Tulin-Modagan, Dili-Makalupad, ug Makaiikag—Ang “Ostrich”

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Kenya

TALIWALA sa mga giraffe, zebra, wildebeest, ug mga lagsaw nga nagsuroysuroy sa halapad nga kalibonan sa Aprika nagpuyo ang pipila sa labing kahibulongang mga linalang nga gidisenyo sukad sa Maglalalang. Ang mga tawo nga makakita kanila makadayeg sa ilang kadako, kataas, kusganong mga bitiis, ug matahom hunolhunol nga mga balhibo. May gitas-on nga hangtod sa 2.5 metros ug nagtimbang ug hangtod sa 155 kilos, sila mao ang kinadak-ang mga langgam nga naglungtad. Sa pinulongang Swahili, kining mga langgama gitawag ug mbuni, apan mailhan tingali nimo sila sa ilang mas komon nga ngalan, ostrich.

Sama sa Kamelyo nga Naglakawng Magarbohon

Dugay na kanhi ang ostrich gihatagan sa ngalan nga struthocamelus, nga maoy kombinasyon sa Latin ug Grego, nga nagtumong sa gihunahunang kasamahan ngadto sa mga kamelyo. Sama sa kamelyo, ang ostrich makaagwanta sa tag-as nga temperatura ug mabuhi diha sa desyerto. Duna usab kiniy tag-as labong nga mga pilok, nga nanalipod sa dagkong mga mata niini gikan sa abog sa kasulopan. Ang mga bitiis niini tag-as ug lison, ug ang mga tiil niini kusgan ug unoron, nga dunay duha lamang ka tudlo. Nga makakita sa ostrich nga naglakawng magarbohon sa halapad nga kapatagan, ang mga tigpaniid matingala sa kaabtik, kamalahutayon, ug sa ubang samag-kamelyong mga kinaiya niini.

Ang ostrich maningaon taliwala sa dunay-siki nga mga silingan niini, nga mokaon halos sa bisan unsa nga nagadailos, nagaaginod, o nagakamang. Ang ostrich mokaog bisan unsa ug dili lamang mokaog mga insekto, bitin, ilaga, gamot, ug kadaghanang tanom kondili molamoy usab ug kahoy, kabhang, bato, tukog, ug halos bisan unsang gamay, sanag ug kolor nga butang.

Tungod sa pagkadako ug pagkabug-at kaayo niini, kini dili makalupad. Apan, ang unorang mga bitiis niini may igong kusog nga naghimo niining usa sa kinatulinang mga linalang sa yuta. Nagadagan latas sa desyerto, makaabot kini sa katulinon nga hangtod sa 65 kilometros kada oras! Ang ostrich “mokatawa sa kabayo ug sa nagsakay niini,” nag-ingon ang Bibliya. (Job 39:18) Haom sa maong obserbasyon, ang hilabihang katulin ug pagkamaangoton niining duhay-bitiis nga tuling-modagan nga linalang nagtugot niini nga maapsan dayon ang daghan sa kinatulinang upat-ug-bitiis nga mga manunukob.

Mga Batasan sa Pagsalag

Panahon sa tingsanay, ang laki nga ostrich mohimog makuting pasundayag sa pagpangulitawo. Magluhod atubangan sa baye, iyang bukharon ang iyang dagko puti-ug-itom nga mga balhibo sa pako ug mosugod sa pag-uyog niini nga makompason. Sama sa duha ka dagkong mga paypay, kini magkapakapa. Ang iyang nagdayag nga liog ug mga bitiis magsugod sa pagpanglipaghong, nga mahimong sanag pulahong kolor, nga matahom nga molahi sa iyang itom kaayong mga balhibo sa lawas. Nga magtabyogtabyog sa iyang taas nga liog, iyang ibundak ang iyang mga tiil sa yuta.

Lagmit kining dili-yano nga pasundayag sa kaanindot sa balhibo gidisenyo aron makadayeg ang dili-nindot ug kolor nga baye. Apan, kasagaran, samtang ang laki magpadayon sa iyang sayaw sa pagpangulitawo sa tingsanay, ang baye maglakawlakaw nga motuka sa yuta, nga wala-manumbaling ug wala-magtagad sa kagubot nga nahitabo sa iyang palibot.

Sa dihang mapilian na ang baye, ang laki mopili ug dapit nga himoag salag. Mokakha siyag diyutay diha sa abog sa usa ka dapit sa halapad nga kalibonan ug motultol sa dugang pang mga baye ngadto niana. Human sa duha o tulo ka semana, ang salag duna nay duha ka dosena o kapin pang mga itlog, nga gipangitlog niadtong maong mga baye.

Sulod sa unom ka semana nga gikinahanglan sa paglumlom sa mga itlog, ang laki molumlom lamang sa magabii, ug usa ka baye ang mohimo niana sa maadlaw. Niining tungora ang mga itlog dali rang tukbon ug pinangita sa gutom nga mga leyon, hyena, ihalas nga iro, ug bisan sa Ehiptohanong mga langgam mangdadagit, nga mobuak sa mga itlog pinaagi sa pagbato sa mga kabhang niini.

Higanteng mga Itlog, Dagko Kaayong mga Kuyabog

Ang abohon-puti o samag krema ka puting mga itlog sa ostrich mao ang kinadak-an sa kalibotan ug mahimong motimbang ug mga 1.5 kilos ang kada usa. Ang kabhang gahi ug samag porselana ang kasinaw. Ang matag itlog katumbas sa 25 ka itlog sa mga himungaan, ug ang mga itlog sa ostrich giisip nga bililhon tungod sa sustansiyadong unod ug sa pagkalamian niini. Ang walay sulod nga mga kabhang usahay gamiton sa mga Bushmen nga mga sudlanan, nga magsulod ug tubig niini.

Sa dihang ang dakong itlog mapusa na, magpatungha kini ug dako kaayong kuyabog! Ang mga kuyabog dili-makapanalipod sa kaugalingon, apan kini kusog nga motubo ug kinaiyanhong tuling modagan. Sulod sa usa ka bulan ang ilang kusgang mga bitiis modagan sa katulinong duolan sa 55 kilometros kada oras!

Ang pagpanalipod sa mga kuyabog nahasandig sa ginikanang mga langgam. Usa ka tumotumo nga ilubong sa ostrich ang ulo niini diha sa balas sa dihang nag-atubang ug kapeligrohan. Sa kaatbang, ang ginikanang mga langgam mahimong agresibo kaayo sa dihang manalipod sa ilang mga kuyabog, nga mag-abog sa mga manunukob pinaagi sa puwersadong mga patid. Ang laing taktika sa depensa nga ilang gamiton mao ang paglinga sa manunukob pinaagi sa pagpakaaron-ingnong nasamdan, sa ingon magbalhin sa pagtagad gikan sa ilang mga kuyabog ngadto sa ilang kaugalingon. Apan, kon ang usa ka manunukob duol na kaayo kanila, ang mga ginikanan kasagarang motalikod ug modagan aron maluwas ang ilang kinabuhi, nga pasagdan ang ilang mga kuyabog sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon. Napamatud-an ang giingon sa Bibliya, kay niining mga panahona ang ostrich “maharasharason sa iyang mga anak, nga daw dili kini iyaha.”—Job 39:16.

Labong nga mga Balhibo

Sulod sa linibo ka tuig, gidayeg sa tawo ang ostrich. Ang mga hulagway nga gikulit diha sa bato naglarawan sa karaang Ehiptohanong mga hari nga nangayam ug ostrich ginamit ang mga pana. Giila sa ubang sibilisasyon ang ostrich nga sagrado. Giisip sa mga Insek nga bililhon ang maanindot pagkaangay nga mga itlog sa ostrich ug gihatag kini ingong hamiling mga gasa ngadto sa mga magmamando. Sulod sa linibo ka tuig, ang labong hapsay nga mga balhibo sa ostrich gidayandayan sa mga korona sa mga heneral sa militar, mga hari, ug Aprikanong mga pangulo.

Sa ika-14ng siglo, ang mga balhibo sa ostrich gipabilhan pag-ayo sa nagasunod-sa-uso nga mga taga-Uropa. Apan, ang pagpangayam sa ostrich ginamit ang mga bangkaw ug pana dili sayon, sanglit ang maong langgam dunay hait nga panan-aw ug mokalagiw dayon gikan sa kapeligrohan. Niadtong panahona, ang ostrich wala mameligrong mapuo.

Unya, sa ika-19ng siglo, ang mga balhibo sa ostrich nauso na usab. Niining tungora, dala ang modernong mga hinagiban, ang mga mangangayam nagpatay sa minilyong ostrich. Ang pagtungha sa mga buhianan ug ostrich lagmit nagluwas sa dagkong dili-makalupad nga langgam gikan sa pagkapuo. Karon gipasanay diha sa mga buhianan, ang mga ostrich gianad ug gibuhi aron sa pagtagana ug mga balhibo alang sa uso ug aron himoog mga paspas. Ang ilang panit gihimong humok nga panit nga mga guwantes ug mga bag, ug ang ilang karne gidalit diha sa pipila ka restawran.

Karon ang matahom nga ostrich nagsuroysuroy gihapon sa kapatagan sa Aprika. Bisan tuod ang kanhing pinuy-anan niini migamay pag-ayo ug napuo kini sa ubang mga dapit, nagpadayon kini sa pagpuyo diha sa awaaw mala nga kalibonan nga mas gusto niini. Didto makita kini nga walay-pugong nga nagdagan latas sa kapatagan uban ang tag-as hapsay nga mga balhibo niini, nga naghimo sa makuting mga sayaw niini sa pagpangulitawo, o nagbantay sa salag niini sa dagkong mga itlog. Sa pagkatinuod, kining tulin-modagan, dili-makalupad nga langgam maoy laing makaiikag nga pak-ang linalang nga makapahimuot ug makapahibulong niadtong makakita niana.

[Hulagway sa panid 16]

Laki nga ostrich

[Hulagway sa panid 16, 17]

Ang mga ostrich nalakip sa kinatulinang mga linalang sa yuta

[Hulagway sa panid 16, 17]

Ang ilang mga tiil mahimong kusganong mga hinagiban

[Hulagway sa panid 18]

Baye nga ostrich