Globonhong Pamatigayon—Kon sa Unsang Paagi Kini Mag-apektar Kanimo

SA DIHANG nawad-an si Peter sa iyang trabaho sa multinasyonal nga korporasyon diin siya nagtrabaho sulod na sa 20 ka tuig, ang notisya sa pagpahawa klarong nagpasangil sa “globalisasyon sa ekonomiya.” Sa dihang ang kuwarta sa Thailand, ang baht, mikunhod ug kapin sa katunga sa bili niini, ang ministro sa panalapi sa maong nasod nagsulti diha sa TV nga hilabihang nagsaway sa “globalisasyon.” Sa dihang ang presyo sa bugas misaka ug 60 porsiyento diha sa usa ka nasod sa Habagatan-sidlakang Asia, ang pangunang mga balita sa mantalaan diha sa baligyaanan nagpahibalo: “Tungod Kini sa Globalisasyon!”

Unsa ba gayod ang globalisasyon sa ekonomiya? Sa unsang paagi ug nganong mag-apektar kini sa imong nasod maingon man usab sa salapi diha sa imong bulsa? Unsa ang anaa sa luyo niini nga kiling?

Unsa ang Globalisasyon?

Ingong usa ka ekonomikanhong panghitabo, ang globalisasyon mao ang pagbalhin gikan sa bulag nga nasodnong mga ekonomiya ngadto sa globonhong ekonomiya. Sa “tibuok-globong balangay” karon, ang produksiyon sa mga manggad nahimong internasyonal, ug ang salapi libre ug daling maapod-apod latas sa mga utlanan. Sa pagkatinuod kini maoy pamatigayon nga walay mga utlanan. Niining sistemaha ang multinasyonal nga mga korporasyon dako kaayog gahom, samtang ang wala-hiilhing mga tigpamuhonan makapalambo sa materyal nga kauswagan o makapahinabog dakong ekonomikanhong kadaot sa bisan unsang bahin sa kalibotan.

Ang globalisasyon mao ang hinungdan ug resulta sa dakong kausaban sa modernong impormasyon. Kini gipalihok sa dagkong mga kauswagan sa mga telekomunikasyon, talagsaong mga pag-uswag sa katakos sa mga kompiyuter, ug ang pagkamugna sa mga sistema sa impormasyon, sama sa Internet. Kining maong mga teknolohiya nagtabang sa pagbuntog sa kababagan sa pisikal nga distansiya. Uban sa unsang mga resulta?

Nagsagol nga Panalangin ug Tunglo?

Sumala sa mga tigpaluyo niini, ang globalisasyon mahimong usa ka puwersa sa pamatigayon ug pamuhonan nga magpalig-on sa mga ekonomiya ug magdasig ug kaugmaran bisan sa labing kabos nga mga nasod sa kalibotan. Pananglitan, sa katuigang 1990 lamang, ang langyawng mga tigpamuhonan nagbubo ug usa ka trilyong dolyar ngadto sa nagakaugmad nga mga ekonomiya. Kining talagsaong pag-uswag sa internasyonal nga pamuhonan nagpaposible sa pagtukod ug mga dalan, erport, ug mga pabrika diha sa mas kabos nga kanasoran. Ang globalisasyon nahimo gayod nga usa ka puwersa nga nakapaarang-arang sa mga sukdanan sa pagkinabuhi sa pipila sa tibuok kalibotan. Si Peter Sutherland, tsirman sa Overseas Development Council, nag-ingon nga “kaniadto, mokabat ug labing menos duha ka kaliwatan una pa modoble ang mga sukdanan sa pagkinabuhi, apan sa Tsina, ang mga sukdanan sa pagkinabuhi nagadoble na karon sa matag 10 ka tuig.” Ang globalisasyon giila nga nagdalag wala-pa-sukad-mabatonang mga oportunidad ngadto sa daghan kaayong tawo. Ang hilabihang pagdako sa pamatigayon sa kalibotan nagpahinabog kusog kaayong produksiyon ug pagkaepisyente ug nakapatunghag bag-ong mga trabaho.

Bisan pa niana, ang mga kritiko niini mitubag nga ang globalisasyon kalit usab kaayong makapahugno sa mga ekonomiya. Ang pipila ka pagtulpok diha sa kompiyuter dali kaayong makapakunhod sa bili sa kuwarta sa usa ka nasod, nga makawagtang sa tibuok-kinabuhing tinigom sa minilyong nanginabuhi. Ang mahulgaong mga pulong gikan sa baba sa usa ka impluwensiyadong analista sa Wall Street dihadihang makapahinabo sa panon sa nalisang nga mga tigpamuhonan sa pagbaligya sa ilang aksiyones sa Asia, nga magpatunghag dako kaayong haw-ang sa pondo nga sa ngadtongadto makapakabos sa minilyon. Ang usa ka hunta sa mga tagdumala makahukom sa pagsira ug usa ka planta sa Mexico ug magbukas hinuon ug usa sa Thailand—nga magpatunghag mga trabaho sa Asia samtang magtunglo sa ginatos ka pamilya sa Latin Amerika ngadto sa kakabos.

Daghan ang nag-ingon nga ang globalisasyon mas nagpalisod sa kinabuhi sa dagkong mga bahin sa tawhanong katilingban ug nga nagpameligro kini nga ang usa ka bahin sa kalibotan mawad-ag higayon sa pag-uswag. “Dili sulagma nga ang makapahigawad nga ekonomikanhong kalihokan sa dakong bahin sa Sikbit-Sahara nga Aprika nagpakita sa mahitabo kon dili mausa ngadto sa ekonomiya sa kalibotan ug, ingong resulta, dili molampos sa pamatigayon ug dili modanig pamuhonan,” matod ni Sutherland.

Makatakod nga mga Epekto nga Makapadato o Makapakabos Kanimo

Unsay kalabotan niini kanimo? Ang lokal, nasodnon, ug rehiyonal nga mga ekonomiya nahimong nalangkit ug nag-agad sa usag usa. Sa ingon, ang makadaot nga mga simtoma diha sa usa ka ekonomiya mahimong mokaylap dayon sa pagtakod sa uban—lakip na ang ekonomiya sa imong nasod. Pananglitan, ang tibuok-kalibotang krisis sa panalapi nga nakapayhag sa Asia sa 1997 ug sa Rusya ug Latin Amerika sa 1998 ug 1999 nagpameligro karon nga mopahinabog dakong kadaot sa kauswagan sa Tinipong Bansa, mga nasod sa Uropa, ug daghang ubang nasod nga lig-on sa pinansiyal. Ang mga ekonomiya nga mauswagong tan-awon sa usa ka panahon makaagom ug suliran pagkasunod—dayag nga dili tungod sa bisan unsang bag-ong kaugmaran sa sulod sa kaugalingong mga utlanan niini kondili tungod sa pinansiyal nga suliran gikan sa gawas sa nasod. Ang mga ekonomista nagtawag niining maong panghitabo nga “makatakod nga impluwensiya sa panalapi.” Si Lionel Barber sa Financial Times nag-ingon: “Ang pinansiyal nga mga suliran dungan nga nagakahitabo ug sa daghang kaso nagpasamot sa kahimtang sa usag usa. Ang makatakod nga impluwensiya dili kay peligrong mahitabo; kini nagakahitabo na.”

Tungod niana, ang globalisasyon dugang ug dugang nga naglanggikit sa mga kinabuhi sa tibuok kalibotan ngadto sa usa lang ka ekonomiya. Bisag asa ka pa nagpuyo, ang maong makatakod nga impluwensiya mag-apektar kanimo dili lamang sa usa kondili sa daghang paagi. Tagda ang mosunod nga mga pananglitan. Sa dihang giusab sa Brazil ang bili sa kuwarta niini sa Enero 1999, ang may mga manokan sa Argentina nakurat sa pagkahibalo nga ang mga Braziliano namaligyag mas baratong mga manok kay sa ilaha ngadto sa mga supermarket sa Buenos Aires. Dugang pa, ang internasyonal nga pagkahugno sa ekonomiya nakapaubos kaayo sa presyo sa kahoy, soy, fruit juice, karneng baka, ug keso sa Argentina. Ang ubos nga mga presyo ug pag-us-os sa halin misangpot sa pagsira sa mga bakahan didto, nga naghimo sa ginatos nga mawad-ag trabaho.

Sa kasamtangan, ang mga tig-alimag baboy sa Illinois, T.B.A., nakakaplag nga bisan tuod nakatagamtam sila kanhi ug kusog nga halin sa pagpamaligyag karneng baboy ngadto sa mauswagong mga nasod sa Asia, karon kinahanglan nilang paubsan ang ilang mga presyo, sanglit menos ang halin ug kusog kaayo ang kompetensiya. “Wala pa gayod kami makakita sukad ug ingon niini ka dakong pagkaalkansi sa industriya sa karneng baboy, wala bisan sa panahon sa Depresyon,” nagmulo ang usa ka tig-alimag baboy. Sa mao gihapong nasod, ang mga mamumuo sa industriya sa asero gitangtang sa trabaho, tungod kay ang ilang mga kompaniya nag-atubang ug pagbaha sa mga asero nga gikan sa Tsina, Hapon, Rusya, Indonesia, ug ubang kanasoran—kining tanan may ubos nga bili sa kuwarta nga nagpabarato kaayo sa ilang gipamaligyang mga manggad. Tungod kay kulang ug pumapalit sa Asia, ang wala-mahalin nga mga lugas nagtipon-og sa Tinipong Bansa, sa kaguol sa mga mag-uuma nianang nasora.

Ang mga epekto sa globalisasyon misamot tungod sa kamatuoran nga ang mga bangko ug mga pondo sa pensiyon sa adunahang mga nasod nagpahulam o naghatag ug dako kaayong puhonan sa “nanungha nga mga natad sa negosyo”— usa ka kapuli nga termino alang sa pipila ka ekonomiya diha sa nagaugmad nga kalibotan. Busa, sa dihang nahugno ang maong mga ekonomiya panahon sa 1997-99 nga pinansiyal nga krisis, kini may direktang epekto diha sa ordinaryong mga lungsoranon nga mga pensiyonado o may tinigom sa mga bangko nga naalkansi. Halos gibati sa tanan ang kahadlok sa pagkaalkansi, sa direkta o dili-direktang paagi.

Mosamot ka Adunahan, Mosamot ka Kabos

Ang mas duol nga pagsusi sa proseso sa globalisasyon nagpadayag nga kini nakapatunghag nagkadaghang grupo sa adunahang mga tawo diha sa kabos nga mga nasod ug nagkadaghang grupo sa kabos nga mga tawo diha sa adunahang mga nasod. Sa unsang paagi? Si David Korten sa bahin nagtubag niining pangutanaha diha sa iyang librong When Corporations Rule the World: “Ang kusog nga pagtubo sa ekonomiya diha sa mga nasod nga ubos ang suweldo mopatunghag modernong mga erport, telebisyon, mga haywey, ug air-condition nga mga shopping mall nga mamaligyag modernong elektronikong mga himan ug mga sinina nga may tatak sa iladong mga tigdisenyo alang sa pipila nga makaarang sa pagpalit niini. Talagsa ra kining magpauswag sa mga kahimtang sa pagkinabuhi sa daghan. Gikinahanglan niining matanga sa pagtubo nga ipahaom ang ekonomiya ngadto sa pamaligya sa gawas sa nasod aron mokitag langyawng kuwarta aron makapalit sa mga butang nga gipangandoy sa adunahang mga tawo. Sa ingon, ang mga yuta sa kabos gigahin alang sa mga pananom nga ibaligya sa gawas sa nasod. Unya ang kanhing mga magtitikad niining mga yutaa makakaplag sa ilang kaugalingon nga nagpuyo diha sa mga eskuwater sa siyudad nga nabuhi sa ubos kaayong mga suweldong gibayad sa mga pabrikang naghimog mga produktong ibaligya sa gawas sa nasod. Ang mga pamilya nangabungkag, ang sosyal nga gambalay kabungkagon, ug komon na ang kapintasan. Unya kadtong nakabatog kaayohan tungod sa pagtubo sa ekonomiya nagkinahanglan ug dugang pang langyawng kuwarta aron makapalit ug mga armas gikan sa ubang nasod sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon batok sa kasuko sa mga hinikawan.”

Sa tibuok kalibotan, ang globalisasyon naghatag ug dakong pagpit-os sa mga tawong nagtrabaho tungod kay ang mga gobyerno nagpaubos sa mga suweldo ug mga kahimtang sa trabahoan sa paningkamot nga makadanig pamuhonan gikan sa gawas sa nasod nga nanaad ug menos nga mga gastos. Bisan tuod ang pipila ka bag-ong naindustriyalisar nga mga nasod nakabatog kaayohan gumikan sa miuswag nga pamaligya sa gawas sa nasod ingong resulta sa mas libreng globonhong pamatigayon, ang mas kabos nga mga nasod sa dakong bahin wala makapahimulos sa mga kaayohang nabatonan.

Unsa ka seryoso ang kahimtang sa kawalay panag-angay sa tibuok kalibotan? Tagda lamang ang usa ka estadistika nga gikutlo ni Korten: “Karon [sa 1998] aduna nay 477 ka bilyonaryo sa kalibotan, nga miuswag gikan sa 274 lamang sa 1991. Ang ilang gitingob nga mga katigayonan halos katumbas sa gitingob nga tinuig nga kita sa labing kabos nga katunga sa katawhan—2.8 ka bilyong tawo.” Ang hinungdan? “Kini ang direktang resulta sa wala-makontrolar nga globonhong ekonomiya.”

Gipalihok sa Kahakog—Usa ka Maayong Kiling?

Unsa ang pangunang depekto sa globalisasyon? Nagkomento bahin sa pinansiyal nga krisis sa 1997-98, ang editor nga si Jim Hoagland nag-ingon nga ang umaabot nga mga historyano “makakaplag ug sunodsunod nga nasayloang mga oportunidad, depektosong internasyonal nga kooperasyon ug kahakog sa tawo.” Ang ubang tawo mangutana: ‘Molungtad kaha ang tibuok-kalibotang kalinaw ug kauswagan niining ekonomikanhong sistema nga nagpasangka sa minoriya sa mga adunahan batok sa nag-ilaid-sa-kakabos nga mayoriya diha sa kinabuhi-ug-kamatayong pakigbisog? Subay ba sa moral nga prinsipyo alang sa pipila lamang ka dumadaog sa pagtagamtam ug sobrang bahandi samtang ang daghan kaayong nangapildi napugos ngadto sa makauulawng kawalad-on?’

Sa pagkatinuod, ang walay-katagbawang kahakog ug kawalay moralidad nagpatunghag usa ka kalibotan nga hilabihan ang kawalay panag-angay sa panalapi. Ang gisulti sa usa ka abogado 2,000 ka tuig kanhi tinuod gihapon: “Ang gugma sa salapi maoy usa ka gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang.” (1 Timoteo 6:10) Ang mga gobyerno sa tawo andam ba sa pag-atubang nga malamposon sa maong kinaiyanhong mga depekto sa dili-hingpit nga kinaiya sa tawo? Si Fernando Cardoso, presidente sa Brazil, nagpatugbaw sa iyang mga kabalaka: “Ang tahas sa paghatag ug konsiderasyon sa kaayohan sa tawo diha sa ekonomikanhong kaugmaran sa panahon sa Globalisasyon nahimong usa ka dakong hagit, sanglit kitang tanan kinahanglang moatubang . . . sa kawalay moralidad nga maoy gipahinabo sa sobrang gugma sa kalibotan sa pamatigayon.”

“Dakong Panagbugno sa Gahom ug mga Prinsipyo”

Sa usa ka diskurso sa ika-22 nga World Conference of the Society for International Development, gipahayag ni Korten ang iyang mga pagduda bahin sa pipila ka mapuslanong epekto sa globonhong ekonomiya. Siya nag-ingon nga dunay “dakong panagbugno sa gahom ug mga prinsipyo tali sa mga tawo halos bisan asa ug sa mga institusyon sa globonhong ekonomiya. Ang sangpotanan niini nga panagbugno lagmit maoy magtino kon ang ika-21ng siglo mao ba ang magtimaan sa pag-us-os natong mga tawo ngadto sa anarkiya sa kahakog, kapintasan, kawalad-on, ug pagkadaot sa kalikopan nga mosangpot sa atong pagkapuo. O ang paglungtad sa hamugaway nasentro-sa-kinabuhi nga sibilisadong mga katilingban diin ang tanang tawo makaarang sa pagkinabuhi nga may pakigdait sa usag usa ug kaharmonya sa planeta.”

[Kahon/Hulagway sa panid 22]

“ANG KALIBOTAN NAHIMONG MAS NALANGGIKIT”

Kanang maong ekspresyon gigamit diha sa editoryal sa magasing Asiaweek sa Pebrero 26, 1999, nga nag-ingon: “Ang kalibotan nahimong mas nalanggikit, tungod sa libreng pag-agos sa pamatigayon, puhonan, impormasyon ug teknolohiya. . . . Ang estratehiya sa kalamposan mao ang paglakip sa uban: kon mas daghang rehiyon ug nasod ang mausa ngadto sa sistema sa ekonomiya sa kalibotan, mas dako ang natad sa negosyo alang sa tanang tigsuplayg produkto sa kalibotan.”

Nag-ingon usab kini: “Ang kalit ug bug-os nga pagkadaot sa mga ekonomiya nga mihapak sa Sidlakang Asia, Rusya ug Brazil [sa di pa dugayng katuigan] nagpakita nga niining nahiusa sa ekonomiya ug teknolohiya nga kalibotan, usa ka hikting panglantaw ang pagpalig-on sa usa ka rehiyon samtang ang uban mahugno.”

Ang mao gihapong artikulo nagpasidaan batok sa paglantaw sa Asia nga “iwit sa ekonomikanhon ug politikanhong paagi,” nga nagpahinumdom sa mga magbabasa nga “ang ikaduha ug ikatulong kinadak-ang mga ekonomiya sa kalibotan mao gihapon ang Hapon ug Tsina.” Kini nagpadayon: “Ang gidaghanon lamang sa populasyon sa Asia maoy usa na ka puwersa nga angay gayod pagatagdon.” Ang binilyon sa Asia dili mahimong dili pagatagdon. Sa pagkatinuod, kita nagakinabuhi diha sa usa ka globonhong ekonomiya, ug ang mga utlanan sa pamatigayon gipaubos.

[Mga hulagway sa panid 23]

Ang globalisasyon gibasol tungod sa pagpadako sa kal-ang tali sa adunahan ug sa kabos