Pagpaniid sa Kalibotan

Mga Tin-edyer sa Canada ug Relihiyon

“Ang talagsaong 80 porsiyento sa Canadianong mga tin-edyer nagtuo sa Diyos,” samtang “15 porsiyento lamang ang regular nga nag-atender sa usa ka relihiyosong institusyon,” matod sa mantalaang Vancouver Sun. Nganong adunay ingon nga diperensiya? Ang pipila mipalabi sa pagbiya sa relihiyon tungod sa “yanong pagkagilaayan sa daghang relihiyosong serbisyo,” ug “ang pagkaestrikto sa doktrina makapahanaw sa interes sa mga batan-on.” Ang mantalaan midugang: “Sa walay duhaduha ang dungog sa organisadong relihiyon nadaot usab pag-ayo sa pangunang ulohang mga estorya bahin sa seksuwal nga pag-abuso sa Kristohanong klero, Sikh nga mga panggubot, Hudiyong mga radikal ug Hindu nga mga rebelde. Ang mga surbi nagpadayag nga 39 porsiyento lamang sa Canadianong mga tin-edyer ang may pagsalig sa relihiyosong mga pangulo, kon itandi sa 62 porsiyento sa 1984.” Ang taho nagtiklop pinaagi sa pag-ingon: “Mahimong tungod kini kay ang tiunay nga pagdawat sa klero wala makaabot ngadto sa mga tin-edyer, ang pangmasa nga kultura masupakon kaayo sa relihiyosong mga institusyon o ang espirituwal nga mensahe dili makadani sa kadaghanang batan-on. O mahimong ang tanang hinungdan sa itaas mapadapat.”

Tulin nga mga Uk-ok

Si bisan kinsa nga nakasulay sa pagdakop ug mga uk-ok nasayod nga dili kini sayong buhat. Unsa ang ilang sekreto? Sa usa ka bahin, ang gagmitoyng mga buhok diha sa matag kilid sa ilang tiyan magpaila sa labing hinayng lihok sa hangin nga gipahinabo sa mga kaaway ug magpadayag sa direksiyon nga gigikanan niini. Gawas pa, ang ilang sistema sa sentido daw hanas kaayo, kay ang mga uk-ok nagkinahanglag usa ka siyento-parte lang sa usa ka segundo aron mosanong ug mokalagiw. Karon, pinaagig usa ka kamera nga kusog kaayo, si Jeffrey Camhi ug iyang mga kauban sa Hebrew University sa Jerusalem nakakat-on ug dugang pa, nagtaho ang mantalaang Berliner Morgenpost. Ilang nasayrang ang mga uk-ok makadalagan sa katulinon nga usa ka metro sa usa ka segundo ug sa maong katulinon makausob pa sa direksiyon abot ug 25 ka beses sa usa ka segundo. “Wala kamiy nasayran nga laing panggawi sa bisan unsang hayop nga takos nianang katulinon sa pagliso sa lawas,” matod ni Camhi, nga gikutlo sa New Scientist. “Kon ang uk-ok dili pa unta inayrang bisita sa balay, sa walay duhaduha madawat unta niini ang pagdayeg nga takos gayod niini.”

Kinadak-ang Bakterya sa Kalibotan?

Si Heide Schulz, usa ka siyentipiko sa Max Planck Institute for Marine Microbiology, nakadiskobreg usa ka higanteng bakterya diha sa linundag sa salog sa dagat duol sa baybayon sa Namibia, Aprika. Ang organismo may sukod nga tulo ka siyento-parte sa pulgada sa diametro ug 100 ka beses nga mas dako kay sa bisan unsang laing nailhang bakterya. “Kon ang aberids nga bakterya sama ka dako sa bag-ong natawong ilaga, ang bag-ong bakterya maoy sama ka dako sa usa ka asul nga balyena,” taho sa The Times sa London. Ang maong mga organismo, nga gitawag ug Thiomargarita namibiensis, luag nga konektado sa usag usa, nga samag tinuhog nga mga perlas. Sumala sa The Times, ang bakterya “manginabuhi sa asuprehong mga substansiya, nga ilang isagol sa oksiheno sa tabang sa asinong mga substansiya nga hikaplagan diha sa tubig sa dagat.”

Daghan Kaayong Patayng Lawas sa Ganges

“Sulod sa kasiglohan, ginatuslob sa mga Hindu ang ilang mga patay diha sa Ganges sa pagtuo nga kini magtino sa moksha, o kagawasan sa kalag gikan sa siklo sa lawasnong kinabuhi,” matod sa Electronic Telegraph. “Basta ang 2,500-kilometrong Ganges lalom, ang kusog nga mga sulog niini nag-anod sa ginatos ka nagkadunot nga mga lawas. Apan latas sa katuigan ang suba nahimong mas hinay ug mabaw tungod sa mga biya sa industriya ug basurang ilabay niana.” Miresulta kini sa mga patayng lawas nga “nasangit sa mga kasagbotan ug basura sulod sa daghang semana.” Sa hinapos sa katuigang 1980, ang gobyerno misulay pagsulbad sa suliran pinaagi sa pagbutang ug libolibong hingaog-karneng mga bao diha sa Ganges. Apan ang proyekto gihunong sa 1994 tungod kay daghan kaayo ang patayng mga lawas nga dili masagubang sa mga bao, ug ang mga bao mismo gipanguha sa mga mangingilot. Sa usa ka bag-ong kampanya, ang mga tawo ginadani sa pagsunog sa ilang patayng mga paryente o paglubong kanila diha sa balas ubay sa suba.

Wala nay Limbo?

Ang limbo—ang dapit nga sumala sa Katolikong tradisyon maoy adtoan sa mga kalag sa patayng way-bunyag nga mga masuso—nahanaw na gikan sa Katolikong teolohiya. Bisan pag kadto wala gayod mahimong usa ka doktrina, ang limbo mao “ang resulta sa mga pangagpas sa mga teologo sa ika-12ng siglo” nga nagkinahanglan ug usa ka dapit “sa Laing Kinabuhi” alang niadtong dili moadto sa langit o sa impiyerno. Kini sila naglakip sa “inosenteng mga bag-ong natawo nga namatay nga wala mabunyagi” ug “mga dili magtutuo nga nagkinabuhig matarong nga kinabuhi.” “Sa dihang naimbento na kini, ang Limbo may hinungdanong bahin diha sa doktrinang gitudlo sa simbahan,” misulat ang komentarista sa Batikano nga si Marco Politi, diha sa mantalaang La Repubblica. Apan sa mas bag-ong mga katekismo, lakip ang unibersohanong katekismo nga gigama sa 1992, wala ing timaan sa Limbo. “Sa pagkamatuod, ang bug-os nga ideya sa Laing Kinabuhi nausob sa miaging pipila ka dekada,” saysay ni Politi. Daghang teologo karon nag-ingong ang mga masuso nga mamatay nga wala mabunyagi moderetso sa langit. Matod sa Italyanong teologong si Pino Scabini: “Karong adlawa, anaa ang kiling sa paghunahuna sa hinungdanong mga elemento sa kon unsay napadayag—ang kinabuhing dayon, nga gihisgotan ni Jesus, ug ang pagkabanhaw.”

Ang Kalihokan sa Pagpangidnap

“Ang pagpangidnap maoy . . . mauswagong kalihokan diha sa mga dapit nga sama sa Mexico, Colombia, Hong Kong, ug Rusya,” matod sa U.S.News & World Report. “Sa tibuok kalibotan, ang gidaghanon sa mga pagdagit aron ipalukat maoy kinatas-an sukad masukad sa matag usa sa miaging tulo ka tuig.” Sa pagkakaron, ang kinadaghanan mahitabo sa Latin Amerika, diin adunay 6,755 ka pagdagit tali sa 1995 ug 1998. Gisundan kini sa Asia ug Halayong Sidlakan (617), Uropa (271), Aprika (211), Tungang Sidlakan (118), ug Amerika del Norte (80). Bisan tuod kadaghanan niadtong gidagit maoy lokal nga mga negosyante ug mga tag-iyag yuta, si bisan kinsa—mga trabahante sa buhat-sa-kaluoy, mga negosyanteng nagabiyahe, o mga turista—mahimong mameligro. Ang internasyonal nga mga kompaniya karon nagapalit ug pangidnap-ug-paglukat nga mga polisa sa seguro aron ibayad sa salaping panglukat ingon man ang gastos sa propesyonal nga mga tigsabotsabot ug sikolohikong mga magtatambag. Ang mga mangingidnap organisado, nga nagahipos ug mga impormasyon ug nagbanabana sa risgo bahin sa lagmit nga mga biktima. Kasagarang maayo ang ilang pagtagad sa ilang mga binihag, kay nakaamgo nga mosangpot kini sa menos nga paninguhang moeskapo ug mohatag kanilag mas maayong purohan nga makasapi. “Usa lamang sa 10 ka pangidnap sa tibuok kalibotan ang mosangpot sa pagkamatay sa tawong gidagit,” matod sa magasin, apan naghatag kini niining pasidaan: “Pagbantay sa lokal nga kapolisan. Kasagarang sila kunsabo sa mga mangingidnap.”

Giya sa Pag-ampo Diha sa “Web Site”

Karong bag-o, ang Iglesya sa Inglaterra mipailaila sa Internet Web site niini. Anaa niana ang usa ka giya bahin sa kon unsaon pag-ampo. Kay nagpatuo nga ang Diyos magdungog sa tanang pag-ampo, ang simbahan nag-awhag sa mga tawo nga magmamugnaon sa dihang magaampo. “Gamita ang musika, bato, balhibo, bulak, o kandila sa pagtabang kanimo nga mabug-os ang hunahuna,” ug “gamita ang imong kamot. Ang imong mga tudlo magamit sa pagpahinumdom sa nagkalainlaing mga butang nga iampo.” Pananglitan, kini nag-ingong ang kumagko, kay labing kusgang tudlo, makapaila sa pag-ampo alang sa mga butang nga kusganon diha sa imong kinabuhi, sama sa panimalay ug pamilya. Ang taas nga tungatungang tudlo makapahinumdom kanimo nga moampo alang sa “katawhan nga adunay gahom sa kalibotan,” ug ang kumingking makapahinumdom kanimo sa “pag-ampo alang sa imong kaugalingon.” Sa pagkomento bahin sa maong bag-ong mga pamaagi, ang The Times nag-ingon: “Ang unod sa website maoy timailhan nga gibati pag-ayo sa Simbahan nga ang nasod nahimong kalibotanon na kaayo. Gitandi niini ang disiplina sa pag-ampo ngadto sa pagdiyeta, o pagbunlay sa hardin: ‘Diyutay ug subsob maoy labing maayo, apan ayaw paghunong.’”

Asido ug Kadaot sa Ngipon

“Ang mga tawo angayng mohunong sa paghunahunang asukar lamang ang makapahinabog mga lungag sa ngipon, ug maghatag ug bug-os nga pagtagad sa mga pagkaon nga maghimo sa ilang baba nga asidohon,” matod ni Mike Edgar, usa sa mga awtor sa Oral Health: Diet and Other Factors. Kining tahoa nagtambag sa mga tawong moinom ug duga sa kahil sa pamahaw o mokaon ug asidohong mga pagkaon angayng dili magsepilyo sa ilang ngipon sulod sa labing menos tunga sa oras human niana. Ngano? Tungod kay sa dihang ang mga sukod sa asido sa baba molabaw sa usa ka tinong punto, ang enamel sa ngipon mahumok ug ang pagsepilyo makakahig sa ibabawng bahin. Girekomendar hinuon nga ang usa magneyutralisar sa mga sukod sa asido pinaagi sa pagkaon ug tugob-sa-protinang mga pagkaon, sama sa keso o mani, apan dili mosobrag 20 minutos human sa pagkaon sa asidohong mga pagkaon, nag-ingon ang The Times sa London.

Monyekang Hapones Ingong Solusyon?

Alang sa mga apohan nga nagpuyo ug layo gikan sa ilang mga apo ug talagsa rang makakita kanila, ang usa ka kompaniya sa Tokyo adunay solusyon: Ipadala sa kompaniya ang usa ka hulagway sa bata, ug sa unom ka semana madawat nimo ang samag-hitsurang monyeka. “Apan dili lang diha kutob,” taho sa New Scientist. “Ang digital microchip rekorder sulod sa monyeka nagrekord sa unang mga lamlam sa masuso, busa kini motingog nga sama sa imong masuso. Kupti lang ang kamot sa monyeka ug kini motokar sa tingog sa masuso—o bisan unsa pay imong irekord. Sumala sa The Nikkei Weekly, ang $400 nga monyeka kasagarang orderon sa mga apohan nga talagsa rang makakita sa mga liwat sa ilang anak.”