Unsa ka Makahilo ang Imong Pinuy-anan?

ANG usa ka di pa dugayng pagtuon sa kapin sa 3,000 ka tawo sa Tinipong Bansa ug Canada, sumala sa magasing Scientific American, nagpakita nga “kadaghanang molupyo hayan kaayong naladlad pag-ayo sa lagmit kaayong makahilo nga mga hugaw . . . sulod sa mga dapit nga kasagarang giisip nila nga kinaiyanhong wala mahugawi, sama sa mga pinuy-anan, mga opisina ug mga awto.” Ang pangunang mga tuboran sa polusyon sa hangin diha sa mga pinuy-anan mao ang mga alisngaw nga naggikan sa ordinaryong mga produkto sama sa mga substansiyang gamiton sa pagpanglimpiyo, mga naptalina, mga materyales nga igtutukod, mga sugnod, tigwagtang sa baho, ug mga igpapatay sa mga kagaw, maingon man sa mga kemikal gikan sa mga sinina nga gi-dry-clean ug bag-ong kutson nga hinimo sa artipisyal nga materyales.

Ang “trangkaso sa wanang,” usa ka balatian nga nasinati sa mga astronot hangtod nakaplagan ang hinungdan, maoy tungod sa maong mga alisngaw, o “pagbuga ug gas.” Mamatikdan nimo ang pagbuga ug gas kon maglingkod ka sa usa ka bag-ong kotse o maglakaw agi sa mga estante sa mga produktong gamiton sa pagpanghinlo diha sa usa ka dakong tindahan, bisan tuod anaa kini sa siradong mga sudlanan. Busa sa dihang ang usa ka balay sirhan pag-ayo aron dili makasulod, ingnon ta, ang kabugnaw sa tingtugnaw, ang pagbuga ug gas gikan sa lainlaing mga kemikal makaamot sa usa ka sukod sa polusyon sa sulod sa balay nga labaw pa kaayo sa polusyon sa gawas.

Ang kabataan, ilabina ang mga gagmay pa, mao ang labing daling maapektahan sa mga hugaw sa sulod sa balay, matod sa Medical Post sa Canada. Mas duol sila sa salog kay sa gulanggulang na; mas paspas silang moginhawa kay sa mga hamtong na; mogugol sila ug hangtod sa 90 porsiyento sa ilang panahon sa sulod sa balay; ug tungod kay ang ilang mga organo wala pa mohamtong, ang ilang mga lawas mas daling maapektahan sa makahilong mga substansiya. Mosuhop sila ug mga 40 porsiyento sa nasulod sa lawas nga tingga, samtang ang mga hamtong mosuhop lamang ug mga 10 porsiyento.

Paghupot ug Usa ka Timbang nga Tinamdan

Tungod kay ang presenteng kaliwatan sa katawhan nakasinati ug usa ka sukod sa pagkaladlad sa mga kemikal nga wala pa mahitabo sukad, dako pa ang angayng makat-onan bahin sa mga epekto, busa ang mga siyentipiko padayong nagmabinantayon. Ang pagkaladlad sa kemikal dili awtomatikong nagkahulogan nga ang usa mahadlok sa kanser o kamatayon. Sa pagkatinuod, kadaghanang tawo medyo nakasagubang ra man, sa pasidungog sa Maglalalang sa kahibulongang lawas sa tawo. (Salmo 139:14) Sa gihapon, ang makataronganong mga panagana kinahanglang himoon, ilabina kon kita regular nga naladlad sa lagmit kaayong makahilo nga mga kemikal.

Ang librong Chemical Alert! nag-ingon nga ang “pipila ka kemikal makahilo sa diwa nga kini mobalda sa katimbang sa mga proseso [sa lawas] ug busa magpatunghag dili-tatawng mga simtoma nga labing maayong hubiton nga dili lang maayo ang paminaw.” Ang pagpamenos sa atong pagkaladlad sa lagmit kaayong makadaot nga mga kemikal dili-awtomatikong nagkinahanglan ug dagkong kausaban sa estilo sa kinabuhi kondili kasarangang mga pagbag-o lamang sa atong adlaw-adlawng rutina. Palihog matikdi ang mga sugyot sa kahon sa panid 8. Ang pipila niini hayan makatabang kanimo.

Dugang pa sa makataronganong mga pagpanagana maylabot sa mga kemikal, gitabangan nato ang atong kaugalingon kon atong likayan ang sobrang pagkabalaka, ilabina mahitungod sa mga butang nga dili nato makontrolar. “Ang kalmadong kasingkasing mao ang kinabuhi sa unodnong organismo,” matod sa Bibliya sa Proverbio 14:30.

Sa gihapon, daghang tawo ang nag-antos gayod ug nasakit, usahay himalatyon pa gani, tungod sa mga kemikal nga makahilo.a Sama sa minilyong tawo nga nag-antos gumikan sa hilabihan ka daghang ubang mga hinungdan karon, kadtong gitakboyan sa may-kalabotan-sa-kemikal nga mga sakit dunay balidong katarongan nga molantaw sa umaabot, kay sa dili madugay mawagtang na sa yuta ang makahilong mga substansiya nga nagdaot sa mga molupyo niini. Bisan ang makahilong mga hunahuna, duyog niadtong naghambin niana, mahimong mga butang nga nangagi, ingon sa ipakita sa paniklop nga artikulo niining maong serye.

[Footnote]

[Kahon sa panid 8]

Alang sa Mas Himsog, Mas Hilwas nga Pinuy-anan

Ang pagpamenos sa imong pagkaladlad sa lagmit kaayong makahilo nga mga substansiya kasagarang nagkinahanglan lamang ug kasarangang pagbag-o sa imong estilo sa kinabuhi. Aniay pipila ka sugyot nga hayan makaplagan nimong makatabang. (Alang sa dugang, mas espesipikong mga detalye, among isugyot nga susihon nimo ang imong lokal nga librarya.)

1. Sulayi pagtipig ang kadaghanang kemikal nga moalisngaw diin dili kini makahugaw sa hangin diha sa imong pinuy-anan. Kining mga kemikala naglakip sa formaldehyde ug sa mga produkto nga dunay daling moalisngaw nga mga solvent, sama sa pintal, barnis, mga papilit, mga igpapatay ug dangan, ug mga sinagol nga gamiton sa panghinlo. Ang daling moalisngaw nga mga produkto sa petrolyo mobuga ug makahilong mga alisngaw. Kining pundoka naglakip sa benzene, nga kon modaghan sulod sa taas nga panahon nahibaloang makapahinabog kanser, dala-sa-pagkatawo nga mga depekto, ug ubang mga kadaot sa pagsanay.

2. Hupting maayo ang bentilasyon sa tanang lawak, lakip sa kaligoanan. Ang pagkaligo sa shower mopaalisngaw sa pipila ka igdudugang sama sa chlorine nga mahimong anaa sa tubig. Mahimong motultol kini sa pagkatigom sa chlorine ug bisan sa chloroform.

3. Ipahid ang sapatos sa dili pa mosulod sa balay. Kining yanong buhat, matod sa Scientific American, makapakunhod sa gidaghanon sa tingga diha sa kasagarang alpombra sa sukod nga sayis. Mopamenos usab kini sa mga igpapatay ug dangan, nga ang uban niana madugta dayon sa gawas sa silaw sa adlaw apan mahimong molungtad ug katuigan diha sa mga alpombra. Ang laing kapilian, nga maoy kasagarang kostumbre sa ubang dapit sa kalibotan, mao ang paghubo sa imong sapatos. Ang usa ka maayong vacuum cleaner, ilabina ang usa nga dunay motuyok nga brutsa, makapamenos usab sa polusyon diha sa mga alpombra.

4. Kon imong esprihan ug igpapatayg dangan ang usa ka lawak, kuhaa ang mga dulaan sa maong lawak sulod sa labing menos duha ka semana, bisan tuod ang kahubitan sa produkto nag-ingon tingali nga ang lawak hilwas mga oras human sa pag-espri. Ang mga siyentipiko di pa dugayng nakakaplag nga ang pipila ka plastik ug foam nga makaplagan diha sa mga dulaan literal nga mosuyop ug mga bilin sa igpapatay ug dangan samag espongha. Ang mga bata mosuhop sa makahilong mga substansiya pinaagi sa panit ug baba.

5. Menosi ang imong paggamit ug mga igpapatay ug dangan. Sa iyang librong Since Silent Spring, si Frank Graham, Jr., misulat nga ang mga igpapatay ug dangan “dunay ilang luna diha sa pinuy-anan ug tanaman, apan ang mga kampanya sa pagpamaligya nagkombinsir sa aberids nga tag-iyag balay sa sikbit sa siyudad nga kinahanglang maghupot siya ug daghan kaayong kemikal nga igong mosumpo sa pag-atake sa Aprikanhong dulon.”

6. Ipatangtang ang nangahup-ak nga pintal nga may tingga gikan sa tanang bahin, ug pintali pag-usab ug walay-tingga nga pintal. Ayawg tugoti ang kabataan nga magdula sa yuta nga nahugawan sa pintal nga may tingga. Kon nagsuspetsa ug tingga diha sa mga tubo, ang bugnawng tubig sa gripo kinahanglang paagason sa makadiyot hangtod nga dunay mamatikdang kausaban sa temperatura sa tubig, ug ang init tubig nga gikan sa gripo kinahanglang dili gamiton sa pag-inom.​—Environmental Poisons in Our Food.

[Hulagway sa panid 9]

Ang gagmayng mga bata mao ang labing daling maapektahan sa mga hugaw sa sulod sa balay