Mag-unsa na Lang Unya Kami Kon Walay mga Asno?

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ETIOPIA

DIHA sa kadalanan sa Addis Ababa—ang kaulohang siyudad sa Etiopia, ang ika-16 nga labing daghag populasyon nga nasod sa kalibotan—ang asno dugay nang hinungdanong transportasyon. Ang kadaghanang drayber nakakat-on na sa pagpahiuyon kanila, kay nahibalong ang mga asno kasagarang nasayod kon asa moadto ug determinadong moadto didto. Bisan pag ang mga asno dili mahadlok sa daghang sakyanan, ang lapad nga mga kargamento niini lisod dad-on, ug sila dili molingi. Busa, kon dili mo gustong makadasmag ug uling, ugang tai sa baka, o bisan unsang kargamento sa asno, mas maayong magpalayo ka na lang!

Gibanabana nga adunay mga lima ka milyon ka asno sa Etiopia, nga halos 1 ka asno alang sa matag 12 ka tawo. Milyonmilyong Etiopiano nagpuyo sa lagyong mga tumoy sa kabungtoran, nga gibulag ug laglom nga mga pangpang. Gibahin sa di-maihap nga gagmayng mga sapa ang mga seksiyon sa dakong kapatagan sa kabukiran sa sentro sa nasod. Ang paggamag mga taytayan o bisan dili-aspaltadong mga karsada paingon nianang mga dapita makapabug-at sa pinansiyal sa bisan unsang nasod. Busa ang agwantador ug di-madigyas nga asno maoy labing maayong transportasyon.

Makasagubang ang asno sa halos tanang klima sa Etiopia—gikan sa uga, init nga kapatagan ngadto sa bukirong mga rehiyon. Ug kini angay kaayo sa titip nga mga bakilid, hiktin nga mga dalandalan, batoong mga suba, lapokong mga agianan, ug ubang libaongong mga dapit. Makaagi kini sa dapit nga dili maagian sa kabayo o kamelyo. Alang sa milyonmilyong katawhan, ang asno mao ang pangunang sakyanan sa paghakot ug mga manggad o tinda, ilabina diha sa mga dakbayan diin daghang balay dili maabot ug demotor nga mga sakyanan.

Ang mga asno makaagi sa apekeng mga kurbada ug makalatas sa hiktin ug kinoralan nga mga agianan paingon sa kabalayan. Wala kini magkinahanglag gastosong mga ligid ug tagsaon rang malisdan sa pagsubay sa danglog nga mga agianan. Dad-on niini ang mga kargamento sa tanang porma ug gidak-on, nga maghatod niini ngadto sa halos tanang dapit. Samtang ang di-makapailob nga mga drayber ug kotse maglingkod nga magbusina, ang mga asno sayon nga makalusot sa naghuot nga trapiko. Walay polis nga makahunahuna sa pagmulta sa usa ka asno inigsulod niinig usag-direksiyon nga kalye kon masalaag kini. Ug ang pagparking dili gayod problema. Ang usa ka asno mahimong ibaligyag mga 50 dolyares, apan kon imong hunahunaon ang gastos sa demotor nga sakyanan, dili nimo kana ikatandi!

Mga Asno Diha sa Kaulohan

Sa mabuntag, ang libolibong asno kasagarang mobiyahe ug kapin sa 25 kilometros paingon sa Addis Ababa, nga may populasyong kapig 3,000,000. Ang mga Miyerkoles ug Sabado ang ilabinang puliki, kay kana maoy senemanang mga tabo. Ang biyahe tingali dangtag mga tulo ka oras, nga kinahanglang mobiyahe na sa wala pay banagbanag. May mga panahon nga ang mga tag-iya niini moubay paglakaw, apan mas kasagarang magsunod sila nga magdalagan aron makaapas.

Ang kasagarang mga karga maoy mga sinakong bugas, utanon, kahoyng igsusugnod, semento, ug uling, ingon man mga laton sa mantika ug mga kaha sa binotelyang mga ilimnon. Ang pipila ka asno modalag mga karga nga tag-90 kilos o kapin pa. Ang tag-as nga mga karga, sama sa mga bolos sa kawayan o sa eucalyptus, ibugkot sa ilang mga kilid ug guyoron sa dalan. Tingali ang labing nindot nga karga mao ang habog nga mga bangan sa uhot o dinasok nga kompay nga makatabon sa mga asno mao nga halos dili na kini makita.

Sa pagpaingon sa taboan sa mabuntag nga nagdala sa bug-at nga mga karga niini, ang mga asno mahimong molakaw nga kusog kaayo. Kon mahurot na ang mga baligya ug wala na kiniy karga, dili kini magdali sa pagpanaw sa pagpauli, nga mohapithapit pa aron manibsib sa kasagbotan sa daplin sa dalan. Sa mga adlaw nga dili moadto sa taboan, gamiton gihapon ang mga asno sa matag-adlawng mga buluhaton sama sa pagkuhag tubig ug kahoyng igsusugnod. Kini mahimo usab nga pahulaman o paabangan. Ang pipila nalakip gani sa “mga grupo” sa mga asno nga gamiton sa komersiyal nga mga kalihokan! Sa pipila ka dapit ang mga asno moguyod ug mga kangga, o usahay ang usa ka parisan moguyod ug dakodakong karomata.

Takos Pabilhan

Dili kaayo dakong panahon ang gikinahanglan sa pag-atiman sa mga asno. Mangita kinig kaugalingong pagkaon ug mokaon sa halos bisan unsa na lang. Kon atimanon pag-ayo, ang mga asno masuod sa ilang mga tag-iya. Bahin sa katakos sa pagsabot, giklasipikar kini nga labaw pa sa mga kabayo. Aduna usab kiniy talagsaong katakos sa memorya bahin sa mga direksiyon. Bisag walay kauban, makakuha kinig tubig gikan sa mga dapit nga kapig walo ka kilometro ang gilay-on, nga nagkinahanglan lang nga adunay magkarga ug magdiskarga sa masigkatumoy sa ruta. Mahimo kining taoran ug mga kampanilya aron ang mga tawo nga nagpuyo ubay sa dalan makabati sa pag-abot sa asno ug dawaton ang mga ihatod niini.

Bisag ang mga asno kugihan, kini magpasabot sa ilang mga tag-iya kon ang karga bug-at ra kaayo ug kon kanus-a kini kinahanglang mopahulay. Sa maong mga kahimtang, o kon ang karga gipahiluna sa paagi nga makapahinabog kasakit, kini lagmit molubog lang. Sa maong mga panahon kini mahimong dili hisabtan ug abusohan sa pulong o pisikal nga paagi. Makahinumdom ka sa asoy sa Bibliya bahin sa maong panghitabo.—Numeros 22:20-31.

Ang mga asno takos sa konsiderasyon ug maayong pag-atiman. Makapasubo kon ang karga dili maayong pagkabugkot ug mag-irog-irog, nga tungod niana ang asno mahulog sa kanal ug mabalian ug mga tiil. Ang mga hubag, nagkadaiyang mga parasito, impeksiyon sa tiil, pulmonya, ug ubang mga sakit makapaluya niining kugihang mga tigdalag kargamento. Tungod niini, natukod ang usa ka modernong klinika sa asno sa Debre Zeyit, dili layo sa Addis Ababa. Nasangkapan kinig mga kompiyuter, mga kuwartong tambalanan, mga sakyanan alang sa pagpanambal sa lainlaing dapit, ug bisan sa usa ka maayong lawak sa operasyon alang sa asno. Busa, niadtong 2002, mga 40,000 ka asno ang natambalan sa maong klinika.

Ang patriarkang si Abraham mitabok sa kabukiran ginamit ang iyang asno sa iyang pagpaingon sa Bukid sa Moria. (Genesis 22:3) Latas sa taas nga kasaysayan sa nasod sa Israel, ang asno maoy bahin sa matag-adlaw nga kinabuhi. Asno gani ang gisakyan ni Jesu-Kristo sa iyang madaogong pagsulod sa Jerusalem.—Mateo 21:1-9.

Sa Etiopia usab, ang asno adunay taas nga kasaysayan. Bisan pa niana, hinungdanon gihapon kini sa kinabuhi sa mga tawo dinhi. Bisan pag ang mga trak ug mga kotse nangausab paglabay sa daghang katuigan, ang asno mao lang gihapon. Ug kini takos gayod nga pabilhan!

[Picture Credit Line sa panid 26]

‘The Donkey Sanctuary’, Sidmouth, Devon, UK