Ang Giisip nga Maluho Kaniadto Kinahanglanon na Karon—Ang Kasaysayan sa Sabon

Ang Giisip nga Maluho Kaniadto Kinahanglanon na Karon—Ang Kasaysayan sa Sabon

PIPILA lang ka produkto ang ingon ka ordinaryo o ka mapuslanon sama sa sabon. Gikan sa pagkamasuso ngadto sa pagkatigulang, kini bahin sa atong adlaw-adlaw nga pagkinabuhi. Sukad sa unang paggama niini dugay na kanhi, ang sabon anam-anam nga nausab gikan sa usa ka maluhong butang ngadto sa kinahanglanong butang adlaw-adlaw.

Gani, usa ka kemista sa ika-19ng siglo miingon nga ang gidaghanon sa sabon nga magamit sa usa ka nasod mao ang tukmang magpaila sa pagkaadunahan ug pagkasibilisado niini. Karon giisip kini nga hinungdanon sa kahinlo ug maayong panglawas. Sa unsang paagi kining hinungdanong produkto nahimong bahin sa adlaw-adlaw nga pagkinabuhi?

Karaang mga Panahon

Wala kaayoy ebidensiya nga ang sabon gigamit alang sa personal nga pagpanghinlo sa wala pa ang Komong Panahon. Tinuod, ang King James nga bersiyon sa Bibliya nag-ingon diha sa Jeremias 2:22: “Hugasi ang imong kaugalingon pinaagi sa lihiya, ug gamit ug daghang sabon.” Apan, adunay daghang katarongan sa pagduhaduha nga kini nagtumong sa nailhan natong sabon—bareta man, pinulbos, o uban pa. Ang modernong hubad sa mga pulong sa manalagna mabasa: “Mogamit ka ug daghang lihiya,” usa ka panghinlo nga alkali nga lahi kaayo sa sabon nga gigamit karon.

Ang mga Grego ug sa ulahi ang mga Romano kasagarang naggamit ug pinahumotang lana alang sa pagpanghinlo sa ilang lawas. Tingali nakakat-on sila sa paggama ug sabon gikan sa mga Celt. Sa iyang basahon nga Natural History, ang unang-siglong magsusulat nga Romano nga si Pliny nga Magulang naggamit sa Gallic nga pulong saipo, nga mao konoy gigikanan sa pulong “sabon.”

Sa misunod nga kasiglohan, diyutay ray atong masayran bahin sa paggamit ug sabon, bisan tuod panahon sa Edad Medya, ang Italya, Espanya, ug Pransiya nagtukod sa ilang kaugalingon ingong mga sentro sa paggamag sabon. Apan, bisan pa sa ilang mga paningkamot sa paghimog daghang sabon, morag wala kaayo gamita ang sabon sa Uropa. Gani, sa 1672, sa dihang ang usa ka Alemang lalaki nagpadalag gasa nga sabon gikan sa Italya ngadto sa usa ka datong Senyora, nagtuo siya nga angay kining lakipan ug usa ka detalyadong instruksiyon kon unsaon paggamit ang maong talagsaong produkto!

Ang Paggamag Sabon Kaniadto

Usa sa unang detalyadong mga pormula sa sabon makita sa ika-12ng siglo nga koleksiyon sa mga tiggamag sabon. Latas sa katuigan, ang kemikal nga proseso sa paggama niini halos wala mausab. Ang mga lana ug sebo nga gikan sa lainlaing mga tinubdan gipabukalan uban sa asidong solusyon nga alkaline nga mopatunghag wala-malunsay nga sabon. Ang maong proseso mopatunghag kemikal nga reaksiyon nga gitawag ug saponification.

Siyempre, ang kalidad sa sabon nga magama nagdepende sa mga sangkap nga gigamit. Ang abo nga gikan sa sinunog nga kahoy ug sebo sa mananap maoy unang gigamit sa paggamag mga sabon, ug pinaagi niining mga sangkapa ang unang mga molupyo sa Tinipong Bansa nakahimog brawon, humok nga sabon nga maoy ilang gigamit adlaw-adlaw. Ang sebo, nga gikan sa tambok sa baka ug karnero mao ang pangunang sangkap sa sabon ug mga kandila niadtong panahona, mao nga ang mga negosyante gitawag ug mga chandlera nga maoy kasagarang naghimo ug nagbaligya niining duha ka butang. Pinaagi sa pagdugang ug asin sa kataposang hugna sa proseso sa paggamag sabon, sila makapatunghag gahi, daling dad-on nga mga bareta, nga ilang gipahumotan ug lavender, wintergreen, o caraway.

Kasagaran, ang mga sabon nga hinimo sa habagatang Uropa ginama sa lana sa olibo. Ang mga tiggamag sabon sa bugnawng mga dapit naggamit gihapon ug sebo. Ang pipila naggamit pa ganig lana sa isda. Bisan pag maayo kining gamiton sa pagpanglaba, kining mga sabona dili gayod maayong gamiton sa pagkaligo! Hinuon, ang mga sebo ug lana bahin lamang sa kasaysayan sa sabon.

Ang Demano nga Pagkagama nga Sabon Nahimong Dakong Negosyo

Sulod sa daghang siglo, ang alkali nga gikinahanglan para sa paghimog sabon ginama gikan sa mga abo sa piniling mga tanom, nga naglakip sa mga lusay. Sa Espanya, ang tanom nga saltwort sunogon aron mopatunghag alkaline nga abo nga gitawag ug barilla. Sa dihang sagolan kinig lana sa olibo nga hinimo sa lokal, ang resulta maoy usa ka dekalidad nga puting sabon nga gitawag ug Castile soap.

Sa ika-18ng siglo, dunay nagkadakong internasyonal nga panginahanglan sa potash nga gamiton sa paggamag sabon, bildo, ug pulbora.b Sa mga 1790, si Nicolas Leblanc, usa ka Pranses nga siruhano ug kemista, nakadiskobre ug usa ka proseso sa paggamag alkali gikan sa ordinaryong asin. Sa ulahi, milampos ang mga kemista sa pagpatunghag caustic soda gikan sa parat kaayong likido. Tungod sa maong kalamboan namugna ang mga pabrika sa paggamag sabon.

Ang Sabon Nagustohan na sa Tanan

Ang ulahing bahin sa ika-19ng siglo mao ang panahon sa dagkong mga kausaban nga nailhan tungod sa mga paningkamot sa pag-edukar sa mga tawo bahin sa kahimsog ug kahinlo. Apan, wala gihapon magustohi ang sabon niadtong panahona tungod kay kini maoy usa ka brawon nga inumol nga adunay wala-malunsay nga alkali nga makapakatol sa panit. Demano gihapon ang pagkagama niini, nga gipabukalan lang diha sa dagkong mga kaldero. Gibaligya kini ngadto sa publiko ingong way-ngalan nga mga bareta nga kinahanglang hiwaon sa naninda ug timbangon aron ibaligya.

Ang pipila ka sabon kusog mobula apan mopatungha kinig lana nga makapamantikaon sa mga kamot nga sa kadugayan manimaho. Ang mga tiggama, nga anam-anam nga nahimong sensitibo sa panginahanglan sa publiko, misugod sa pagdugang ug mga sangkap sama sa citronella aron ang makaluod nga baho mailisan ug kahumot nga sama sa lemon.

Niadtong panahona, hapit nang moarang-arang ang kalidad sa sabon. Nagkapopular ang mga sabon nga gama sa lana sa mga utanon kay kini adunay mas maayong mga kinaiyahan. Tungod sa dakong kaugmaran sa transportasyon, dali na lang makuha sa mga tiggamag sabon ang daghang tinubdan sa dekalidad nga mga sangkap. Atua sa Kasadpang Aprika ang lana sa palma, ug ang puti, mantikaon nga bagang unod nga gikuha gikan sa bunga niini maoy gihimong pangunang sangkap sa mga sabon ug kosmetik. Diha sa mga isla sa Pasipiko, ang kopras maoy tinubdan sa lana sa lubi. Tungod kay ang talagsaong mga sangkap naggikan man sa ubang mga nasod, daghan na ang nakagusto sa sabon.

Nasabtan sa mga tiggama ang kinaiyanhong tinguha sa mga tawo alang sa kahinlo. Kinahanglang makombinsir ang mga pumapalit nga kinahanglanon gayod ang sabon. Sa wala madugay gilangkit sa mga tig-anunsiyo ang ilang mga produkto ug ang mga resulta niini ngadto sa mga butang nga sama sa dugos, kahayag sa adlaw, ug niyebe. Gipanindot pa gayod sa uban ang iladong mga dibuho aron mahimong mas madanihon ug magustohan ang ilang mga gipanganunsiyo, lakip na ang sabon. Pagsugod sa katuigan sa 1900, ang sabon himalitan na sa tibuok kalibotan. Kini nakapauswag sa industriya sa panganunsiyo. Sa 1894, gianunsiyo pa gani ang sabon diha sa likod sa mga selyo sa koreyo sa New Zealand. Karon, nagustohan na pag-ayo ang sabon.

Modernong Paggama

Ang unang mga sabon nga gigama sa pabrika naglangkit sa pagpabukal sa mga sangkap diha sa dagko, abli nga mga kaldero. Kontrolahon sa usa ka batid nga tiggama ang maong proseso pinaagi sa pagkutaw niini. Kon sa unsang paagi modailos ang sabon diha sa init nga pangkutaw, mahibaloan niya kon aduna pa bay kulang sa mga sangkap o sa proseso.

Ang paggamag sabon karon adunay tulo ka pangunang paagi. Ang una mao ang saponification, nga naglangkit sa kemikal nga reaksiyon sa gisagol nga nagkalainlaing lana o sebo ug alkali aron mopatunghag lunsayng sabon ug glycerol nga adunay mga 30 porsiyentong tubig. Usahay kining paagiha ginahimo gihapon pinaagig pagpabukal diha sa mga kaldero, apan kadaghanan sa mga tiggamag sabon karon naggamit nag mga sistema nga gikontrolar sa kompiyuter. Ang ikaduhang paagi mao ang drying o pagpauga, ginamit ang kainit, vacuum, ug espri aron ang lunsayng sabon mahimong gagmayng mga tibugol nga aduna lamay mga 12 porsiyentong tubig. Ang ikatulo ug kataposang paagi gitawag ug finishing. Ang gagmayng mga tibugol sagolan ug pahumot, kolor, ug uban pang mga sangkap nga makapatalagsaon ug makapahumot sa sabon. Ang mga bareta hulmahon ngadto sa talagsaong porma niini diha sa hulmahag sabon. Nagkadaghan na karon ang mga pumapalit nga gustog mga sabon nga gamiton sa ilang panimalay nga may kahumot sa prutas ug mga hilba, mao nga ang paggamit ug sabon nahimong “natural” ug mas makapapresko!

Bisan tuod dako na kaayo ang kauswagan sa pagsabot bahin sa mga sangkap sa mga sabon ug sa paggama niini, popular gihapon ang sabon nga gama sa natural nga mga sangkap. Halos tanan mouyon nga ang sabon gikinahanglan alang sa kahinlo ug maayong panglawas. Sa gihapon, morag katingalahan nga sa panahon nga kaylap kaayo ang pagkadili-hinlo sa moral ug espirituwal, ang pisikal nga kahinlo mas makab-ot na karon kay sukad masukad. Apan, ang panggawas nga kahinlo labing bililhon kon kini nagbanaag sa kaputli sa sulod nga pagkatawo.

[Mga footnote]

a Gikan sa Latin nga pulong candela o kandila.

b Ang potash mao ang linugdang nga magpabilin inighubas sa gipabukalan nga alkaline o lihiya. Lunsayon ang potash diha sa hudno hangtod mawala ang tanang hugaw aron motungha ang puti kaayong polbos nga gitawag ug pearl ash.

[Hulagway sa panid 12]

Pagpanghimog sabon kaniadto sa Amerika del Norte

[Hulagway sa panid 13]

Ang “Bubbles,” ni Sir John E. Millais, gigamit aron ianunsiyo ang sabon

[Hulagway sa panid 13]

Kinaraang paagi sa paggama ug sabon ginamit ang proseso nga pagpabukal diha sa mga kaldero

[Picture Credit Lines sa panid 13]