MILETO

Usa ka siyudad sa K nga baybayon sa Asia Minor nga sa pagkakaron gun-ob na. Kini nahimutang sa bokana sa Suba sa Maeander (Menderes) ug kanhi may upat ka dunggoanan. Sa ikapitong siglo W.K.P. ang mga Ionian daw naghimo sa Mileto nga usa ka mauswagon nga sentro sa patigayon nga may daghang kolonya sa daplin sa Itom nga Dagat ug sa Ehipto. Ang mga produktong ginama sa balhibo sa karnero nga gikan sa Mileto ilado kaayo. Ang ebidensiya niini mao ang makita diha sa Ezequiel 27:18 diin ang Gregong Septuagint nagtala sa “balhibo sa karnero nga gikan sa Mileto” ingong usa ka baligya sa Tiro. Ang Mileto mao usab ang pinuy-anan sa bantogang mga pilosopo sama kang Thales (mga 625-​547 W.K.P.), nga giisip ingong magmumugna sa Gregong geometriya, astronomiya, ug pilosopiya. Niadtong ikalimang siglo W.K.P. ang mga Persianhon nag-ilog ug naglaglag sa Mileto tungod kay kini miapil sa pag-alsa. Sa ulahi (niadtong 334 W.K.P.), ang natukod pag-usab nga siyudad gipukan ni Alejandrong Bantogan. Panahon sa Heleniko ug Romanhong kapanahonan, ang Mileto natugob sa daghang kalihokan bahin sa arkitektura. Ang usa ka talagsaong kagun-oban sukad pa niining yugtoa mao ang usa ka dakong teatro nga gitukod diha sa usa ka hawan nga dapit.

Sa paglabay sa panahon, ang siyudad inanayng nawad-an sa kabantog niini. Tungod kini kay ang mga binanlas nga yuta gikan sa Suba sa Maeander napondo nganha sa mga pasilidad sa dunggoanan niini. Ang karaang Mileto lagmit nahimutang sa usa ka habog nga lawis nga nagsukad sa H nga kiliran sa Latmian Gulf. Apan karon ang mga kagun-oban sa siyudad nahimutang nga mga 8 km (5 mi) pailaya, ug ang kanhing gulpo usa na karon ka lanaw.

Giduaw ni Pablo. Giduaw ni Pablo ang Mileto niadtong mga 56 K.P. Tungod kay buot makaabot sa Jerusalem sa Pentekostes kon posible ug nagtinguha nga dili na mogugol pa ug panahon didto sa Asia Minor, si Pablo, nga lagmit didto sa Asos, nakahukom nga mosakay ug barko nga dili moeskala sa Efeso. Apan wala niya pasagdi ang mga panginahanglan sa kongregasyon didto. Gikan sa Mileto, tingali pinaagi sa usa ka mensahero, si Pablo nagpasugo nga ipatawag ang mga ansiyano sa kongregasyon sa Efeso, mga 50 km (30 mi) ang gilay-on. Ang dugang panahon nga gugolon sa pagpahibalo kanila ug sa ilang pag-adto sa Mileto (tingali labing menos tulo ka adlaw) lagmit nga menos ra kay sa gugolon ni Pablo kon siya mao ang moadto sa Efeso. Lagmit tungod kini kay ang masakyan nga (mga) barko gikan sa Asos nga modunggo sa Efeso mas kadaghan moeskala kay sa (mga) barko nga modunggo sa Mileto. O, ang mga kahimtang didto sa Efeso lagmit makapalangan kang Pablo kon siya mihapit pa didto.​—Buh 20:14-17.

Sa iyang pagpakigsulti sa mga ansiyano sa kongregasyon sa Efeso, si Pablo nagsubli sa iyang kaugalingong ministeryo taliwala kanila, nagpahimangno kanila sa paghatag ug pagtagad sa ilang kaugalingon ug sa panon, nagpasidaan kanila sa kapeligrohan sa “malupigong mga lobo” nga mosulod sa kongregasyon, ug nagdasig kanila sa pagtukaw ug sa pagsilsil diha sa ilang hunahuna sa iyang panig-ingnan. Kay giingnan nga sila dili na makakita pag-usab kaniya, kini nga mga ansiyano nanghilak pag-ayo, “gigakos si Pablo sa liog ug gihalokan siya nga mabination,” ug dayon gihatod siya ngadto sa sakayan.​—Buh 20:18-38.

Sa usa ka wala matino nga panahon human sa iyang unang pagkabilanggo sa Roma, mopatim-aw nga si Pablo mibalik sa Mileto. Si Trofimo, nga mikuyog kaniya sa sinugdan gikan sa Mileto paingon sa Jerusalem, nasakit, nga tungod niana kinahanglang ibilin siya ni Pablo.​—Itandi ang Buh 20:4; 21:29; 2Ti 4:20.