Ang Gubat sa Jericho—Sugilambong o Kamatuoran?
SA DAGHANG mga dekada, ang mga arkeologo nagduhaduha sa asoy sa Bibliya bahin kang Josue ug sa gubat sa Jericho. Sumala sa Bibliya, si Josue ug ang Israelinhong kasundalohan nagmartsa palibot sa Jericho sulod sa pito ka adlaw, hangtod nga gilumpag sa Diyos ang malig-ong nga mga kuta sa siyudad. Kini ang nakahimo sa mga Israelinhon sa pagsulod ug sa ‘pagsunog sa siyudad ug sa tanan nga diha niana.’—Josue 6:1-24.
Apan daghang mga arkeologo, nadala sa gitamod kaayo nga buhat basahon ni Kathleen Kenyon sa katuigang 1950, ang nakombinser nga ang Jericho wala gani maglungtad sa panahong misulong ang mga Israelinhon. Gani, sila nag-ingon nga ang siyudad nalumpag kapin na sa usa ka siglo ang miagi! Busa, ang asoy sa Bibliya bahin kang Josue ug sa mga Israelinhon kaylap nga gisalikway. Sa dili pa dugay, hinunoa, si Dr. Bryant G. Wood, usa ka arkeologo gikan sa University of Toronto, Canada, mihimog bag-ong pagtuki sa ebidensiya gikan sa Jericho. Sumala sa The New York Times, siya mihinapos nga si Dr. Kenyon “nagtan-aw sa dili-mao nga klase sa mga sudlanang kolon, ug diha sa dili-mao nga mga dapit,” ug nga ang ebidensiya sa pagkatinuod “nagkauyon gayod” sa Bibliya.
Gipunting ni Dr. Wood ang usa ka metrong gibag-on nga naputos sa abo nga mga pirasong kolon, mga tipak sa mga tisa gikan sa nalumpag nga kota, ug mga kahoy, ang tanan nangitom gikan sa daw tibuok-siyudad nga sunog. Ang mga tipak sa mga kolon gipetsahan (uban sa giangkong dili-eksaktong mga paaging mabatonan) sa 1410 sa wala pa ang atong Kumong Panahon, dugangan o kuhaan ug 40 ka tuig—dili gayod molayo gikan sa 1473 W.K.P., ang petsa sa gubat sa Jericho nga giasoy sa Bibliya.
Ang mga mangangalot nakakaplag nga ang mga balay sa karaang Jericho adunay daghang mga suplay sa gipondong mga lugas. Kini makaiikag, sanglit ang Bibliya nagpaila nga ang Jericho nalumpag dili pa dugay human sa pagpangani sa tingpamulak ug walay nahitabong hataas nga gutom sa panahon sa pagsulong. (Josue 3:14-16) Ang duha maoy maayong mga katarongan kon nganong ang mga balay sa Jericho daghan ug pundong mga lugas sa dihang ang siyudad gilumpag.
Ang mga siyentipiko hinuon dili maayog buot kon bahin na sa pagdawat sa pagkatukma sa Bibliya. Busa, ang Times mikutlo sa usa ka iladong eskolar ingong pagsanong sa mga nakaplagan ni Wood. “Walay pagduhaduha nga ang daghang impormasyon nga makita diha sa Bibliya adunay kamatuoran diha niana.” Oo, samtang dugang ug dugang mga asoy sa Kasulatan ang gipaluyohan sa mga nadiskobrehan sa modernong siyensiya ug arkeolohiya, tin-aw alang sa mga dili-mapihigon nga ang Bibliya dili gayod usa ka koleksiyon sa kabakakan nga gisagolan ug panalagsang mga lugas sa kamatuoran. Sama sa giingon mismo sa Bibliya: “Pasagding ang Diyos hikaplagang maminatud-on, bisag ang matag tawo mapamatud-ang bakakon.”—Roma 3:4.
Samtang ang bag-ong mga interpretasyon sa arkeolohikanhong mga pagpangalot sa Jericho makapainteres, ang matuod nga mga Kristohanon ‘nagalakaw sa pagtuo, dili sa makita.’ (2 Corinto 5:7) Ang ilang pagtuo wala magadepende sa arkeolohiya. Aduna o walay arkeolohikanhong ebidensiya, ang Bibliya kanunayng napamatud-ang usa ka kasaligang tinubdan sa impormasyon bahin sa kagahapon, karon, ug sa umaabot.—Salmo 119:105; 2 Pedro 1:19-21.
[Hulagway sa panid 7]
Ang kalumpagan sa Jericho, diin dinhi gihatag ni Jehova ang kadaogan sa mga Israelinhon
[Credit Line]
Pictorial Archive (near Eastern History) Est.