Gidala Gikan sa Ehipto Ngadto sa mga Siyudad sa Tibuok Kalibotan
TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA ITALYA
“SILA ‘mibiyahe’ gikan sa ilang nasod,” matod pa sa magasing Archeo, sa Italya, “ug nahimong mga simbolo sa bantogang sibilisasyon nga maoy naggama kanila.” Ang kadaghanan dugay nang mibiya sa Ehipto ug gidala ngadto sa mga dapit sama sa Istanbul, London, Paris, Roma, ug New York. Tingali ang mga turista sa Roma makamatikod nga sila maoy nagdayandayan sa daghang ilado nga mga plasa sa siyudad. Unsa kini sila? Mga obelisko!
Ang matag kuwadradong haligi nga bato, nga gitawag ug obelisko, nagkaibyos pataas, ug ang tumoy niini pormag piramide. Ang labing karaang obelisko gigama mga 4,000 ka tuig na kanhi. Bisan ang kinaulahiang gikubkob nga obelisko gigama mga 2,000 ka tuig na kanhi.
Ang dagko kaayong mga bloke sa pulang granito, nga maoy gam-ong obelisko, kubkobon sa karaang mga taga-Ehipto ug iugbok atbang sa mga lubnganan ug sa mga templo. Ang uban habog kaayo. Ang kinadak-an niini nga nagbarog pa hangtod karon diha sa usa ka plasa sa Roma may gihabogon nga 32 metros ug mga 455 ka tonelada ang gibug-aton. Ang kadaghanan giadornohan ug kinulit nga mga simbolo.
Ang maong mga monyumento gitukod sa pagpasidungog sa diyos nga adlaw nga si Ra. Gitukod kini aron sa pagpasalamat kaniya sa proteksiyon ug mga kadaogan nga iyang gihatag sa mga magmamando sa Ehipto ug aron sa pagpangayog pabor. Ang porma niini gituohan nga gisundog sa porma sa mga piramide. Kini naghawas sa mga bidlisiw sa adlaw nga moigo sa yuta sa paghatag ug kainit ug kahayag.
Dugang pa, ang mga obelisko gigamit sa pagpasidungog sa mga Paraon. Ang mga kinulit niini nga naghulagway sa nagkalainlaing mga magmamando sa Ehipto gihubit ingong “minahal ni Ra” o “ambongan . . . sama ni Atum,” nga mao ang diyos nga adlaw inigsalop niini. Dihay obelisko nga naghubit sa militaryong katakos sa usa ka Paraon: “Siya gamhanan sama kang Monthu [diyos sa gubat], ang toro nga nagyatak sa ubang mga nasod ug nagpatay sa mga rebelde.”
Giugbok ang unang mga obelisko diha sa siyudad sa Junu (sa Bibliya gitawag ug On) sa Ehipto, nga gituohang nagkahulogan ug “Siyudad sa Haligi,” nga lagmit nagtumong sa mga obelisko. Ang Junu gitawag sa mga Grego ug Heliopolis, nga nagkahulogan ug “Siyudad sa Adlaw,” kay kini ang sentro sa mga Ehiptohanon sa pagsimba sa adlaw. Ang Hebreohanong ngalan nga katumbas sa Gregong ngalan nga Heliopolis mao ang Bet-semes, nga nagkahulogan ug “Balay sa Adlaw.”
Ang matagnaong basahon ni Jeremias diha sa Bibliya naghisgot bahin sa pagdugmok sa “mga haligi sa Bet-semes, nga anaa sa yuta sa Ehipto.” Tingali nagtumong kini sa mga obelisko sa Heliopolis. Gihukman sa Diyos ang idolatrosong pagsimba nga gihawasan niini.—Jeremias 43:10-13.
Pagkubkob ug Pagdala
Kita mahibalo kon giunsa paggama ang mga obelisko pinaagi sa pagsusi sa kinadak-an niini nga mga monyumento. Ang kinadak-ang obelisko gipasagdang naghay-ad duol sa Aswân, Ehipto, diin kini gikubkob. Human makapili ug maayong klaseng bato nga unay ug human nga mapatag kini, lungagan sa mga tigkubkob ang palibot sa bato nga himoong obelisko. Magkalot sila ug tunel sa ilalom niini ug butangan nila kini ug mga tukod nga kahoy, hangtod nga matangtang ang tibuok bato. Kining dako kaayong bato, nga may gibug-atong 1,170 ka tonelada—mas bug-at pa kay sa bisan unsang bloke sa bato nga gikubkob sa mga taga-Ehipto kaniadto—dad-on unta didto sa suba sa Nilo ug dayon ikarga sa barko paingon sa destinasyon niini.
Apan ang obelisko sa Aswân giabandonar sa mga tigkubkob sa dihang ilang nadiskobrehan nga may liki kini nga dili na maremedyohan. Kon nahuman pa kini, may gihabogon unta kini nga 42 metros, ug ang tiilan niini mosukod ug 4 metros kuwadrado. Hangtod karon wala pay nahibalo kon giunsa pagpatindog ang mga obelisko.
Gidala Gikan sa Ehipto Ngadto sa Roma
Niadtong 30 W.K.P., ang Ehipto nahimong probinsiya sa Roma. Gusto sa lainlaing mga emperador sa Roma nga dayandayanan ang ilang kaulohan ug nindot kaayong mga monyumento, busa 50 ka obelisko ang gidala ngadto sa Roma. Kini gihatod ug dagko kaayong mga barko nga gigama para lamang sa maong katuyoan. Sa dihang ang mga obelisko gidayandayan na didto sa Roma, kini padayong gigamit sa pagsimba sa adlaw.
Sa dihang ang Imperyo sa Roma napukan, gikawat ang mga bahandi niini. Kadaghanan sa mga obelisko gipangtumba ug gipasagdan. Apan, ang mga papa gusto nga ipatindog pag-usab ang mga obelisko nga gikuha gikan sa maong karaang siyudad nga nagun-ob. Giadmitir sa Iglesya Katolika Romana nga “usa ka hari sa Ehipto ang nagpahinungod [sa mga obelisko] ngadto sa Adlaw” ug nga kaniadto kini “nakahatag ug taphaw nga himaya sa paganong mga templo nga nagpasipala sa mga butang nga sagrado.”
Sa unang higayon nga gipatindog pag-usab ang mga obelisko panahon sa pagmando ni Papa Sixtus V (1585-90) kini gilakipan ug mga seremonyas sa pag-abog sa mga demonyo, pagbendisyon, pagbendita, ug pagsunog ug mga insenso. Atubangan sa obelisko sa Batikano, usa ka obispo nagyamyam: “Pahawa daotang espiritu, aron kini nga obelisko maoy magpas-an sa balaang Krus ug mamahinlo gikan sa tanang pagano nga kahugawan ug tanang espirituwal nga kalapasan.”
Busa, sa dihang magtan-aw ang usa ka turista sa mga obelisko nga nagbarog diha sa Roma karon, lagmit maghunahuna siya bahin sa talagsaong abilidad nga gikinahanglan sa pagkubkob, pagdala, ug pagpatindog niini. Tingali matingala usab siya nga ang mga monyumento nga gigamit sa pagsimba sa adlaw gidayandayan usab diha sa siyudad nga gipuy-an sa mga papa—pagkakatingad-an nga kombinasyon!
[Hulagway sa panid 15]
Luxor, Ehipto
[Hulagway sa panid 15]
Roma
[Hulagway sa panid 15]
New York
[Hulagway sa panid 15]
Paris