“Labing Talagsaong Makina sa Pagkat-on”
DUNAY rason kon nganong ang utok sa gamayng bata gitawag ug “ang labing talagsaong makina sa pagkat-on.” Kinaiyanhon sa bata nga manimaan sa iyang makita, madungog, ug mabati.
Labaw sa tanan, ang masuso maikag gayod sa ubang tawo—sa ilang nawong, tingog, ug hapohap. Si Penelope Leach, diha sa iyang librong Babyhood, miingon: “Daghan nang gihimong panukiduki maylabot sa makita sa gamayng bata nga makapainteres kaniya, sa iyang madungog nga makakuha sa iyang atensiyon, ug sa hapohap nga iyang ginapangita. Ug tawo lang ang makatagana niining tanan.” Busa ang ginikanan dako kaayog papel sa pagdako sa bata!
“Nagsulti Ako nga Samag Bata”
Ang mga ginikanan ug mga doktor mahingangha sa abilidad sa masuso sa pagkat-on ug pinulongan pinaagi lang sa pagpaminaw. Naobserbahan nga sa pipila lang ka adlaw, ang bata makaila na sa tingog sa iyang inahan ug mas gusto niya kini kay sa tingog sa uban; sa pipila lang ka semana, makaila na siya sa pinulongan sa iyang ginikanan ug sa pinulongan sa uban; ug sa pipila lang ka bulan, makahibalo na siya kon ang iyang nadunggan sulti ba sa tawo o kasikas sa palibot.
Si apostol Pablo misulat: “Sa bata pa ako, nagsulti ako nga samag bata.” (1 Corinto 13:11, Modern King James Version) Unsay sinultihan sa bata? Sagad magpataka lang siyag yawit. Kini bang iyang pagpatakag yawit walay kahulogan? Dili! Diha sa librong What’s Going On in There?—How the Brain and Mind Develop in the First Five Years of Life, si Dr. Lise Eliot miingon nga ang pagsulti maoy “komplikadong katakos nga nagkinahanglag abtik nga koordinasyon sa mga kaunoran nga nagkontrol sa ngabil, dila, alingagngag, ug larynx.” Siya midugang: “Bisan tuod ang pagyawit-yawit sa bata daw maoy iyang makalingawng paagi sa pagkuhag atensiyon, kini hinungdanon usab kaayo sa iyang pagbansaybansay sa pagkat-on ug sulti.”
Ang pagyawit-yawit sa gamayng bata balosan pod sa ginikanan ug binata nga pagsulti, ug kini usab dunay katuyoan. Ang binata nga pagsulti makaaghat sa bata sa pagtubag. Kining ilang pagtinubagay nagtudlo sa bata sa pagpakigsulti—usa ka katakos nga iyang magamit sa tibuok niyang kinabuhi.
Nabag-ong Papel
Ang ginikanan puliki kaayo sa pag-atiman sa adlaw-adlawng panginahanglan sa bata. Ang bata mohilak, ug kinahanglang dunay mopakaon niya. Ang bata mohilak, ug kinahanglang dunay moilis niya. Ang bata mohilak, ug kinahanglang dunay mokugos niya. Kini nga pag-akatar husto ug gikinahanglan. Kini maoy usa ka paagi sa pagtuman sa ginikanan sa ilang papel ingong tig-atiman.—1 Tesalonica 2:7.
Busa ang bata magtuo nga siya importante kaayo ug nga ang mga hingkod—ilabina, ang ginikanan—nabuhi lang sa pagtuman sa iyang gusto. Sayop kana nga kaisipan apan masabtan ra kon ngano. Hinumdomi nga sa kapin sa usa ka tuig, mao kanay masinati sa gamayng bata. Busa magtuo siya nga siyay hari taliwala sa mga dagko nga magkaragkarag sa pagsilbi niya. Ang magtatambag sa pamilya nga si John Rosemond miingon: “Wala pay duha ka tuig matisok na sa kaisipan sa bata nga siyay hari; pero mga desisayis ka tuig ang gikinahanglan sa pagtul-id niini nga kaisipan! Ug bisag daw magkasumpaki, kini ang himoon sa ginikanan kaniya: sa primero panungtan siya nga ang iyang gusto maoy matuman, dayon anam-anam siyang tudloan nga sayop kini nga kaisipan.”
Sa mag-dos anyos, ang bata anam-anam nga makaamgo nga sayop ang iyang kaisipan sa dihang mabag-o ang papel sa ginikanan gikan sa pagkahimong tig-atiman ngadto sa pagkamagtutudlo. Karon ang bata makamatikod nga dili na ang iyang gusto maoy matuman kondili ang gusto sa ginikanan. Dili na siya ang hari, ug tingali maglagot siya niining bag-ong kausaban. Busa mosulay siya sa pagbawi sa gahom. Sa unsang paagi?
Kon Unsay Himoon Dihang Magsapotsapot ang Bata
Dihang mag-dos anyos, daghang bata magpakitag kalit nga kausaban sa batasan, sama sa pagsapotsapot. Kining yugtoa makapikal kaayo sa ginikanan. Halos pulos lang “Ayaw!” o “Dili ko!” ang iyang isulti. Tingali maglagot ang bata sa iyang kaugalingon ug sa iyang ginikanan sanglit naglisod siyag sabot sa iyang kaugalingon. Gusto siyang magpabiya, pero gusto pod niya nga naa sa duol ang iyang ginikanan. Sa ginikanang naglibog, dili nila kini masabtan ug morag wala silay mahimo. Ngano kaha?
Hunahunaa ang kalit nga kausaban diha sa kinabuhi sa bata. Dili pa dugay ang iya lang himoon mao ang pagmanyamanya, ug dayon ang dagko magdagandagan sa pag-atiman niya. Karon siya makamatikod nga dili diay siya pirme ang hari ug nga dili siya makadahom nga silbihan siya sa tanang panahon. Hinayhinay niyang masabtan nga kinahanglan siyang magpasakop, nga maoy gisugo sa Bibliya: “Mga anak, magmasinugtanon sa inyong mga ginikanan sa tanang butang.”—Colosas 3:20.
Niining malisod nga yugto, kinahanglang panguptan gayod sa ginikanan ang ilang awtoridad. Kon himoon nila kini sa hugot apan sa mahigugmaong paagi, ang bata mosunod ra sa iyang bag-ong papel. Ug ang iyang makat-onan mag-andam kaniya sa sunod nga talagsaong yugto sa pagtubo.
Pagkaila Kon Unsay Husto ug Sayop
Ang mga mananap, bisan ang mga makina, makailag mga pulong ug makasundog ug mga sinultihan. Apan ang tawo lang ang makapamalandong ug makasusi sa iyang kaugalingon. Busa sa mag-dos o tres anyos, ang bata mobati nag garbo, kaulaw, ug pagkasad-an. Kini ang unang mga yugto padulong sa pagkahimong hingkod diin magsugod na siya pagkaila kon unsay husto ug sayop, nga lig-ong makabarog bisan pag ang uban naghimog sayop.
Niining yugtoa, ang ginikanan malipay sa laing talagsaong kausaban. Ang ilang anak makamatikod na sa pagbati sa uban. Sa mag-dos anyos, ang bata magdula lag iya, apan karon tingali makigdula na siya sa uban. Siya usab makamatikod sa dihang ang iyang ginikanan maayog buot ug gusto siya nga magpahimuot kanila. Busa mas dali siyang tudloan.
Sa mag-tres anyos, ang bata duna nay ideya kon unsay husto ug sayop, kon unsay maayo ug daotan. Busa panahon kini sa mga ginikanan sa pagbansay sa ilang mga anak aron sila mahimong responsableng mga hingkod.
[Blurb sa panid 5]
Sa pipila lang ka adlaw, ang bata makaila na sa tingog sa iyang inahan ug mas gusto niya kini kay sa tingog sa uban
[Blurb sa panid 6]
Sa mag-tres anyos, ang bata duna nay ideya kon unsay husto ug sayop, kon unsay maayo ug daotan
[Kahon sa panid 6]
KON NGANONG MAGSIGEG SAPOT ANG BATA
“Ang ubang ginikanan magtuo nga sapoton ang bata kay wala nila ihatag ang iyang gusto,” misulat si John Rosemond diha sa New Parent Power. “Kon sila nagtuo nga silay nakaingon sa sapot sa bata, kinahanglang duna silay himoon dayon aron mawala ang iyang sapot. Busa ang ilang dili, ilang himoong oo. O kaha, kay ila siyang napalo, ilang hatagan ang bata ug sobra kay sa iyang gipangayo aron dili kaayo sila makonsensiya. Kay mosaler man kini nga paagi, ang bata dili na magsapot, ug ang ginikanan mahupayan. Apan ang bata, kay nahibalo nga hatagan siya sa iyang gusto, magsige nag sapot ug mohawod niini.”