TUMBAGA, BRONSE

Ang tumbaga (Heb., nechoʹsheth; Gr., khal·kosʹ) maoy usa ka humok nga metal, nga daling masalsal ug maumol ngadto sa daghang porma. Walay ebidensiya nga ang mga tawo kanhi may sekretong paagi sa pagpagahi sa lunsay nga tumbaga pinaagi sa pagsubo niini, apan sila nahibalo kon unsaon pagpagahi sa sulab sa mga himan pinaagi sa pagsalsal lamang niini nga dili initon. Kon kini himoong sinubong, kini mas mogahi pa. Ang usa niini nga sinubong mao ang bronse, tumbaga nga gisagolan ug lata (ang karaang mga bronse nga nakaplagan adunay 2 ngadto sa 18 porsiyentong lata). Ang brass, nga usa ka tumbaga nga sinagolan ug zinc, gigamit sa mga tawo kanhi, bisan tuod nga ang pagsagol niini maoy lahi sa mga pamaagi nga gigamit karon. Ingon sa paggamit niini sa King James Version, ang “brass” sumala sa mas karaang kahubitan niini nagtumong sa bisan unsang sinubong nga tumbaga.

Ang Hebreohanong pulong nga chash·man·nimʹ, nga gihubad nga “mga butang nga ginama sa bronse” (NW) ug “bronse” (RS), kausa lamang makita sa Bibliya. (Sal 68:31) Dili matino ang kahulogan niining Hebreohanon nga pulong ug kini gihubad sa lainlaing paagi ingong “mga embahador” (JB, La), “mga sinugo” (NIV), “mga hamili” (ber 32, JP), “mga prinsipe” (AS, KJ), ug “tributo” (NE).

Ang lunsayng tumbaga dili daghan; ang mga mineral nga adunay mga oxide, carbonate, o mga sulfide kinahanglang tunawon aron magpabilin ang metal nga tumbaga. Ang mga minahan sa tumbaga nakaplagan sa Wadi Arabah, ang ugang bahin sa Rift Valley nga nahimutang sa H gikan sa Patayng Dagat hangtod sa Gulpo sa ʽAqaba sa sidlakang ulohan sa Pulang Dagat. (Job 28:2-4) Ang kabukiran sa Yutang Saad adunay tumbaga. (Deu 8:9) Si Solomon naghimog mga hulmahan sa mga galamiton nga tumbaga duol sa Sucot. (1Ha 7:14-46; 2Cr 4:1-18) Daghang tumbaga ang nakaplagan sa Cipro. Ang Bibliya naghisgot usab sa Javan, Tubal, ug Mesek ingong mga tinubdan sa tumbaga.​—Eze 27:13.

Ang lunsay nga tumbaga ug ang mga sinubong nga tumbaga adunay nagkalainlain ug mapuslanong mga gamit. Ingong usa sa labing karaang mga metal nga nailhan, si Tubal-cain sa wala pa ang Lunop sa panahon ni Noe nagsalsal ug mga himan nga tumbaga. (Gen 4:22) Ang mga galamiton sa panimalay ug sa sangtuwaryo nga ginama gikan sa tumbaga naglakip sa mga sudlanan, dulang, kalaha, pala, ug mga tenedor. (Ex 38:3; Lev 6:28; Jer 52:18) Ang tumbaga gigamit sa paggamag mga pultahan, ganghaan, haligi, ug mga tulonggon (2Ha 25:13; 1Cr 15:19; Sal 107:16; Isa 45:2); armadura, taming, hinagiban, ug mga talikala (1Sa 17:​5, 6, 38; 2Sa 22:35; 2Ha 25:7; 2Cr 12:10). Kini nga metal gigamit sa paggamag mga idolo. (Pin 9:20) Ang mga sensilyong tumbaga gigamit panahon sa yutan-ong ministeryo ni Jesus. (Mat 10:9) Ang Kasulatan naghisgot usab sa tumbaga sa mahulagwayon ug sa simbolikong paagi.​—Lev 26:19; Job 6:12; Isa 48:4; 60:17; Jer 1:18; Eze 1:7; Dan 2:32; Pin 1:15; 2:18.

Sa 1 Corinto 13:​1, ang Gregong pulong nga khal·kosʹ gihubad nga “tulonggong tumbaga” ug mahimong sabton nga nagtumong sa usa ka agong.

Tan-awa usab ang PLATERO; MINAHAN, PAGMINA; INUMOL NGA DAGATDAGAT; PAGDALISAY, TIGDALISAY.