Sobrang Pagtambok sa mga Bata—Unsay Kinahanglang Himoon?
NAGKADAGHAN na ang tambok kaayong mga bata diha sa ubay-ubayng kayutaan. Ang World Health Organization nag-ingon nga sa tibuok kalibotan gibanabana nga 22 milyones ka bata nga wala pay singko anyos ang sobrag timbang.
Gipakita sa surbi nga gihimo sa tibuok nasod sa Espanya nga 1 sa matag 3 ka bata ang sobrag timbang o tambok kaayo. Ang gidaghanon sa tambok kaayong mga bata sa Australia niadtong 1985 misakag tulo ka pilo pagka-1995. Sa miaging 30 ka tuig, ang tambok kaayong mga bata nga nag-edad ug 6 ngadto sa 11 midaghan ug kapin sa tulo ka pilo didto sa Amerika.
Nagkadaghan usab ang tambok kaayong mga bata sa pobreng mga nasod. Sumala sa International Obesity Task Force, diha sa ubang dapit sa Aprika, mas daghan ang tambok kaayong mga bata kay sa mga batang kulag kaon. Sa 2007, sa tibuok kalibotan, ang Mexico maoy ikaduha sa Amerika sa kinadaghanag tambok kaayong mga bata. Gitaho nga sa Mexico City lang, 70 porsiyento sa mga bata ug mga tin-edyer ang sobrag timbang o tambok kaayo. Ang usa ka espesyalista sa mga bata nga si Dr. Francisco González nagpasidaan nga kini tingali “ang unang kaliwatan nga mamatay pag-una kay sa ilang mga ginikanan tungod sa mga komplikasyon sa sobrang pagkatambok.”
Unsa kining mga komplikasyona? Ang tulo mao ang diabetes, alta presyon, ug sakit sa kasingkasing. Kining mga problemaha giisip kaniadto nga iya lang sa mga hamtong. Apan sumala sa Institute of Medicine sa Amerika, 30 porsiyento sa mga batang lalaki ug 40 porsiyento sa mga batang babaye nga natawo sa Amerika sa tuig 2000 posibleng matakboyan ug type 2 nga diabetes tungod sa sobrang pagkatambok.
Gipakita sa mga surbi nga makapabalaka gayod kini nga kahimtang sa mga bata. Midaghan ang mga tawong may alta presyon tungod kay midaghan ang mga tawong sobra ka tambok. “Kon dili mapugngan kining pagdaghan sa mga tawong may alta presyon, modaghan gayod ang mga bata ug mga hamtong nga matakboyan ug bag-ong mga sakit sa kasingkasing,” miingon si Dr. Rebecca Din-Dzietham sa Morehouse School of Medicine sa Atlanta, Georgia.
Mga Hinungdan sa Sobrang Pagtambok
Unsay nakaingon niining tibuok kalibotan nga problema sa sobrang pagtambok sa mga bata? Bisan tuod mahimong mapanunod kini sa ilang mga ginikanan, nagkadaghan ang mga batang sobra ka tambok sa miaging 20 o 30 ka tuig ug aduna pay laing mga hinungdan sa ilang sobrang pagtambok gawas nga ila kining kaliwat. Si Stephen O’Rahilly, propesor sa clinical biochemistry ug sa pagkadoktor sa Cambridge University sa Inglaterra, miingon: “Ang gene dili maoy hinungdan sa pagdaghan sa mga tawong sobra ka tambok. Dili nato mausab ang atong mga gene sulod sa 30 ka tuig.”
Nagkomento bahin sa mga hinungdan, ang Mayo Clinic sa Amerika, nag-ingon: “Bisan tuod ang mga gene ug hormone maoy pipila sa mga hinungdan sa sobrang pagtambok sa mga bata, ang ilang pagkasobra ug timbang maoy tungod sa ilang pagpatuyag kaon ug kakulag ehersisyo.” Kining nagakausab nga batasan sa pagkaon karon gipakita niining duha ka pananglitan.
Una, wala nay panahon nga magluto ang mga ginikanan kay sila parehong nagtrabaho busa mamalit na lang silag luto-daan nga pagkaon. Tungod niana midaghan ang fast food nga mga restawran sa tibuok kalibotan. Gitaho sa usa ka pagtuon nga mga 30 porsiyento sa tanang bata sa Amerika nga nag-edad ug 4 ngadto sa 19 nagkaon ug luto-daan nga mga pagkaon kada adlaw. Kasagaran, kining mga pagkaona tam-is ug mantikaon kaayo ug dinagko ang takos.
Ikaduha, mas daghan ang gustog soft drink kay sa gatas ug tubig. Pananglitan, matag tuig ang mga Mexicano mas dakog gasto sa soft drink, ilabina mga cola, kay sa napulo sa pangunang mga kalan-on. Sumala sa librong Overcoming Childhood Obesity, ang pag-inom ug usa lang ka 600 miligramo nga soft drink kada adlaw makadugang ug mga 12 kilos sulod sa usa ka tuig!
Kon bahin sa kakulang ug ehersisyo, nasusihan sa pagtuon nga gihimo didto sa University of Glasgow sa Scotland nga kasagaran sa mga batang nag-edad ug tres anyos naghimog “kasarangan ngadto sa makapasingot nga kalihokan” sulod lang sa 20 minutos kada adlaw. Nagkomento bahin niini nga pagtuon, si Dr. James Hill, propesor sa pediatrics ug sa pagkadoktor sa University of Colorado, miingon: “Dili kay mga kabataan lang sa U.K. [United Kingdom] ang wala kaayoy kalihokan. Ingon usab niini ang mga kabataan sa kadaghanang nasod sa tibuok kalibotan.”
Unsay Solusyon?
Dili mosugyot ang mga nutrisyonista nga limitahan sa mga ginikanan ang pagkaon sa mga bata kay kini makadaot sa ilang pagtubo ug kahimsog. Hinunoa, ang Mayo Clinic nag-ingon: “Ang usa sa labing maayong paagi sa pagpamenos sa sobrang timbang sa inyong mga anak mao ang pagpauswag sa kalidad sa pagkaon ug pag-ehersisyo sa tibuok pamilya.”—Tan-awa ang kahon.
Ang pamilya angayng magsabot sa pagkaon ug sustansiyadong kalan-on ug regular nga mag-ehersisyo. Kon himoon ninyo kini, mahimo na kining paagi sa kinabuhi sa inyong mga anak nga madala nila hangtod sa ilang paghamtong.
[Kahon/Hulagway sa panid 28]
UNSAY MAHIMO SA MGA GINIKANAN?
1 Pagpalit ug daghang prutas ug utanon imbes mga pagkaon nga initon na lang.
2 Limitahe ang pag-inom ug soft drink, tam-is nga mga ilimnon, ug mantikaon ug tam-is kaayong mga pangmeryenda. Pagdalit hinuon ug tubig o low-fat nga gatas ug sustansiyadong mga pangmeryenda.
3 Paglutog mga pagkaon nga menos ug mantika, sama sa paghurno, pagsugba, ug pagpatong sa pagkaon diha sa pinabukal nga tubig, imbes minantikaan.
4 Ayaw pagdalit ug daghan.
5 Ayaw gamita ang pagkaon ingong ganti o suhol.
6 Papamahawa gayod ang mga bata. Kon dili sila mamahaw, daghan silag makaon sa paniudto o sa panihapon.
7 Pakaona gayod sila diha sa lamesa. Dili mamatikdan nga daghan na ang nakaon sa bata kon mag-atubang sila sa TV o sa kompiyuter ug dili sila mobatig kabusog.
8 Idasig ang pisikal nga kalihokan, sama sa pagbisikleta, pagdulag bola, ug pag-jogging.
9 Limitahe ang pagtan-aw ug TV, paggamit ug kompiyuter, ug ang pagdulag mga video game.
10 Pagplanog kalihokan sa pamilya, sama sa pag-adto ug zoo, pagpangaligo, o pagduladula diha sa parke.
11 Hatagig trabaho ang imong mga anak diha sa balay.
12 Paghatag ug maayong panig-ingnan sa pagkaon ug ehersisyo.
[Credit Line]
Reperensiya: National Institutes of Health ug Mayo Clinic