Si Belsasar—Prinsipe kun Hari?
ANG mga eskolar sa Bibliya dugay nang nag-ergo mahitungod kang Belsasar. Sumala sa basahong Daniel sa Bibliya, “si Belsasar ang hari” mao ang magmamando sa Babilonya, ug siya nagdulot sa dakong kombira niadtong mahukmanong gabii sa 539 W.K.P. sa gipukan ni Ciro nga Persianhon ang siyudad. (Daniel 5:1) Ang suliran mao nga, ang Bibliya lamang ang nagahisgot sa ngalang Belsasar. Kana dili makita sa ubang sayong kasaysayan ug gitahong ang magmamando sa Babilonya niadtong panahona mao si Nabonido. Kana giisip sa daghan ingong ebidensiya nga ang basahong Daniel walay pulos sa makasaysayanhong paagi ug lagmit gisulat pila ka siglo tapos sa pagkapukan sa Babilonya.
Ugaling, ang maong paghukom maoy ahat. Sumala sa usa ka artikulo ni Alan Millard diha sa Biblical Archaeology Review (Mayo/Hunyo 1985), sa 1854 ang usa ka inskripsiyon nakalotan sa Iraq nga may usa ka pag-ampo alang sa hataas nga kinabuhi ug maayong panglawas ni Nabonido ug sa iyang kamagulangang anak lalaki. Ang ngalan sa maong anak lalaki? Si Belsasar! Busa may Belsasar diay niadto sa Babilonya! Sukad 1854, daghang ubang inskripsiyon ang nakaplagan sa pagpamatuod niini. Ugaling, walay mausa nianang mga inskripsiyon ang nagatawag kang Belsasar nga hari. Kana nagatumong kaniya ingong anak sa hari, o ingong prinsipe. Busa, ang mga kritiko nagpatuo nga ang magsusulat sa Daniel nasayop sa paggamit sa pamulong “si Belsasar ang hari.”
Apan, bisan niini sila nasayop. Sa unsang paagi kita nahibalo? Sa usa ka butang, sumala kang Alan Millard, ang legal nga mga dokumento nakalotan gikan sa maong panahon diin ang mga partido nanumpa tungod kang Nabonido ug kang Belsasar. Nganong makahuloganon kini? Kay ang naandang batasan mao nga ang mga partido manumpa tungod sa mga diyos ug tungod sa hari. Ang pagpanumpa tungod kang Belsasar mao ang nahigawas niini, busa tin-awng si Belsasar may espesyal nga posisyon. Ngani, mopatim-awng si Belsasar nagmando nga nag-inusara sa Babilonya sa daghang katuigan samtang ang iyang amahan nagpuyo sa mga tanom sa desyerto sa Teima sa amihanang Arabia. Sa maong panahon, sumala sa usa ka papan nga bato nga karon gipreserbar sa Britanikong Musiyo, si Nabonido “nagsalig sa pagkahari ngadto kang” Belsasar.
Nan nganong ang opisyal nga mga inskripsiyon nagatawag kaniyang “prinsipe” samtang ang basahong Daniel nagagamit sa pulong “hari”? Ang usa ka arkeolohikanhong diskobre sa amihanang Sirya nagahatag sa tubag. Sa 1979 ang ingon-kadako-sa-tawo nga estatwa sa hari sa karaang Gozan nakalotan didto. Diha sa sidsid ang duha ka inskripsiyon, ang usa sa Asiryanhon ug ang lain sa Aramaiko. Ang duha ka inskripsiyon, bisan tuod halos kaamgid, labing menos may usa ka makaiikag nga kalainan. Ang teksto diha sa pinulongan sa Asiryanhong mga ginoo miingong ang magmamando nga gihawasan sa estatwa mao “ang gobernador sa Gozan.” Ang teksto sa Aramaiko, ang pinulongan sa lokal nga katawhan, nagabatbat kaniya ingong “hari.”
Sa pagtumbastumbas niini, si Alan Millard mihinapos nga samtang ang opisyal nga mga inskripsiyon nagtumong kang Belsasar ingong prinsipe, “mahimong giisip nga angay rang tawgon sa maong dili-opisyal nga mga rekord sama sa Basahong Daniel si Belsasar nga ‘hari.’ Siya milihok nga sama sa hari, tinugyanan sa iyang amahan, bisan pag tingali siya sa legal dili hari. Ang tukmang pagpaila sa kalainan mahimo untang dili mahiangay ug makalilibog sa kasaysayan nga gisugid ni Daniel.”
Kining tanan nagapatungha sa pangutana: Kon ang basahong Daniel tinuod nasulat kasiglohan tapos sa pagkapukan sa Babilonya, sa unsang paagi ang magsusulat niana nasayod bahin kang Belsasar, kinsa gikalimtan sa ubang mga historyano? Ug nganong iyang gitawag siyang “hari,” nga nagsunod sa usa ka batasang nasabtan dihang buhi si Belsasar apan nahikalimtan sa ulahing kasiglohan? Tino, ang pagtumong sa basahong Daniel kang “Belsasar ang hari” maoy lig-ong ebidensiya nga ang basahon sa pagkamatuod gisulat sa usang nagkinabuhi sa Babilonya sa ikaunom nga siglo W.K.P.