Ang Euro—Bag-ong Kuwarta Alang sa Usa ka Daang Kontinente

GIPAAK sa usa ka nalipayng ministro sa panalapi sa Pransiya ang bag-ong sensilyo ug miingon: “Tinuod gayod kini, dili kini mini. Kini ang unang gama sa Pransiya ingon man sa Uropa.” Ang sensilyo mao ang unang gigamang euro diha sa opisyal nga gam-anan ug kuwarta sa Pransiya. Ang petsa maoy Lunes, Mayo 11, 1998.

Unsa ang euro? Sa unsang paagi ang mga ginang sa panimalay, mga trabahante, mga turista, ug mga negosyo latas sa Uropa maapektohan niini? Kini aduna bay dili maayong epekto sa tibuok-kalibotang ekonomiya? Sa dili pa nimo ilabay ang imong mga deutsche mark, lira, o mga franc, maayong sayron usa nimo ang mga tubag niining mga pangutanaha.

Sa Unsang Paagi Namugna ang Ideya?

Sa dihang giusab sa Maastricht Treaty ang European Community ngadto sa European Union (EU), sa Nobyembre 1, 1993, ang usa sa pangunang mga tumong mao ang pagrekomendar ug usa lamang ka matang sa kuwarta alang sa membrong mga estado.a Sukad pa sa panahong Romano, ang Uropa wala mogamit ug usa lamang ka matang sa kuwarta. Nadesisyonan nga euro ang ingalan sa bag-ong kuwarta. Dili tanang nasod sa EU miapil niining paghiusa may kalabotan sa kuwarta. Napulog-usa lamang sa 15 ka nasod sa EU karon ang nakaabot sa mga kondisyon sa paggamit sa euro. Kining mga nasora mao ang Alemanya, Austria, Belgium, Espanya, Irlandia, Italya, Luxembourg, Netherlands, Pinlandia, Portugal, ug Pransiya. Ang Gresya wala makaabot sa sukdanan sa ekonomiya aron makaapil. Ang ubang tulo—Britanya, Denmark, ug Sweden—wala moapil sa pagkakaron.

Ang pagsugod sa paggamit sa euro anam-anam. Sa Enero 4 niining tuiga, ang euro gisugdan sa paggamit sa internasyonal nga mga kambiyohanag kuwarta diha sa mga transaksiyon nga dili gamitan ug aktuwal nga kuwarta. Ang mga sensilyong euro ug mga papel de bangko sugdan sa paggamit sulod sa unom-ka-bulan nga yugto nga magsugod sa Enero 1, 2002—diin human niini ang mga kuwarta kanhi sa mga nasod nga sumasalmot lagmit dili na magamit ug ibutang na lang diha sa mga museyo ug mga kahon sa handomanan. Gibanabana nga ang euro mopuli sa 12 ka bilyong mga papel de bangko ug 70 ka bilyong sensilyo, nga may bug-os nga gibug-aton nga 300,000 ka tonelada. Gilaoman nga, sa ngadtongadto, ang nahibiling mga nasod sa EU makasarang na usab sa pag-apil sa asosasyon nga nagagamit ug usa lamang ka matang sa kuwarta.

Ang ministro sa panalapi sa Austria miingon bahin sa pagbalhin ngadto sa euro: “Kita nagbarog sa banagbanag sa bag-ong yugto sa panaghiusa sa Uropa.” Apan, sa Uropa ang opinyon sa publiko labot sa euro nabahin tali sa 47 porsiyento kinsa nagtuo nga ang usa lamang ka matang sa kuwarta maghimo sa Uropa nga usa ka ekonomikanhong gahom ug 40 porsiyento nagtuo nga ang euro magdaot sa ekonomiya sa Uropa. Ang uban nagsugyot gani nga ang usa lamang ka matang sa kuwarta mahimong mosangpot pa ug gubat! Anaa sa tunga mao ang wala makahukom nga mga madudahon sa Euro, kadtong nakakita sa mga bentaha sa pagbaton ug usa lamang ka matang sa kuwarta sa Uropa apan nagduda sa kalamposan niini sa ulahi.

Gilantaw Kini sa Pipila Ingong Usa ka Panalangin . . .

Ang kinatas-ang ehekutibong lawas sa EU, ang European Commission, nag-ingon: “Pinaagi sa pagmugna ug usa lamang ka matang sa kuwarta, ang Uropa magtanyag sa mga lungsoranon niini, sa kabataan niini ug sa kasosyo niini . . . ug mas lig-ong simbolo sa dulnganan sa tanan nga kinabubut-ong gipili niini: kanang pagtukod ug usa ka komunidad nga gipasukad sa pakigdait ug kauswagan.”

Ang mga tigpaluyo sa euro mohisgot ug daghang posibleng mga kaayohan sa usa lamang ka matang sa kuwarta. Ang pagkawala sa mga bayranan nga ipatong sa pagpakambiyo ug kuwarta ang mas may direktang epekto. Ang pananglitan nga hisgotan usahay mao kanang di-mobatig kalaay nga Uropanhong tigbiyahe nga moduaw sa tanang 14 ka nasod sa EU gawas sa iyang nasod. Kon, pananglitan, siya magsugod nga may dalang 1,000 deutsche mark ug magpakambiyo sa iyang kuwarta diha sa matag nasod, siya mosangpot nga makabaton na lang ug 500 mark tungod sa bayad nga ipatong sa pagpabaylo lamang!

Maingon man, ang mga eksportasyon ug importasyon wala nay palas-anong bayranan nga ipatong sa pagpakambiyog kuwarta sa ubang nasod. Sa susama, ang usa lamang ka matang sa kuwarta magwala sa dili-direktang bayad sa pag-usab-usab sa balor sa kuwarta. Sa dihang mokunhod ang balor sa kuwarta sa usa ka nasod, ang mga manggad nga gikan sa langyawng nasod mas momahal nianang nasora. Kini kasagarang mosangpot ug implasyon. Busa, ilalom sa usa lamang ka matang sa kuwarta, nga wala nay risgo nga mausab ang balor sa baylo sa kuwarta, ang Uropa mahimong mas madanihon sa langyawng mga tigpamuhonan.

Ang mga tigduso sa euro nagpanglantaw usab ug pag-us-os sa mga presyo latas sa Uropa. Ang mga kustomer ug mga negosyante karon makatandi dayon sa mga presyo, ug sa dihang ang mga sensilyo ug mga papel de bangko nga euro ipagamit na sa 2002, mas labi pa hinuon kining masayon. Ang panaglahi sa presyo sa mao gihapong produkto sa nagkalainlaing bahin sa Uropa gidahom nga mous-os, nga makabenepisyo sa mga tigkonsumo.

. . . Gilantaw Kini sa Uban nga Usa ka Tunglo

Ang mga kritiko nagpalanog sa ilang opinyon. Sila nagtuo nga ang euro makalimite sa ekonomiya sa Uropa, nga makadaot sa pagkamapaigoon niini ug makasanta sa kauswagan niini. Sila nanagna nga ang usa lamang ka matang sa kuwarta magpasaka sa gidaghanon sa walay mga trabaho, magdanig kaylap nga pagpahimulos sa mga transaksiyon sa kuwarta diha sa merkado sa kuwarta, ug magpahinabog mga tensiyon sa politika. Ang maong mga tensiyon sa politika nakita na. Tagda, pananglitan, ang panagbangi sa Alemanya ug Pransiya labot sa kon kinsay mangulo sa European Central Bank, ang magdudumalang guwardiya sa euro. Daghan pang mga kasungian nga sama niana ang madahom samtang ang matag estado nga membro sa EU maningkamot sa pagkab-ot sa kaugalingong plano niini.

Diha sa pipila ka nasod sa EU, ang walay mga trabaho nakaabot na sa kinatas-ang gidaghanon sa pagkakaron. Gibasol sa daghan ang pagpakubos sa galastohan sa gobyerno ug ang pagpataas sa buhis nga gikinahanglan aron makaabot sa sukdanan sa usa lamang ka matang sa kuwarta ingong maoy hinungdan niini. Latas sa Uropa may mga protesta batok sa madaginotong mga polisa sa panalapi nga naglakip sa pagpakunhod sa dagkong sustento, pensiyon, ug mga programa sa pag-atiman sa panglawas gikan sa gobyerno. Hangtod kanus-a magpadayon ang maong mapiotong disiplina sa panalapi? Matental kaha ang ubang mga nasod sa walay-pagpugong nga paggasto human nga gamiton na ang euro? Ang mao bang luag nga polisa unya mohatag ug kagubot sa usa-ka-matang sa kuwarta nga sistema sa Uropa?

Hisgotan sa uban ang dakong pagmahal sa mga tawo sa kuwarta sa ilang nasod. Ang kuwarta mas makahuloganon kay sa yanong pagkabaton niini. Alang sa daghan kini usab maoy kasaysayan sa ilang nasod, usa ka simbolo nga ingon ka makahuloganon sa usa ka bandera. Ang kuwarta sa nasod mao ang pinulongan diin ang mga tawo makakuwarta, makaihap, makakalkulo, makanegosyo, ug makatigom. Samtang ang mga Aleman, pananglitan, makakita sa mga pondo sa ilang kuwenta sa bangko nga mokunhod sa katunga tungod sa pagbali ngadto sa euro, ang pondo sa mga Italyano mous-os ug dako nga ang 2,000 lira mahimong 1 ka euro sa dihang pulihan ang lira ug euro. Sumala sa usa ka pagtuon, ang pagbali ngadto sa euro mahimong “makapabalaka kaayo” nga kasinatian alang sa daghang Uropanhon.

Ang Usa Lamang ka Kuwarta Angay ba Alang sa Tanang Membro?

Ang pipila ka ekonomista sa EU ug sa Tinipong Bansa nag-ingon nga bisan pag may igong politikanhong determinasyon alang sa usa lamang ka matang sa kuwarta, ang mga ekonomiya sa Uropa wala magkahiusa, ang mga tawo niini nakagamot na sa ilang kaugalingong mga nasod, ug ang mga kultura niini lahi kaayo sa usag usa. Busa, dili sama sa mga molupyo sa Tinipong Bansa, ang mga tawo sa Uropa nga mawad-an sa ilang mga trabaho dili madahom nga manghipos ug mobalhin sa lagyo kaayong mga lugar aron mangitag trabaho. Ang ubang mga eksperto nagtuo nga ang maong pagkawalay-panaghiusa maghikaw sa euro nga mga nasod ug mga panangga nga gikinahanglan sa pag-ambit sa usa ka ekonomiya ug busa sa usa lamang ka matang sa kuwarta.

Ilalom sa usa lamang ka matang sa kuwarta nga sistema, ang mga kritiko nag-ingon, ang tagsatagsa ka gobyerno mawad-an sa ilang pagkamapaigoon sa dihang mag-atubang ug mga suliran sa ekonomiya. Sila nag-ingon nga ang euro magbalhin sa gahom gikan sa tagsatagsa ka nasod ngadto sa bag-ong European Central Bank, sa Frankfurt, Alemanya. Sa baylo, kini makahatag ug dugang kalisod sa pagpasibo sa mga balaod sa pamuhis ug ubang mga polisa sa ekonomiya sa tibuok kontinente. Ang mga kritiko nangatarongan nga ang ehekutibo ug lehislatibo nga mga pundok sa Brussels ug Strasbourg makabaton ug gahom. Sa pagkatinuod, ang Maastrich Treaty nanginahanglan ug panaghiusa sa politika nga sa ngadtongadto mahimong responsable alang sa mga polisa sa langyawng kalihokan ug sa depensa maingon man sa polisang ekonomikanhon ug katilingbanon. Kini nga pagbalhin mahapsay ba unya ug walay mga problema? Panahon lang ang makasulti.

“Usa ka Dakong Sugal”

Kasamtangan, ang mga bangko ug mga supermarket nagsugod na sa pagbalhin ngadto sa euro, nga naghikay ug mga kuwenta sa bangko nga euro ug namaskin sa mga balor sa euro sunod nianang lokal nga mga kuwarta. Ang tumong mao ang paghimo sa pagbalhin sa tuig 2002 nga mas mahapsay kon mahimo. Usa ka popular nga magasing Pranses nakaapod-apod nag kapin sa 200,000 ka kalkulitor nga giprograma sa pagkambiyo sa Pranses nga mga franc ug mga euro.

Moabot kaha ang adlaw nga ang euro makatugbang sa gahom sa dolyar sa T.B.? Daghan ang nagtuo nga human nga dawaton na ang euro, ang Tinipong Bansa lagmit dili na manghawod sa mga ekonomiya sa kalibotan. Sila nanagna nga ang euro mahimong globonhong reserbang kuwarta uban sa dolyar. Si Jill Considine, sa New York Clearing House Association, nag-ingon: “Adunay bag-ong kompetensiyahanay unya.”

Unsay palaaboton sa euro? Ang Alemang editor nga si Josef Joffe nagtawag sa usa lamang ka matang sa kuwarta nga “Dako kaayong gumonhap sa Uropa” ug “usa ka dakong sugal.” Siya midugang: “Kon dili kini molampos, kini hayan makadaot gayod nianang nakab-ot na sa Uropa sa ulahing 50 ka tuig.” Gisulti sa ministro sa panalapi sa Pransiya ang pagbati sa daghang Uropanhon sa dihang siya miingon: “Dunay daghang positibong panglantaw ug daghang kahadlok.”

[Footnote]

[Kahon sa panid 14]

IMPORMASYON BAHIN SA EURO

● Ang usa ka euro taastaas ug balor kay sa usa ka dolyar sa T.B.

● Ang papel de bangko nga euro aduna unyay pito ka denominasyon: 5, 10, 20, 50, 100, 200, ug 500 ka euro

● Sa usa ka nawong sa mga papel de bangko nga euro aduna unyay mapa sa Uropa uban sa pipila ka lumad nga mga taytayan, ug sa pikas, mga hulagway sa mga bentana o mga ganghaan

● Ang mga pulong “EURO” ug “ΕΥΡΩ” makita sa likod sa mga papel de bangko, nga naghawas sa Romanhon ug Gregong letra

● Ang mga sensilyong euro aduna unyay walo ka denominasyon: 1, 2, 5, 10, 20, ug 50 sentabos maingon man 1 ug 2 ka euro

● Ang usa ka nawong sa mga sensilyo adunay pangatibuk-ang Uropanhong larawan ug usa ka nasodnong larawan sa pikas

[Mapa sa panid 13]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

EUROPEAN UNION

BRITANYA

DENMARK

SWEDEN

GRESYA

Mga sumasalmot karon sa panag-usa sa usa ka matang sa kuwarta

IRLANDIA

PORTUGAL

ESPANYA

BELGIUM

PRANSIYA

NETHERLANDS

ALEMANYA

LUXEMBOURG

PINLANDIA

AUSTRIA

ITALYA

[Picture Credit Line sa panid 12]

Tanang kuwarta nga anaa sa panid 12-14: © European Monetary Institute