Mga Patuotuo—Unsa ka Kaylap Karon?

KINI mahitabo bisan asa—sa trabahoan, sa eskuylahan, sa publikong sakyanan, ug sa dalan. Moatsi ka, ug ang mga tawo nga wala ka gayod makaila, mga lumalabay lamang, moingon, “Kaluy-an ka sa Diyos” o yanong “Kaluy-an ka.” Dunay susamang mga ekspresyon diha sa daghang pinulongan. Sa Aleman ang sanong maoy “Gesundheit.” Ang mga Arabo moingon “Yarhamak Allah,” ug ang ubang mga taga-Polynesia sa Habagatang Pasipiko moingon “Tihei mauri ora.”

Kay nagtuo nga yanong pangatahoran lamang kini nga naggikan sa sosyal nga pamatasan, tingali wala ka kaayo nakapamalandong kon nganong isulti kini sa mga tawo. Bisan pa, ang ekspresyon nagagikan sa patuotuo. Si Moira Smith, tigbantay sa librarya sa Folklore Institute sa Indiana University sa Bloomington, Indiana, T.B.A., nag-ingon bahin sa ekspresyon: “Kini nagagikan sa ideya nga imong giatsi pagawas ang imong kalag.” Ang pag-ingong “Kaluy-an ka sa Diyos,” sa ingon, maoy paghangyo sa Diyos nga ibalik kini.

Sa pagkatinuod, daghang tawo ang mouyon nga ang pagtuo nga mogawas ang kalag sa imong lawas sa dihang moatsi ka dili katuohan. Busa, dili ikahibulong nga ang Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary nagbatbat sa patuotuo ingong “usa ka pagtuo o batasan nga resulta sa pagkaignorante, kahadlok sa wala-mahibal-i, pagsalig sa madyik o sulagma, o sayop nga ideya bahin sa nagpahinabo.”

Dili ikatingala nga gitawag sa ika-17ng-siglong doktor ang mga patuotuo sa iyang panahon ingong “ordinaryong mga sayop” sa mga tawong walay alamag. Busa, sa dihang misulod ang tawo sa ika-20ng siglo uban sa mga kauswagan niini sa siyensiya, ang The Encyclopædia Britannica sa 1910 malaomong nagtuo nga moabot ra ang panahon nga “ang sibilisasyon makagawas gikan sa kataposang anino sa patuotuo.”

Kaylap Gihapon

Kana nga pagkamalaomon sa mga walo ka dekadang miagi walay basehanan, kay ang patuotuo daw mas misamot ka lig-on. Ang maong kalig-on maoy kinaiyahan sa mga patuotuo. Ang pulong “patuotuo” gikuha gikan sa Latin nga super, nga nagkahulogang “ibabaw,” ug stare, “pagbarog.” Ang mga manggugubat nga wala mamatay sa gubat gitawag, sa ingon, ug mga superstite, tungod kay sila nagpabiling buhi human mamatay ang ilang mga isigkamanggugubat diha sa gubat, nga sa literal nga paagi “nagbarog” ibabaw kanila. Naghisgot bahin sa gigikanan niining pulonga, ang librong Superstitions nag-ingon: “Ang mga patuotuo nga naglungtad gihapon karon nagpabilin bisan pa sa mga pagsulay sa lainlaing mga panahon sa pagwagtang niini.” Tagda ang pipila lamang ka pananglitan sa paglungtad sa mga patuotuo.

◻ Human sa kalit nga kamatayon sa gobernador sa usa ka dakong siyudad sa Asia, ang nalugda nga mga kawani sa iyang opisyal nga pinuy-anan nagtambag sa mopuli nga gobernador sa pagkonsulta sa usa ka espiritista, kinsa nagsugyot ug pipila ka kausaban sa sulod ug sa palibot sa maong tinukod. Ang mga kawani nagtuo nga ang kausaban makasumpa sa daotang mahitabo.

◻ Usa ka linaing bato gidaladala sa presidente sa usa ka multimilyong-dolyares nga kompaniya sa Tinipong Bansa. Sukad sa iyang unang malamposong pag-eksibit sa mga baligya, siya dili mogawas sa balay nga dili magdala niini.

◻ Una pa taposon ang dagkong mga kasabotan sa negosyo, ang mga ehekutibo sa negosyo sa Asia sagad nga mangonsulta ug mananagna.

◻ Usa ka magdudula, bisan pag nagbansay ug maayo, nagpasidungog sa iyang kadaogan ngadto sa usa ka piraso nga sinina. Busa iyang isul-ob kini kanunay—nga dili-labhan—sa umaabot nga mga bangga.

◻ Gamiton sa usa ka estudyante ang usa ka pluma sa mokuhag eksaminasyon ug makakuhag dakong grado. Human niana, iyang isipon ang pluma ingong “suwerte.”

◻ Sa adlaw sa iyang kasal, usa ka pangasaw-onon maghikay ug maayo sa iyang isul-ob sa kasal aron kini maglakip ug “usa ka butang nga daan, usa ka butang nga bag-o, usa ka butang nga hinulaman, ug usa ka butang nga asul.”

◻ Usa ka tawo magbukas sa Bibliya nga walay pilipili ug magbasag teksto nga una niyang makita, sa pagtuo nga kadtong mga pulonga mohatag ug partikular nga giya nga iyang gikinahanglan sa maong yugto.

◻ Samtang ang jumbo jet magdahunog sa tugpahanan nga nagpasaka sa paglupad, manguros ang daghang pasahero. Ang lain mohalok sa medalyon ni “San” Christopher panahon sa paglupad.

Tin-aw, bisan karon ang patuotuo kaylap kaayo. Gani, si Stuart A. Vyse, kaubang propesor sa sikolohiya sa Connecticut College, nag-ingon diha sa iyang librong Believing in Magic—The Psychology of Superstition: “Bisag nagkinabuhi kita sa usa ka katilingban nga uswag kaayo ang teknolohiya, ang patuotuo kaylap sa gihapon.”

Ang patuotuo lig-on kaayo karon nga ang mga paningkamot sa pagwagtang niini napakyas. Ngano?