kabukiran​—ang tinuod nga tinubdan sa Nilo. Apan ang ideya nga adunay niyebe haduol sa ekwetor sa Aprika morag lisod katuohan. Bisan pa niana, sayo sa ikaduhang siglo K.P., ang Gregong geograpo nga si Ptolemy nagsugyot sa paglungtad niini nga kabukiran, nga nagtawag niini nila nga Lunae Montes​—Kabukiran sa Bulan.a

Sa kasiglohan, napakyas ang mga paningkamot nga matud-an kini nga kabukiran. Apan unya, usa ka adlaw niana sa hinapos ang katuigang 1800, ang manunuhid nga si Henry Stanley​—nga ilado tungod sa pagpangita kang Dr. David Livingstone​—nakasaksi sa wala damhang hitabo. Ang tabon nga panganod, nga nagtago sa kabukiran gikan sa panan-aw sa miaging mga manunuhid, kalit nga nawala, nga naghatag kang Stanley ug talagsaong paglantaw sa pundok sa naputos ug niyebeng mga tayuktok. Nakaplagan niya ang Kabukiran sa Bulan. Apan gitawag niya kini pinaagi sa ngalan nga gigamit niadto sa lokal nga mga molupyo: Ruwenzori, nga nagkahulogang “Tigpaulan.”

Karong adlawa, miuyon ang kadaghanan nga ang Ruwenzori may gamayng bahin lamang sa pagtaganag tubig sa Nilo. Bisan pa niana, kini sila ilado gihapon nga gitawag ug Kabukiran sa Bulan. Ug bisan pa sa daghang panaw sa pagpanuhid, kining makalilisang nga kutay sa kabukiran naliminan gihapon sa misteryo. Nahimutang duol lang sa amihanan sa ekwetor, ang Ruwenzori maoy kinaiyanhong utlanan tali sa Uganda ug sa Demokratikanhong Republika sa Congo, nga miabot sa mga 130 kilometros ang gitas-on ug 50 kilometros ang gilapdon.

Lahi sa kadaghanang kabukiran sa Sidlakang Aprika, nga may bolkanikong sinugdanan, ang Ruwenzori nga kabukiran maoy usa ka dakong bloke sa hanig sa yuta nga gialsa pataas sa linibong katuigan kanhi pinaagi sa dakong geolohikanhong mga presyon. Bisag ang kinapungkayan sa Ruwenzori nakaabot ug 5,109 metros, talagsa ra kining makita sa mga tumatan-aw. Kasagaran, ang kutay sa kabukiran nasalipdan sa mga gabon ug mga panganod.

Ingon sa gisugyot sa ngalan, ang Ruwenzori nagapahimulos ug hilabihan ka dagayang ulan ug niyebe, ang “ting-init” maoy uga lamang ug diyutay kay sa “ting-ulan.” Busa mahimong makuyaw ang paglakaw; sa ubang dapit ang lapok maoy kutob sa hawak! Ang kusog nga ulan nakahimog daghang nindot gagmayng mga lanaw, nga nagtagana usab ug kaumog sa talagsaong bagang katanoman nga nagtabon sa mga bakilid. Sa pagkatinuod, ang Ruwenzori maoy pinuy-anan sa daghang talagsaong mga tanom, nga ang uban hilabihan ka dagko.

Pananglitan, ang morag higanteng balhiboong mga tudlo nga gitawag ug lobelia may kasagarang gitas-on nga wala pay 30 sentimetros sa laing dapit, apan sa Ruwenzori kini mahimong moabot sa gitas-ong 6 metros. Ang mga senecio, o higanteng mga groundsel, samag dagkong mga repolyo nga nagpungko sa mga punoan nga may mga sanga. Anaa usab ang napunog-lumot nga mga kahoyng heath nga 12 metros ang gihabogon. Ang kabulakan sa tanang bulok ug kaalimyon nakadugang sa katahom sa talan-awon. Anaa usab ang nagkalainlaing matahom nga panon sa kalanggaman, nga ang uban kanila iya lang gayod sa Ruwenzori. Sa ubos nga mga bakilid nagpuyo ang mga elepante, mga chimpanzee, bushbuck, mga leopardo, ug colobus nga mga unggoy.

Usa ka Matahom nga Talan-awon

Kadtong motungas sa mga agianan sa bukid moagi sa tropikanhong lasang ug motabok sa makadaghan sa Subang Bujuku. Sa dihang maabot na nila ang gihabogong 3,000 metros, sila makatan-aw sa luyo ug makita ang tanang anaa sa ubos ngadto sa Rift Valley​—pagkatahom nga talan-awon!

Sa ibabaw ug diyutay mao ang ubos nga Bigo Bog, ang luna sa sagbot nga tussock ug mga kahoyng heath. Sagad tagatuhod ang lapok niining dapita. Ang pagkatkat ngadto sa itaas nga Bigo Bog ug Lake Bujuku, sa tumoy sa Bujuku Valley, mga 4,000 ka metros ang gihabogon, motaganag maanindot nga talan-awon sa Mount Baker, Mount Luigi di Savoia, Mount Stanley, ug Mount Speke, ang ilado kaayong mga tayuktok nianang nagkutay nga kabukiran.

Sa mas ibabaw pa mao ang walay pagkausab nga Elena Glacier. Dinhi kinahanglang mogamit ang usa ug pangaw-it, mga pangatkat nga puthaw, ug mogamit ug pisi ug atsa sa yelo aron makatkat ang glacier. Unya motadlas sa ibabaw nga patag sa Stanley hangtod sa kinatumyan sa Margherita sa pungkay sa Mount Stanley, ang kinatas-ang tayuktok sa pundok sa kabukiran sa Ruwenzori. Sa maong gitas-on ang pagdungaw sa nindot nga mga talan-awon sa tumoy sa kabukiran, kawalogan, kalasangan, kasubaan, ug mga lanaw maoy makalilisang kaayo.

Apan, kining kutay sa kabukiran wala pa gayod masuhid. Mao pay pagsugod sa Ruwenzori sa pagbutyag sa mga tinagoan niini. Daghan ang wala pa mahibaloi maylabot sa geolohiya, kahayopan, ug katanoman sa maong kutay sa kabukiran. Busa ang Ruwenzori naliminan gihapon sa misteryo​—mga tinagoan nga bug-os nahibaloan lamang sa ilang maalamon ug gamhanan sa tanan nga Maglalalang. Oo, siya sa pagkatinuod ang Usa “kinsa nanag-iya sa mga kinatumyan sa kabukiran.”​—Salmo 95:4.

[Footnote]

[Mga hulagway sa panid 17]

1. Bagang panganod nga sagad magtabon sa Ruwenzori

2. Kusog nga ulan sa “Tigpaulan” nagpaumog sa punog-lumot nga mga bakilid niini

3. Ubay sa agianan, dagaya ang mga bulak ug kaalimyon