Ang Gresya ug Roma Nakaimpluwensiya sa mga Hudiyo
ANG pagpadako sa teritoryo sa nahimong Imperyo sa Gresya nagsugod sa kabukiran sa Macedonia. Si Alejandro, nga bag-o pang nag-20 anyos, didto naglaraw sa pagpamukan sa dapit sa silangan. Niadtong 334 W.K.P., nangulo siya sa iyang kasundalohan latas sa Hellespont (Dardanelles), nga nag-ulot sa Uropa ug sa Asia. Sama sa tigdasdas nga “leopardo,” ang mga Grego ubos kang Alejandro misugod sa sunodsunod nga pagpamukan. (Dan 7:6) Midaog si Alejandro batok sa mga Persiano duol sa Troy, diha sa kapatagan sa Suba sa Granicus, ug iyang giparot sila didto sa Issus.
Ang mga Grego misulong sa Sirya ug Fenicia, nga nagpukan sa Tiro human sa pito-ka-bulan nga pag-atake. (Eze 26:4, 12) Nga gisayloan ang Jerusalem, ang Gaza gipukan ni Alejandro. (Zac 9:5) Pagkaabot sa Ehipto, iyang gitukod ang Alejandria, nga nahimong sentro sa komersiyo ug edukasyon. Sa pagtadlas pag-usab sa Yutang Saad, iyang giparot na usab ang mga Persiano, didto sa Gaugamela, duol sa kagun-oban sa Nineve.
Si Alejandro mipaingon sa habagatan aron pukanon ang Babilonya, Susan (Susa), ug Persepolis—mga sentro sa administrasyon sa Persia. Nagdali siya paglatas sa Persianhong dominyo, nga nakaabot sa Suba sa Indus nga sa pagkakaron mao ang Pakistan. Sa walo lang ka tuig, si Alejandro nakapukan na sa kinadak-ang bahin sa nailhan-kaniadto nga kalibotan. Apan niadtong 323 W.K.P., sa dihang 32 anyos pa siya, siya namatay gumikan sa malarya didto sa Babilonya.—Dan 8:8.
Kusog ang impluwensiya sa Grego diha sa Yutang Saad. Ang pipila ka beterano sa kasundalohan ni Alejandro namuyo sa maong dapit. Sa pagkaunang siglo, may liga na sa nagsultig-Grego nga mga siyudad (Decapolis). (Mat 4:25; Mar 7:31) Ang Hebreohanong Kasulatan nahubad na sa Grego. Ang koine (komong Grego) gigamit ingong internasyonal nga pinulongan aron ikasabwag ang Kristohanong mga pagtulon-an.
Imperyo sa Roma
Unsay nahitabo sa kasadpan? Ang Roma—nga sa nangagi maoy grupo sa mga balangay duol sa Suba sa Tiber—nagkainila. Ngadtongadto, tungod sa maayong militaryong organisasyon ug sa nasentro nga politikanhong gahom, ang Roma nakapukan sa mga dapit nga gimandoan sa upat ka heneral ni Alejandro. Pagka-30 W.K.P., tin-aw nga ang Imperyo sa Roma nahimong mas gamhanan, nga maoy unang ilhanan sa ‘makalilisang nga mananap’ nga nakita ni Daniel sa panan-awon.—Dan 7:7.
Ang Imperyo sa Roma milapnag gikan sa Britanya hangtod sa Amihanang Aprika, gikan sa Dagat Atlantiko hangtod sa Gulpo sa Persia. Tungod kay ang imperyo naglikos man sa Mediteranyo, kana ginganlan sa mga Romano ug Mare Nostrum (Among Dagat).
Naimpluwensiyahan usab sa Roma ang mga Hudiyo, kansang nasod maoy bahin sa Imperyo sa Roma. (Mat 8:5-13; Buh 10:1, 2) Nabawtismohan ug namatay si Jesus panahon sa paghari ni Emperador Tiberio. Ang pipila ka magmamando sa Roma mapintasong naglutos sa mga Kristohanon apan wala sila makapukan sa matuod nga pagsimba. Human sa 13 ka siglo, ang imperyo napildi sa mga pag-atake sa Alemang mga tribo sa amihanan ug sa tiglaaglaag nga mga manunulong sa silangan.
[Mapa sa panid 26]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Imperyo sa Gresya
Sunod ni Alejandro, upat sa iyang mga heneral maoy nagmando sa dako kaayong imperyo
▪ Cassander
▫ Lysimachus
○ Ptolemy I
• Seleucus I
A2 ▪ GRESYA
A2 ▪ Atenas
A2 ▪ ACAYA
A3 ○ Cirene
A3 ○ LIBYA
B2 ▫ Byzantium
B3 ○ CIPRO
B4 ○ No-amon (Thebes)
C3 Palmyra (Tadmor)
C3 ○ Gerasa
C3 ○ Filadelfia
C3 ○ Jerusalem
C5 ○ Syene
G2 • Alejandria Margiana
Ruta ni Alejandro
A2 ▪ MACEDONIA
A2 ▪ Pella
A2 ▫ TRASIA
B2 ▫ Troy
B2 ▫ Sardis
B2 ▫ Efeso
B2 ▫ Gordium
C2 ▫ Ankara
C3 • Tarsus
C3 • Issus
C3 • Antioch (of Syria)
C3 ○ Tiro
C4 ○ Gaza
B4 ○ EHIPTO
B4 ○ Memphis
B4 ○ Alejandria
A4 ○ Lunhawng Dapit sa Siwa
B4 ○ Mempis
C4 ○ Gaza
C3 ○ Tiro
C3 ○ Damasco
C3 • Aleppo
D3 • Nisibis
D3 • Gaugamela
D3 • Babilonya
E3 • Susan
E4 • PERSIA
E4 • Persepolis
E4 • Pasargadae
E3 • MEDIA
E3 • Ecbatana
E3 • Ragae
E3 • Hecatompylos
F3 • PARTIA
G3 • ARIA
G3 • Alejandria Areion
G3 • Alejandria Proptasia
F4 • DRANGIANA
G4 • ARACOSIA
G4 • Alejandria Aracosiorum
H3 • Kabul
G3 • Drapsaca
H3 • Alejandria Oxiana
G3 • Drapsaca
G3 • BACTRIA
G3 • Bactra
G2 • Derbent
G2 • SOGDIANA
G2 • Maracanda
G2 • Bukara
G2 • Maracanda
H2 • Alejandria Escate
G2 • Maracanda
G2 • Derbent
G3 • Bactra
G3 • BACTRIA
G3 • Drapsaca
H3 • Kabul
H3 • Taxila
H5 • INDIA
H4 • Alejandria
G4 • GEDROSIA
F4 • Pura
E4 • PERSIA
F4 • Alejandria
F4 • CARMANIA
E4 • Pasargadae
E4 • Persepolis
E3 • Susan
D3 • Babilonya
[Ubang lokasyon]
A3 CRETA
D4 ARABIA
[Kadagatan]
B3 Dagat Mediteranyo
C5 Pulang Dagat
E4 Gulpo sa Persia
G5 Dagat sa Arabia
[Suba]
B4 Nilo
D3 Euprates
D3 Tigris
G4 Indus
[Mapa sa panid 27]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
Imperyo sa Roma
A1 BRITANYA
A3 ESPANYA
B1 GERMANIA
B2 GAUL
B2 ITALYA
B2 Roma
B3 Cartago
C2 ILIRICO
C3 GRESYA
C3 Actium
C3 Cirene
D2 Byzantium (Constantinople)
D3 ASIA MINOR
D3 Efeso
D3 Aleppo
D3 Antioquia (sa Sirya)
D3 Damasco
D3 Gerasa (Jarash)
D3 Jerusalem
D3 Alejandria
D4 EHIPTO
[Kadagatan]
A2 Dagat Atlantiko
C3 Dagat Mediteranyo
D2 Itom nga Dagat
D4 Pulang Dagat
[Hulagway sa panid 26]
Sa pagtukod pag-usab sa Raba, kana ginganlan ni Ptolemy II ug Filadelfia. Ang kagun-oban sa usa ka dakong Romanhong teatro nagpabilin
[Hulagway sa panid 27]
Decapolis nga siyudad sa Gerasa (Jarash)
[Hulagway sa panid 27]
Ang Romanhong mga karsada, sama niining usa duol sa Aleppo, nakaabot sa Uropa, Amihanang Aprika, ug Tungang Sidlakan. Ang mga Kristohanon mipanaw agi sa maong mga karsada aron sa pagsabwag sa kamatuoran sa Bibliya