Pagpaniid sa Kalibotan
Sayong Paghiling sa Kanser-sa-Suso
Ang kanser sa suso mao ang makamatay nga sakit nga sagad kaayo sa mga kababayen-an sa Brazil, nga apektado ang gibanabana nga 1 sa matag 12, mitaho ang mantalaan sa Brazil nga Medicina Conselho Federal. Nagdasig ang mantalaan ug regular nga kinaugalingong pagsusi sa tanang babaye nga nag-edad ug 25 pataas. Giawhag usab sa Medicina nga ang mga babaye angay magpa-mammogram sa unang higayon tali sa mga edad 35 ug 40, usa ka mammogram matag duha ka tuig tali sa 40 ug 50, ug human niana tinuig nang mammogram. Bisan kon ang mga babaye nga adunay diyeta nga dagaya sa saturated nga mga tambok ug kadtong adunay kasaysayan sa pamilya sa maong sakit mao ang anaa sa mas dakong kapeligrohan, 70 porsiyento sa mga pasyente nga adunay kanser sa suso ang wala mohaom sa bisan asa sa taas ug risgo nga kategoriya. Kini nga kamatuoran, miingon ang Medicina, “tin-awng nagpakita sa kahinungdanon sa polisa sa sayong pagpahiling.”—Tan-awa ang Pagmata! sa Abril 8, 1994.
Mga Giyanon sa Tambal nga Mapalit Bisag Walay Reseta
Ang pagkagiyan sa mga tambal nga mapalit bisag walay reseta miusbong sa Amihanang Irlandia, mitaho ang The Irish Times. Sa Amihanang Irlandia, sama sa daghang ubang mga nasod, ang mga tambal sama sa panghupay sa kangutngot ug mga tambal sa ubo nga adunay codeine o ubang posibleng makagiyan nga mga droga mahimomg mapalit nga walay reseta. Ang uban kinsa nagiyan nga wala tuyoa nanlimbasog sa pagpadayon sa ilang naandan, tungod kay ang pagbiya mahimong alantoson ug mag-apil sa pagkakasukaon ug depresyon. Usa ka giyanon nagwaldas sa iyang kabilin, nagbaligya sa iyang balay, ug mikabat sa £18,000 ($29,000) ang nautang aron ibayad sa 70 ka botelyang tambal matag semana nga pagkagiyan. Si Frank McGoldrick, sa Research on Chemical Dependency Group sa Belfast, miingon nga kadaghanan sa mga nag-abuso sa mga medisina nga mapalit bisag walay reseta dili buot moangkon sa pagkagiyan ug sa walay-pagpakabana isalikway ang ideya nga ilang gidaot ang ilang kaugalingon. “Wala nila supaka ang balaod,” miingon si McGoldrick. “Ang kadaghanan wala gani makaamgo nga sila mga tig-abuso.”
Gahom sa Nagtunghang mga Tin-edyer nga Babaye
Ang hayskul nga mga tin-edyer nga babaye mao ang gumagamit nga tigpasiugdag bag-ong estilo sa Hapon, miingon ang usa ka taho nga gipatik sa The Daily Yomiuri. Daling mokaylap ang mga urog pinaagig binaba nga komunikasyon ngadto sa ilang mga katalirongan, nga mahimong mokapin sa 1,000 ka kaila. Ang ilang impluwensiya nakaabot usab sa laing hugpong sa edad pinaagig mga ginikanan ug mga igsoon. Ang “mga tin-edyer nga babaye nakabaton ug maayong mga hiyas sa gumagamit: salapi, ang pagkamausisahon sa kinabag-ohang baligya ug ang panahong igugol niana.” Halos 68 porsiyento sa mga Hapong tin-edyer ang adunay mga alawans, nga moaberids ug $220 matag bulan, ug daghan usab ang makadawat ug salapi gikan sa mapinanggaong mga apohan ug gikan sa dili bug-os-panahong mga trabaho. Ang mga sosyologo nabalaka mahitungod sa genzai shiko, o pagkinabuhi-sa-pagkakaron-lang nga tinamdan, sa mga tin-edyer nga babaye, ug bahin sa ilang kakulang ug mas makahuloganong personal nga mga tumong. Ang dili pa dugayng pagtuon naghinapos nga ang hayskul nga mga tin-edyer nga babaye karon “nag-antos sa kalaay sa pagkabaton sa bisan unsay ilang gusto nga wala maghago alang niana.”
Kinatigulangang Tawo sa Kalibotan Namatay
Si Jeanne Louise Calment, ang kinatigulangang tawo sa kalibotan sumala sa Guinness Book of World Records, namatay niadtong Agosto 4, 1997, sa edad nga 122, nagtaho ang mantalaang Pranses nga Le Figaro. Natawo si Jeanne niadtong Pebrero 21, 1875, sa Arles, habagatan-sidlakang Pransiya—sa wala pa maimbento ang sugang bombilya, ang ponograpo, ug ang awto. Naminyo niadtong 1896, siya adunay usa ka anak nga babaye kinsa namatay nga mas una kaniya ug 63 ka tuig, ug usa ka apo nga lalaki, nga namatay niadtong 1963. Iya pang nahinumdoman nga nahimamat niya ang pintor nga si Vincent van Gogh niadtong 1888, panahon nga tin-edyer pa siya, ug higala siya sa magbabalak nga si Frédéric Mistral, kinsa nakadaog sa Nobel nga ganti niadtong 1904. Daghan ang gisulting mga pasiaw ni Jeanne mahitungod sa mga sekreto sa taas nga kinabuhi, nga naghisgot sa mga hinungdan sama sa pagkatawa, kalihokan, ug “usa ka tiyan nga sama sa iya sa ostrich.”
Duhay-Pinulongan nga mga Bata
Samtang nakakat-on ang bata sa iyang lumad nga pinulongan, ang kinadak-an sa iyang katakos sa pagsulti nahimutang sa usa ka rehiyon sa utok nga nailhang dapit nga Broca. Dili pa dugay, ang mga tigdukiduki sa Memorial Sloan-Kettering Cancer Center sa New York migamit sa mapuslanong magnetic resonance imaging aron matino kon unsang bahina sa utok ang aktibo sa dihang ang duhay-pinulongan nga mga tawo migamit sa usa ka pinulongan o sa lain. Ilang nadiskobrehan nga sa dihang ang usa ka tawo makakat-on ug duha ka pinulongan nga dungan samtang bata pa, kanang duha tipigan sa samang bahin sa dapit nga Broca. Apan, kon ang ikaduhang pinulongan nakat-onan panahon na sa iyang pagkabatan-on o sa ulahi, kana mipatim-aw nga nahimutang tupad sa unang pinulongan, inay kay mosagol niana. Ang pamantalaang The Times sa London mikomento: “Daw sama ra nga ang pagkakat-on sa unang pinulongan nagpahiluna na sa mga sirkito diha sa dapit nga Broca, ug busa ang ikaduhang pinulongan kinahanglang ipahimutang sa laing dapit.” Gibati sa mga tigdukiduki nga kini mahimong makatabang sa pagpatin-aw kon nganong mas lisod mokat-on ug ikaduhang pinulongan sa ulahing bahin sa kinabuhi.
Mga Kabalaka sa mga Insek sa Pagmatutog Bata
Ang linangkob nga pagtuon sa ginikanan-anak nga mga relasyon gihimo dili pa dugay nga gipangunahan sa Chinese Academy of Social Sciences, mitaho ang China Today. Ang panukiduki nagbutyag sa kabalaka sa bahin sa daghang ginikanan mahitungod sa pagpadako sa mga anak. Matod pa sa China Today, “ang pipila wala makaseguro kon unsay angayng itudlo sa ilang mga anak—ang tradisyonal ba nga moralidad sa Insek sama sa pagkamatinud-anon, pagkamakasaranganon, pagkamapuangoron ug pagkamapinanggaon, o kaha ang modernong kinaiya sa pakig-indigay?” Duolan sa 60 porsiyento sa mga ginikanan nabalaka bahin sa negatibong mga epekto sa TV diha sa mga bata. Ang tigdukiduki sa balita nga si Bu Wei nagtambag sa mga ginikanan sa pagbutang ug lagda bahin sa mga programa nga tan-awon sa bata sumala sa iyang panuigon ug personalidad, sa pagtan-aw ug paghisgot bahin sa mga programa kauban ang bata, ug dili pagtugot nga ang TV mokuhag daghang panahon sa bata.
Ang Labing Daotang Kaaway sa Iho?
Kasagaran ang mga iho makapahadlok sa mga tawo. Apan morag adunay mas dakong rason nga mahadlok ang mga iho sa tawo. “Pipila ka dosena” nga mga tawo ang nangamatay matag tuig ingong resulta sa mga pag-atake sa iho, samtang ang gibanabanang 100,000,000 ka iho ang gipamatay kada tuig sa mga mangingisda, nagtaho ang mantalaang Pranses nga Le Monde. Kini nga kamatuoran nakapabalaka sa daghang biologo sa dagat, nga nahadlok nga ang kinaiyanhong pagkabalanse sa kadagatan mahimong mabalda kon ang kadaot magpadayon. Ang mga iho adunay hinungdanong papel sa pagpugong sa populasyon sa ilalom sa dagat. Tungod kay ang mga iho dugay nga modangat sa seksuwal nga pagkahamtong ug makabaton ug pipila lamang ka anak human sa dugayng pagmabdos, ang hilabihang pagpangisda nagpameligro nga mapuo ang pipila ka matang sa iho. Usa ka naandang buhat nga sa linain gikaguol sa mga eksperto sa dagat mao ang “finning”—pagputol sa silik aron himoong pagkaon ug ilabay balik sa dagat ang iho aron mamatay.
Pagronda Gikan sa Kalangitan
Ang mga ayroplanong hinay molupad nga gitawag ug mga ultralight gigamit na karon sa ubang Australianong magraranso sa pagpangronda diha sa ilang haluag kaayong mga ranso sa baka ug karnero, nagtaho ang The Sunday Mail nga mantalaan sa Brisbane, Australia. Miingon ang usa ka magraranso sa Queensland nga ang iyang ultralight nagpamenos kaniya ug duha ka semanang suweldo alang sa ubay-ubayng tawo matag higayon nga magronda siya sa iyang mga karnero. “Ang motorsiklo mipuli sa kabayo, ug karon ang ultralight mipuli na sa motorsiklo,” siya miingon. Ang gaan nga mga ayroplano nasangkapan sa makusog nga mga audio-cassette player nga magsibya sa mga rekording sa mga iro nga nanagpaghot. Sa pagkadungog niini, “ang nakugang nga mga baka ug mga karnero mosugod sa pagpanagan ug mopadulong sa kinadul-ang mga alad,” nagpahayag ang artikulo.
Puliking mga Canadiano
Ang mga Canadiano nagtrabaho sulod sa tag-as nga mga oras, ug daghan ang nag-antos gikan sa mga epekto niini, nag-ingon ang The Globe and Mail nga mantalaan. Ang ekonomikanhong mga kabalaka nagpahinabo sa mga lalaki ug mga babaye, apil na ang mga ginikanan sa gagmayng mga bata, nga mapugos sa pagtrabaho pag-ayo ug mas dugay. Halos 2,000,000 ka Canadiano ang miaberids ug kapin sa siyam ka oras nga overtime matag semana, ug 700,000 ang mikuhag dugang nga trabaho, nga nagtrabahog labing menos usa ka dugang nga trabaho. Ang ubang tigdukiduki nag-ingon nga ang mga lebel sa kabalaka misulbong, ilabina taliwala sa mga nagtrabaho sa opisina. Ang mga eksperto nabalaka mahitungod sa mga epekto sa kiling diha sa mga bata, nga talagsa rang makakita sa ilang mga ginikanan. Si Dr. Kerry Daly sa departamento sa mga pagtuon sa pamilya sa Unibersidad sa Guelph, Ontario, nag-ingon: “Gibati sa mga tawo nga ang ilang mga kinabuhi dili na arang dumalahon. Wala sila mahibalo kon unsaon paglingkawas sa puliking kinabuhi.”
Ang Kapit-os sa Pagkawalay-Trabaho
Ang emosyonal ug sosyal nga mga kapit-os sa pagkawalay-trabaho makaapekto sa panglawas sa tawo, sumala sa mga pagtuon nga gihisgotan diha sa mantalaang Aleman nga Süddeutsche Zeitung. Ang imyun nga sistema sa lawas gikaingon nga maluya tungod sa maong kaguol. Ang walay-trabaho nga mga tawo mao usab ang mas lagmit nga adunay alta presyon ug mga atake sa kasingkasing kay niadtong adunay trabaho. “Ang kapit-os nga sagubangon sa dugayng-panahon nga mga walay-trabaho maoy mas grabe ug tugob sa mas daghang panghitabo kay niadtong adunay trabaho,” nagpahayag si Propesor Thomas Kieselbach, sa Unibersidad sa Hannover, Alemanya. “Halos tanan niadtong walay-trabaho nag-antos sa usa ka paagi o sa lain sa mga sakit gumikan sa depresyon.” Ang gidaghanon sa mga walay-trabaho sa Uropanhong Unyon gikaingong motumbas sa gitingob nga mga molupyo sa Denmark, Pinlandia, ug Sweden.