“Repetitive Strain Injuries”—Kon Unsay Angay Nimong Mahibaloan
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA BRAZIL
SI Marcelo, usa ka 24-anyos nga mamimintal sa balay nga nagpuyo sa Brazil, naghimo na niini halos kada buntag nga wala maghunahuna. Iyang gibutang ang iyang relo diha sa iyang pulso ug gitaod ang duha ka tumoy sa panit nga estrap libot niini. Apan niining higayona nalisdan siyang isira ang mga estrap. Dayon iyang gitan-aw ang iyang pulso ug nakamatikod sa hinungdan. Nanghupong kini pag-ayo nga ang estrap sa relo dili na makaigo.
Sa ngadtongadto, bisan ang paggunit ug sudlay o sepilyo nakapasakit sa iyang kamot. Busa si Marcelo mipakonsulta sa doktor. Human nahiling si Marcelo ug nahibaloan nga sulod sa duha ka tuig siya nagkagis, nagbulit, ug nagpintal ug mga bungbong, gisultihan siya sa doktor: “Ang sakit nga imong gibati nalangkit sa trabaho. Aduna kay repetitive strain injury [RSI].”
Usa ka Bag-ong Sakit?
Daghang mamumuo sa pabrika ug opisina ang gihatagag samang dayagnosis nga gihatag kang Marcelo. Ang RSI kusog kaayong nagkaylap nga ang mantalaang Folha de S. Paulo nagtawag niini nga “ang nangunang sakit nga nalangkit sa trabaho sa kataposang bahin niining sigloha.” Dili ikatingala nga daghang tawo ang naghinapos nga ang RSI mahimong usa na usab nianang mga sakit sa modernong adlaw! Tinuod ba kini?
Sa pagkatinuod, kon nagkinabuhi si Marcelo sa Uropa sa sayong bahin sa ika-18ng siglo, ang doktor tingalig makaila sa iyang mga simtoma. Siyempre, ang maong sakit wala hiilhi sa samang ngalan niadtong panahona. Ang Italyanong doktor nga si Bernardino Ramazzini naghubit sa sakit ingong tenosynovitis sa pulso (paghubag sa mga ugat ug mga putosputos niini) ug nagtawag niini nga sakit “sa mga eskribyente ug mga notaryo publiko.” Ang balikbalik nga mga lihok nga gikinahanglan niadto nga mga propesyon naghatag sa mga klerk ug ika-18ng siglo nga matang sa RSI. Apan sa kataposan sa mao gihapong siglo, ang gidaghanon sa mga mamumuo nga nag-antos gumikan sa RSI mius-os. Ngano?
Ang Pag-us-os ug Pag-usbaw sa RSI
Ang mga klerk sa opisina sa mga adlaw ni Ramazzini nagkinabuhi sa gitawag nga panahon sa wala pa ang kausaban sa industriya. Niadtong mga adlawa, ang mga tawo nagtrabahog daghang oras nga walay tabang sa mga makina. Ang ilang trabaho nanginahanglag balikbalik nga mga lihok ug kanunayng mahunahunaong pagtagad. Kini misangpot sa RSI nga matang sa mga sakit.
Apan, sa kataposan sa ika-18ng siglo ang Uropa miirog ngadto sa industriyal nga panahon ug ang kusog sa tawo gipulihan sa kusog sa makina. Ang tawo nahimo na karong agalon nga nagtugyan sa balikbalik nga mga buluhaton ngadto sa makina. Kana nga kausaban, hinapos sa doktor nga nagtuon sa kasaysayan sa RSI, lagmit nga nagpakunhod sa pagtungha sa RSI taliwala sa mga mamumuo.
Tugotan ta, sulod sa industriyal nga panahon, ang ihap sa mga aksidente sa trabaho miusbaw ug ang nalangkit-sa-trabaho nga mga sakit taliwala sa mga mamumuo sa pabrika midaghan. Bisan pa niana, ang medikal nga literatura nga may kalabotan nianang yugtoa naghisgot ug mga kaso sa RSI taliwala lamang sa espesipikong mga grupo. Pananglitan, ang ika-19ng siglong mga pianista ug mga biolinista nag-antos gumikan sa paghubag sa mga ugat sa mga braso, ug ang mga magdudula sa tenis gitakboyan ug tennis elbow, o paghubag sa mga ugat sa siko.
Hinunoa, sa atong siglo ang nalangkit-sa-trabaho nga RSI mibalik. Ngano? Ang usa ka hinungdan mao nga ang mga makina nga nagauswag ang pagkaepisyente subsob nga nagsulti sa tawo kon unsay himoon ug kon unsa ka tulin ang paghimo niini. Kini nga kausaban nagpahinabog kadili-matagbawon sa mga mamumuo ug mga suliran sa panglawas. Ang mga mamumuo mogugol ug daghang oras sa mga trabaho nga sagad nagpugos kanilang mohimog balikbalik nga mga lihok ug nga nagkinahanglan kanunay ug mahunahunaong pagtagad. Ang resulta? Ang RSI nahimong suliran sa panglawas nga maoy hinungdan karon sa kapin sa 50 porsiyento sa tanang nalangkit-sa-trabaho nga mga sakit taliwala sa mga mamumuo sa Tinipong Bansa ug Brazil—sa paghingalan ug duha lamang ka nasod.
Ang mga Hinungdan, ug ang mga Propesyon nga Naapektohan
Ang pangunang hinungdan sa RSI mao ang paspas sublisubling paglihok nga gikinahanglan sa daghang asaynment sa trabaho. Ikasubo, walay mahimo ang mga mamumuo kondili ang pagtapot sa mga trabaho nga tingali makadaot sa ilang panglawas. Daghang mamumuo ang makasimpatiya sa Brazilianong babaye nga nagtrabaho sa planta sa awto ug kinahanglang mag-asembol sa mga radyo nga walay usa ka minuto matag usa. Ang laing mamumuo, nagtaho ang mantalaang Folha de S. Paulo, kinahanglang mohimog mga pagsulay nga nagkinahanglan kaniyang modukdok ug gomang martilyo sa 63 ka kasangkapan kada oras. Ang duha ka babaye misugod sa pag-agom ug mga sakit sa ilang mga braso ug sa ulahi gipahunong sa ilang mga trabaho tungod sa kakuliang gipahinabo sa RSI.
Ang mga pagkugi nga sobrang magpahago sa kaunoran ug lutahan sa usa (sama sa pagpas-an ug bug-at nga mga sako) ug mga paningkamot nga dili kaayo molihok (sa ato pa, mga paningkamot sa kaunoran nga huptan ang mga bahin sa lawas sa usa ka tinong posisyon) maoy mga hinungdan usab sa RSI. Ang maong mga lihok mahimong ilabinang mopahinabog mga kadaot kon ang usa nagtrabaho sa dili komportable nga posisyon.
Ang pipila kinsa gilista sa mga tigdukiduki nga ilabinang may kiling nga makaagom ug RSI mao ang mga tigtuon sa siyensiya ug teknolohiya sa mga metal, klerk sa bangko, operitor sa keyboard, operitor sa telepono, kahera sa dakong tindahan, silbidor, mamimintal sa balay, tig-asembol ug dulaan, mananahi, tiggalam sa buhok, tiggansilyo, tighagbas ug tubo, ug uban pang de-manong mga trabahante.
Dili Lamang Gipahinabo sa mga Paglihok
Bisan pag kadaghanang tawo naghunahuna nga ang RSI gipahinabo lamang sa trabahong nagkinahanglan ug balikbalik nga mga lihok, ang mga eksperto nga mitambong sa Unang Nasodnong Seminar kabahin sa RSI, nga gihimo sa Brasília, kaulohan sa Brazil, nagpasiugda nga dili lamang balikbalik nga lihok ang nalangkit.
Si Doktor Wanderley Codo, usa ka konsultant sa mental nga kahimsog ug sa trabaho sa University of Brasília, nagpatin-aw: “Ang paagi sa pag-organisar sa trabaho—ang mga buluhaton, ang tagdumala-mamumuo nga mga relasyon, ang aktuwal nga atmospera sa pamatigayon, ang sukod sa pagpakigbahin sa mamumuo, ug ang rutina sa trabaho—maoy usa sa mga hinungdan nga hugot nga nalangkit sa maong sakit.”
Ang ubang medikal nga mga eksperto sa RSI nga seminar nagpasiugda usab sa kalangkitan tali sa sakit ug sa pagkaorganisar sa trabahoan. Ang usa ka negatibong kinaiya sa bag-ong mga teknolohiya, matod nila, mao nga kini misangpot ngadto sa mga matang sa pag-organisar sa trabaho diin ang mamumuo mawad-an na sa tanang pagkontrolar sa iyang trabaho—usa ka nakaamot nga hinungdan sa pagkaagom ug RSI.
Sanglit ang paagi sa pag-organisar ug paghimo sa trabaho suod nga nalangkit sa RSI, ang pipila ka mamumuo sa milabayng mga dekada nakabuhat ug balikbalik nga mga lihok nga wala matakboyi ug RSI. Mao kana ang konklusyon sa pipila ka eksperto.
Pag-ila sa Balatian
Hinumdomi nga ang RSI wala magtumong sa usa ka balatian apan sa usa ka grupo sa mga balatian. Ang tanang sakit niining grupoha nag-apektar sa kaunoran, mga ugat, lutahan, ug mga ugat sa lutahan, ilabina kadtong sa mga bukton. Sanglit ang RSI nagpaila sa usa ka grupo sa mga balatian, ang resulta mao nga nagkadaiyang mga ilhanan ug mga simtoma ang ipatungha. Ang mga simtoma tingalig dili klaro, ug ang koneksiyon tali sa mga hinungdan ug mga simtoma tingalig dili matino dihadiha. Tagda ang mosunod nga pangunang mga ilhanan.
Ang usa ka ilhanan mao ang pag-ul-ol ug daotang panimati sa naapektohang bahin sa lawas (ang abaga ug/o ang bukton, pananglitan) nga magsige nag sakit ug magngutngot. Usab, ang mga butoybutoy, o gagmayng mga bugon, mahimong manungha ilalom sa panit. Sa mas grabeng mga ang-ang sa RSI, ang paghubag ug sakit mahimong grabe kaayo nga ang tawo dili makahimo sa yanong mga buluhaton sama sa pagsudlay sa iyang buhok ug pagsepilyo sa iyang ngipon. Kon dili matambalan, ang RSI mahimo ganing moresulta sa mga pagkakimay ug pagkainutil.
Pagpukgo sa RSI
Kon ang imong trabaho sa pagkakaron nagkinahanglan ug balikbalik nga mga lihok ug ikaw nakamatikod na ug mga ilhanan sa RSI, tingalig buot nimong mangayog tabang gikan sa medikal nga serbisyo sa inyong kompaniya. Kon dili kana posible, tingalig makaadto ka sa serbisyo sa panglawas diin ang usa ka doktor sa kabukogan makasusi sa imong suliran ug mohimo sa gikinahanglang mga lakang sa pagtabang kanimo. Ang mga purohan sa pagkaayo mas dako kon imong hatagag pagtagad ang RSI sa sayong mga ang-ang sa balatian.
Ang laing hinungdanong paagi sa pagpukgo sa RSI mao ang paghatag ug pagtagad sa ergonomics. Unsa ang ergonomics? Ang termino gihubit ingong “usa ka pagpadapat sa mga prinsipyo sa siyensiya may kalabotan sa pagdisenyo ug paghikay sa mga butang nga ginagamit sa mga tawo aron nga ang mga tawo ug mga butang mobagay sa usag usa sa labing episyente ug luwas nga paagi.”
Busa, ang ergonomics may kalabotan sa pagpahaom sa trabahoan ngadto sa tawo ingon man sa tawo ngadto sa trabahoan. Hinunoa, labaw pa kini kay sa pagpauswag sa porma sa usa ka tapoyanan o martilyo. Naglakip usab kini sa pagkonsiderar sa mental ug emosyonal nga mga panginahanglan sa mamumuo. Sa pagkab-ot niana, nag-ingon ang ergonomista nga si Dr. Ingeborg Sell, ang ergonomics “naggamit sa mga kasayoran, impormasyon, ug kahibalo gikan sa tanang nakigbahin nga mga natad sa pagtuon [ug] naningkamot nga makab-ot ang bag-o ug malukpanong kahibalo labot sa tawo ug sa iyang trabaho.”
Tinuod, ang pag-usab sa ergonomics sa trabahoan mahimong mosaylo na sa pagkontrolar sa kasagarang mga mamumuo. Apan ang medikal nga mga eksperto sa RSI nga seminar sa Brasília nagpatin-aw nga ang “participative ergonomics” dili ingon niini. Unsay ipasabot sa participative ergonomics?
Ang amo nga nagdasig sa participative ergonomics sa trabahoan motagad sa opinyon sa mamumuo. Siya modapit sa mamumuo nga makig-ambit sa pagsusi kon unsaon pagpauswag sa iyang trabahoan. Ang ingon niana nga amo pabor usab sa presensiya sa kaugalingong RSI nga komite nga gilangkoban sa mga mamumuo ug tagdumala. Kining grupoha alistong magbantay sa pagmentinar ug luwas ug haruhay nga kahimtang sa pagtrabaho sulod sa trabahoan. Ilang atubangon ang mga hinungdan sa RSI, ipasiugda ang pagsanta, ug hubiton kon unsay mga katungdanan sa amo ug mga empleyado sa pagkontrolar o bisan sa paghanaw sa mga kaso sa RSI sulod sa kompaniya.
Pagsanta Diha sa Panimalay ug sa Trabaho
Ang pagsanta sa RSI magsugod sa panimalay. Unsay imong mahimo? Pagmata nimo, sundoga ang imong iro o iring. Matikdi kon sa unsang paagi ang imong binuhi manghiwid una pa sugdan ang bag-ong adlaw. Himoa ang ingon. Ug, samtang gihimo nimo kini, sublia kadtong mga panghiwid pipila ka beses sa tibuok adlaw. Hinungdanon kini aron huptang himsog ang imong mga bukog ug kaunoran. Paghimog pipila ka pag-ehersisyo sa pag-unat-unat sa imong kaunoran. Kini makapakusog sa sirkulasyon sa dugo ug makapauswag sa gidaghanon sa oksiheno nga magamit sa imong kaunoran sa paghimo sa trabaho niini. Siyempre, sa tugnaw nga panahon ug una pa usab mosalmot sa mga esport, ang paghimo niini nga lakang mas labi pang hinungdanon. Paghimog pipila ka ehersisyo nga makapalig-on sa espesipikong kaunoran nga maoy sagad nimong gamiton. Ang mas lig-on nga kaunoran motabang kanimo sa paghimo sa gikinahanglang mga buluhaton samtang nagtrabaho.
Gawas niini nga mga lakang sa panimalay, duna usab ing panginahanglan alang sa programa sa pagsanta diha sa imong trabahoan. Ang amo mahimong makasanta sa mga suliran sa RSI taliwala sa mga mamumuo pinaagi sa paghikay ug eskedyul sa trabaho nga motaganag mga pahulay o mga kausaban ug nga magbanosbanos sa lahilahing mga matang sa trabaho taliwala sa mga mamumuo.
Ang lain pang dagway sa pagsanta sa RSI mao ang pagtaganag hustong matang sa mga himan alang sa mamumuo. Mahimo kining mag-apil, lakip sa uban pa, sa mga lamesa ug mga lingkoranan nga may hustong gitas-on, mga hanig alang sa mga siko, mga barina ug mga playis nga wala magkinahanglag hilabihang pagpamuwersa sa kamot, maayong pagkadisenyo ug komportableng gamiton nga mga keyboard sa kompiyuter, o bug-at nga makinarya nga dunay mga shock absorber aron malikayan ang hilabihang pagkurog.
Si Marcelo, nga gihisgotan sa introduksiyon, nagpadapat sa daghan niini nga mga sugyot. Kini uban ang medikal nga pagtambal nga iyang nadawat nakawagtang sa iyang mga simtoma sa RSI. Ang bug-os nga pagkaayo posible. Walay duhaduha, nanginahanglan ug personal nga paningkamot ug mga kausaban sa pag-organisar aron mapukgo ang RSI, apan sanglit ang ihap sa mga pasyente sa RSI diha sa trabahoan nagkadaghan, ang mga kapuslanan niini nga mga kausaban mahimong mapamatud-ang mas dako kay sa gasto.
[Kahon sa panid 17]
RSI Diha sa mga Musikero
Ang repetitive strain injury (RSI) komon taliwala sa propesyonal nga mga musikero. Sumala sa usa ka pagtuon nga gipatik niadtong 1986, katunga sa tanang musikero sa walo ka dagkong orkestra sa Uropa nag-antos gumikan sa RSI. Sa ika-19ng siglo, ang balatian gitawag ug pamikog sa musikero. Usa sa unang gitaho nga mga kaso mao ang iya ni Robert Schumann. Ang RSI mipugos kaniya sa pag-undang sa pagtokar ug piano ug sa paghatag ug bug-os nga pagtagad sa pagkomposo.
[Kahon sa panid 17]
Mga Hinungdan nga Makaamot sa RSI
1. Sayop nga postura
2. Pagtrabaho sa taas nga mga oras
3. Kahigwaos diha sa trabahoan
4. Kanhing mga kadaot sa kaunoran ug mga ugat
5. Pagkawalay-katagbawan sa imong trabaho
6. Pagkaladlad sa bugnaw
[Kahon sa panid 18]
Pagsanta sa RSI
MGA BUTANG NGA LIKAYAN
1. Paggunit ug bug-at nga mga butang sa taas nga mga panahon
2. Hilabihang pagpabug-at sa mga lutahan
3. Paggamit sa mga bukton nga labaw sa lebel sa kasingkasing sa taas nga mga panahon
4. Pagtrabaho diha sa dili komportableng mga posisyon
MGA BUTANG NGA HIMOON
1. Pulipuliha ang mga bukton sa dihang naghimog mga buluhaton—bisag gaan nga mga buluhaton
2. Iapod-apod ang nagkadaiyang mga buluhaton sa tibuok adlaw
[Picture Credit Line sa panid 16]
Mga panid 16 ug 17: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck