Duyog sa Pag-abay sa Langitnong Karo ni Jehova
“Ikaw kinahanglang magasulti kanila sa akong mga pulong, mamati man sila o dili.”—EZEKIEL 2:7.
1, 2. Unsang harianong sakyanan ang nakita ni Ezekiel, ug unsay gisulti ngadto kaniya?
ANG langitnong karo ni Jehova nagbarog karon atubangan sa iyang mga alagad. Pinaagi sa mga mata nga nagatuo, ilang nakita kanang harianong sakyanan sa ilang Soberanong Ginoo. Kini maoy mahimayaon, makalilisang, halangdon.
2 Ang mao gihapong harianong sakyanan mihunong sa atubangan sa propeta sa Diyos nga si Ezekiel diha sa panan-awon kapin na sa 2,600 ka tuig kanhi. Gikan niining karo nga gitongtongan sa trono—ang langitnong organisasyon sa espiritung mga linalang sa Diyos—si Jehova mihatag ug madulaong sugo kang Ezekiel: “Ang mga anak nga magahi ug nawong ug matig-a ug kasingkasing—ipadala ko ikaw ngadto kanila, ug ikaw magaingon kanila, ‘Kini mao ang giingon sa Ginoong Jehova.’ Ug bahin kanila, mamati man sila o dili—kay sila usa man ka balay nga masukolon—sila mahibalo gayod nga usa ka propeta ang anaa sa ilang taliwala.”—Ezekiel 2:4, 5.
3. Unsa ang modernong-adlawng katumbas ni Ezekiel?
3 Bug-os nga gituman ni Ezekiel kanang buluhatona, nag-alagad ingong usa ka instrumento sa balaang kamot. Sa susama, ang Diyos adunay usa ka organisasyonal nga instrumento nga ilalom sa iyang pagdumala. Ang Ezekiel nga matang, ang dinihogang nahibilin, maoy nagapanguna sa buluhaton sa paghatag ug kataposang pamatuod, uban sa “usa ka dakong panon” sa “ubang mga karnero” nga nahiusa sa pagpaluyo. (Pinadayag 7:9, 10; Juan 10:16) Sa tingob sila maoy “usa ka panon,” uban sa Maayong Magbalantay, si Jesu-Kristo, nga nagapanguna kanila ubos sa pagkasoberano sa dakong Nagsakay sa Karo, si Jehova nga Diyos.
4, 5. Sa unsang paagi mitungha ang makitang organisasyon sa Diyos, ug unsay naeksperyensiyahan niini nga nahiuyon sa Isaias 60:22?
4 Ilalom sa pagdumala ni Jehova, kining tibuok kalibotang organisasyon mitubo gikan sa gamay nga pagsugod ngadto sa pagkahimong gamhanang ahensiya sa pagmantala sa sugo “kahadloki ang Diyos ug hatagi siya sa himaya, tungod kay ang takna sa iyang paghukom miabot na.” (Pinadayag 14:7) Sama nga si Ezekiel wala motindog o motudlo sa iyang kaugalingon ingong usa ka propeta, sa ingon ang makitang organisasyon sa Diyos wala magmugna o magtudlo sa iyang kaugalingon. Kini wala magagikan sa tawhanong kabubut-on o paningkamot. Ang balaang Nagsakay sa Karo maoy nagpahinabo niining organisasyona nga molungtad. Gipalihok sa balaang espiritu sa Diyos ug gipaluyohan sa balaang mga manulonda, ang katawhan ni Jehova nakaeksperyensiya sa maong madulaong pag-uswag nga ‘ang usa nga gamay nahimong usa ka gamhanang nasod.’—Isaias 60:22.
5 Kapin sa 4,000,000 ka mga Saksi ni Jehova ang nagamantala sa mensahe sa Gingharian diha sa 212 ka kayutaan. Sila natigom diha sa kapin sa 63,000 ka kongregasyon nga naorganisar ngadto sa mga sirkito ug mga distrito. Ang dagkong mga sangang buhatan ug mga patikanan nagalihok ubos sa direksiyon sa Nagamandong Lawas ingong ang sentro sa mga hedkuwarter sa organisasyon. Ingon nga daw sila maoy usa ka tawo, ang tanan nagaabante sa unahan, nagasangyaw sa maayong balita, nagaedukar sa mga tawo nga mosanong, nanagpanukod ug mga tigomanan. Oo, ang makitang organisasyon ni Jehova duyog nga nagaabay sa langitnong karo ug sa Nagsakay niini.
6. Unsay nalangkit sa pag-abay duyog sa makitang organisasyon sa Diyos?
6 Kon ikaw usa sa mga Saksi ni Jehova, ikaw ba duyog nga nakig-abay sa makitang organisasyon sa Diyos? Ang pagbuhat niana dili kay usa lamang ka yanong pagtambong sa Kristohanong mga tigom ug sa paggugol ug panahon diha sa ministeryo. Labing hinungdanon, may kalabotan ang pag-abay sa pag-uswag ug sa espirituwal nga pagtubo. May kalabotan kini sa pagbatog positibong panglantaw, sa pag-una sa mga butang hinungdanon, ug sa pagnunot sa kalihokan sa organisasyon. Kon kita nakig-abay duyog sa langitnong karo ni Jehova, gipahiuyon nato ang atong mga kinabuhi sa mensahe nga atong ginamantala.
7. Nganong palandongon ang buhat ni Ezekiel ingong propeta sa Diyos?
7 Maylabot sa pag-abay, ang modernong-adlaw nga mga alagad ni Jehova daghag makat-onan gikan sa panig-ingnan ni Ezekiel. Bisag linain nga pagkatudlo ingong propeta ni Jehova, si Ezekiel sa gihapon may mga pagbati, mga kabalaka, ug mga panginahanglan. Pananglitan, ingong batan-on tawong minyo, iyang giantos ang kaguol sa kamatayon sa iyang asawa. Apan, wala niya kalimti ang iyang buluhaton ingong propeta ni Jehova. Pinaagi sa pagpalandong sa paagi sa pagdumala ni Ezekiel sa iyang kaugalingon sa ubang mga bahin usab, atong mapalig-on ang atong kaugalingon sa pag-abay duyog sa makitang organisasyon ni Jehova. Kini mopahimo kanato sa pag-abay duyog sa iyang dili-makitang organisayon.
Buluhaton Gidawat ug Gituman
8. Bahin sa iyang buluhaton, unsang panig-ingnan ang gihatag ni Ezekiel?
8 Si Ezekiel naghatag ug maayong panig-ingnan pinaagi sa pagdawat sa iyang buluhaton ug sa pagtuman niana. Apan, ang pagkamasinugtanon ug kaisog gikinahanglan sa pagtuman niini, kay atong mabasa: “O anak sa tawo, ayaw kahadlok kanila; ni mahadlok sa ilang mga pulong, kay sila gahi ug ulo ug ang mga sampinit ug mga tunok manglagbas kanimo ug ikaw magapuyo sa taliwala sa mga tanga. Sa ilang mga pulong ayaw kahadlok, ni malisang sa ilang mga nawong, kay sila usa ka balay nga masukolon. Ug igasulti mo kanila ang akong mga pulong, mamati man sila o dili, kay sila mao ang labing masuklanon. Ug ikaw, O anak sa tawo, pamati sa igaingon ko kanimo. Dili ka magmasuklanon ingon nianang balay nga masuklanon.”—Ezekiel 2:6-8.
9. Pinaagi sa pagbuhat lamang ug unsa nga mahigawas si Ezekiel sa pagkasad-an sa dugo?
9 Si Ezekiel dili angayng mawad-ag pagtagad o mahadlok, nga kinahanglang aghaton kanunay sa pagtuman sa iyang buluhaton. Siya mahigawas lamang sa pagkasad-an sa dugo kon siya andam ug maisogon sa pagsulti sa mga pulong ni Jehova. Si Ezekiel giingnan: “Kon ikaw nagapasidaan sa daotan ug siya dili mobiya sa iyang pagkadaotan ug gikan sa iyang daotang dalan, siya mamatay sa iyang kasal-anan; apan ikaw, maluwas mo ang imong kalag.”—Ezekiel 3:19.
10. Sa unsang paagi ang Ezekiel nga matang napamatud-ang sama sa propeta?
10 Sama sa kahimtang ni Ezekiel, ang dinihogan Ezekiel nga matang midawat sa ilang hinatag-sa-Diyos nga buluhaton ug nagatuman niana. Kon kita mga Saksi ni Jehova, angay natong hinumdoman nga ang atong kinabuhi ug ang mga kinabuhi sa uban nagadepende sa atong pagkamasinugtanon. (1 Timoteo 4:15, 16) Ang matag Saksi kinahanglang moduyog sa pag-abay sa organisasyon ni Jehova. Dili kita ihigot sa Diyos diha sa iyang karo ug guroyon kita. Ang kawalay pagtagad ug ang nabahin nga kasingkasing mopakaulaw sa Nagsakay sa Karo. Busa ang makitang organisasyon ni Jehova nagtambag kanato nga huptan ang diyosnong mga intereses nga maoy sentro sa atong mga kinabuhi. Ang makanunayong pagsanong sa maong tambag magpaabay kanato uban sa organisasyon sa Diyos ug magpataas sa atong balaang ministeryo ibabaw sa naandan, mekanikal nga paagi. Sa pagkamatuod, ang katawhan ni Jehova sa katibuk-an nagpasundayag sa talagsaong debosyon. Ang atong tagsa-tagsang bahin maoy sa pagpabilin sa maong paso.
Ang mga Pulong sa Diyos Gisilsil Diha sa Kasingkasing
11. Unsang panig-ingnan ang gihatag ni Ezekiel may kalabotan sa mga pulong sa Diyos?
11 Si Ezekiel usab naghatag ug maayong panig-ingnan sa pagsilsil sa mga pulong sa Diyos diha sa iyang kasingkasing. Sa gisugo, iyang gikaon ang hinatag-sa-Diyos nga linukot. “Ug sa akong baba kini ingon ka tam-is sa dugos,” miingon si Ezekiel. Bisag ang linukot puno sa “pagminatay ug pag-agulo ug pagbakho,” kini matam-is kang Ezekiel tungod kay iyang gipabilhan ang kadungganan sa paghawas kang Jehova. Kadto maoy usa ka matam-is nga kasinatian sa propeta sa pagtuman sa iyang hinatag-sa-Diyos nga buluhaton. Ang Diyos nag-ingon kaniya: “Anak sa tawo, ang tanan ko nga mga pulong nga akong isulti kanimo, isilsil sa imong kasingkasing ug pamatia sa imong igdulongog.” (Ezekiel 2:9–3:3, 10) Kadto nga mga panan-awon nagpaamgo kang Ezekiel sa gitugot ni Jehova kaniya nga pakig-ambitan ug nagpalig-on sa iyang relasyon uban kang Jehova.
12. Unsay gibuhat ni Ezekiel sa kapin sa duha ka dekada sa matagnaong pag-alagad?
12 Si Ezekiel gihatagag mga panan-awon ug mga mensahe alang sa nagkalainlaing mga katuyoan ug mga mamiminaw. Siya kinahanglang maminaw pag-ayo ug unya mosulti ug mobuhat sumala sa gitudlo. Ang bag-ong impormasyon ug mga paagi gibutyag ngadto kaniya nga padayon sulod sa 22 ka tuig sa pag-alagad ingong manalagna. Usahay si Ezekiel mosulti ug linaing pagkahan-ay nga mensahe. Sa ubang panahon, siya migamit ug dula nga inamang, sama sa paghigda diha sa usa ka tisa nga naghulagway sa Jerusalem. (Ezekiel 4:1-8) Ang iyang panig-ingnan sa personal nga mga butang, sama sa iyang reaksiyon sa kamatayon sa iyang asawa, adunay mensahe usab. (Ezekiel 24:15-19) Siya kinahanglang mopasignunot gayod sa dagan sa panahon, kanunay ipadayag ang hustong mensahe ug mohimog hustong aksiyon sa hustong panahon. Si Ezekiel nabugkos sa suod kaayo, mauswagon nagaobrang relasyon uban kang Jehova.
13. Sa unsang paagi matukod nato ang suod nga relasyon kang Jehova?
13 Sa susama, aron matukod ug mahuptan ang suod nga relasyon uban kang Jehova ingong iyang isigkamagbubuhat, atong kinahanglang isilsil ang Pulong sa Diyos diha sa atong kasingkasing. (1 Corinto 3:9) Ang pag-abay duyog sa makitang organisasyon sa Diyos niining bahina nagkinahanglan nga atong apason ang agos sa espirituwal nga pagkaon samtang kini gitagana sa hustong panahon. (Mateo 24:45-47) Ang “putling pinulongan” kanunay nga nagadako. (Sofonias 3:9) Sa diha lamang nga kita makasagnunot sa kalihokan sa organisasyon kon kita makasanong nga masinugtanon sa pagtultol sa Nagsakay sa Karo.
14, 15. Unsang rotina ang gikinahanglan aron makaabay sa gihikay sa organisasyon sa Diyos?
14 Alang niana, atong gikinahanglan ang usa ka maayong rotina sa personal nga pag-ampo, pribadong pagtuon, ug pakig-ambit diha sa balaang ministeryo sa maayong balita. (Roma 15:16) Hinumdomi ang panig-ingnan ni Ezekiel sa pagkaon sa basahong linukot nga nasudlan sa mensahe sa Diyos. Gihurot ug kaon ni Ezekiel ang tibuok basahong linukot, dili bahin lamang niana. Wala siya mokuha ug mopili sa mga pagkaon nga mas lamian alang kaniya. Sa susama, ang atong personal nga pagtuon sa Bibliya ug sa Kristohanong mga publikasyon angayng timbang aron padayong makaabay sa agos sa espirituwal nga pagkaon, ug angay nga mokaon kita sa tanan nga iandam diha sa espirituwal nga lamesa, apil ang labi pang lalom nga mga kamatuoran.
15 Ato bang gihimo ang mainampoong paningkamot aron masabtan ang magahing pagkaon? Ang pag-abay nagkinahanglan nga ang atong kahibalo ug pagsabot mouswag gikan sa paninugdan, kay atong mabasa: “Kay ang matag usa nga gipakaon pa ug gatas dili batid sa pulong sa pagkamatarong, kay masuso pa man siya. Apan ang gahing kalan-on maoy alang sa mga hamtong, alang kanila kansang mga salabotan nabansay sa pag-ila sa maayo ug daotan.” (Hebreohanon 5:13, 14) Oo, ang espirituwal nga kauswagan maoy usa ka hinungdanong bahin sa pag-abay sa gihikay sa organisasyon sa Diyos.
Ayaw Paulang sa Kawalay Pagtagad
16, 17. Sa unsang paagi giatubang ni Ezekiel ang kawalay pagtagad, pagbiaybiay, ug kakulang sa pagsanong?
16 Si Ezekiel naghatag usab ug maayong panig-ingnan pinaagi sa pagkamasinugtanon ug siya wala magpaulang sa kawalay pagtagad o pagbiaybiay. Sa susama, pinaagi sa pag-abay sa kaugmaran sa putling pinulongan, kita napahiangay sa pagtultol nga gikan sa harianong Nagsakay sa Karo. Sa ingon kita nasangkapan sa pagsanong sa iyang mga sugo, napalig-on nga dili magpaulang sa kawalay pagtagad o pagbiaybiay sa mga tawong atong ikaestorya sa mensahe sa paghukom ni Jehova. Sama kang Ezekiel, gipasidan-an na kita sa Diyos nga adunay mga tawo nga aktibong mosupak, mga gahig-ulo ug matig-a ug kasingkasing. Ang uban dili mamati tungod kay dili sila buot maminaw kang Jehova. (Ezekiel 3:7-9) Aduna pay uban nga mga maut, sama sa giingon sa Ezekiel 33:31, 32: “Sila manganha kanimo, ingon sa pag-anha sa katawhan, ug maglingkod sa atubangan nimo ingon nga akong katawhan; ug sila mamati sa imong mga pulong apan sila dili motuman niana, kay pinaagi sa ilang baba sila magapamulong ug maulagong mga tinguha ug maoy gipangandoy sa ilang kasingkasing ang malimbongong ganansiya. Ug tan-awa! ikaw alang kanila maoy sama sa usa ka matahom nga awit sa gugma, usa nga adunay matahom nga tingog ug nagpatugtog ug tulunggon. Ug sila tinong makadungog sa imong mga pulong, apan walay motuman niana.”
17 Unsa kahay sangpotanan? Ang bersikulo 33 midugang: “Ug sa diha nga kini mahitabo na—tan-awa! kini mahitabo gayod—unya sila makaila nga dihay usa ka manalagna sa ilang taliwala.” Kadtong mga pulonga nagpakita nga si Ezekiel wala mohunong tungod sa kawalay pagsanong. Ang kawalay pagtagad sa uban wala mohimo kaniyang dili-matinagdanon. Mamati man o dili ang mga tawo, iyang gisugot ang Diyos ug nagtuman sa iyang buluhaton.
18. Unsang mga pangutana nga tingali isukna mo sa imong kaugalingon?
18 Ang makitang organisasyon ni Jehova dugang nagakakusog sa pagmantala nga ang tanan kinahanglang mahadlok sa Diyos ug mohatag kaniya ug himaya. Ikaw ba nakalahutay sa dihang gisaway tungod sa maisogong pagbarog sa pagpamatuod sa Gingharian, sa pagkahimong maayo sa moral sa imong paagi sa kinabuhi? Ikaw ba nakabarog nga malig-on sa dihang ikaw ang nahimong puntariya sa pagpiit tungod sa dili pagdawat sa dugo, sa dili pagsimba sa mga simbolo sa nasod, sa dili pagsaulog sa kalibotanong mga kapiyestahan?—Mateo 5:11, 12; 1 Pedro 4:4, 5.
19. Bahin sa pagtultol, unsay atong buhaton kon kita nakig-abay duyog sa langitnong karo ni Jehova?
19 Kining dalana dili sayon, apan ang molahutay hangtod sa kataposan maluwas. (Mateo 24:13) Uban sa tabang ni Jehova, dili nato tugotan ang mga tawo sa kalibotan sa paghimo kanatong mahisama kanila ug busa pahunongon kita sa pag-abay duyog sa langitnong karo ni Jehova. (Ezekiel 2:8; Roma 12:21) Kon kita padayong moabay uban sa samag-karo manulondaong organisasyon, kita mosunod dayon sa pagdumala ug sa mga instruksiyon nga madawat pinaagi sa makitang organisasyon sa Diyos. Si Jehova motagana sa atong gikinahanglan aron makaatubang sa mga pag-atake sa atong pagtuo, sa atong padayong hugot nga pagkupot sa Pulong sa kinabuhi, ug sa pagpunting sa atong mga mata diha sa espirituwal nga mga katumanan nga nasentro sa Harianong Nagsakay sa langitnong karo.
Nadasig Aron Makapadayon sa Pag-abay
20. Unsa ang pipila ka butang nga gitala ni Ezekiel nga modasig kanato sa padayong pag-abay?
20 Ang mga panan-awon ni Ezekiel angay modasig kanato sa padayong pag-abay. Iyang gimantala dili lamang ang mga paghukom sa Diyos sa Israel kondili usab ang natala nga mga tagna sa pagpasig-uli. Gipunting ni Ezekiel ang Usa nga may legal nga katungod sa pagmando sa trono ni Jehova sa tinudlong panahon. (Ezekiel 21:27) Pagatigomon pag-usab sa Harianong Ulipon, “si David,” ang katawhan sa Diyos ug magabantay kanila. (Ezekiel 34:23, 24) Bisag sila pagaatakehon ni Gog sa Magog, ang Diyos magaluwas kanila, ug ang Iyang mga kaaway mapugos sa ‘pagkaila kang Jehova’ samtang sila ginalaglag. (Ezekiel 38:8-12; 39:4, 7) Unya ang mga alagad sa Diyos makapahimulos sa walay kataposang kinabuhi diha sa usa ka sistema sa putling pagsimba nga nalangkit ang espirituwal nga templo. Ang mga tubig sa kinabuhi nga nagaagay gikan sa sangtuwaryo mahimong tuboran unya sa kahimsog ug pagpang-ayo, ug ang yutang mapanunod bahin-bahinon alang sa ilang panalangin.—Ezekiel 40:2; 47:9, 12, 21.
21. Nganong ang papel sa modernong-adlaw nga mga Saksi ni Jehova mas dako kay sa kang Ezekiel?
21 Pagkadako sa kaukyab ni Ezekiel sa nagtala niadtong mga tagnaa! Apan, ang papel sa modernong-adlaw nga mga Saksi ni Jehova mas dako pa. Kita nagakinabuhi sa dihang ang pipila sa maong mga tagna nagakatuman. Sa pagkamatuod, kita maoy aktibong mga umalambit sa pipila sa mga katumanan. Ang paagi sa atong pagkinabuhi, kita ba sa tinagsa-tagsa nagpakita sa atong pagtuo nga si Jesus nagmando na ingong Usa nga may legal nga katungod? Kita ba sa personal kombinsido nga si Jehova sa dili madugay magabalaan sa iyang kaugalingon ug magaluwas ngadto sa iyang bag-ong kalibotan sa mga tawong nagaabay duyog sa iyang organisasyon? (2 Pedro 3:13) Ang maong pagtuo, nga inubanan sa mga buhat sa pagtuo, nagpasundayag nga kita gayod nagaabay duyog sa langitnong karo ni Jehova.
Padayon sa Pag-abay
22. Unsay buhaton aron malikayan ang mga kababagan aron mahuptan ang usa ka tin-awng espirituwal nga panglantaw?
22 Kay ‘nagkupot na sa daro,’ kita kinahanglang dili na molingi pa nga mapangandoyon sa bisan unsa nga itanyag sa kalibotan. (Lucas 9:62; 17:32; Tito 2:11-13) Busa atong pugngan ang bisan unsang kiling sa pagtigom ug mga bahandi sa yuta, ug padayon natong huptang yano ang atong mata, nga nagatutok diha sa Gingharian. (Mateo 6:19-22, 33) Ang pagpayano sa atong mga kinabuhi, iwakli ang kalibotanong mga kabug-at kon mahimo, makatabang kanato sa pag-abay duyog sa organisasyon ni Jehova. (Hebreohanon 12:1-3) Ang mga kababagan makahanap sa atong panan-aw sa langitnong karo ug sa Nagsakay niini. Apan uban sa iyang tabang, atong mahuptan ang usa ka tin-aw espirituwal nga panglantaw, sama kang Ezekiel.
23. Unsay kinahanglang buhaton sa matinumanong mga Saksi alang sa mga bag-ohan?
23 Ang bahin sa atong responsabilidad ingong mga Saksi ni Jehova naglakip sa pagtabang sa daghang mga bag-ohan nga makapadayon sa pag-abay duyog sa langitnong karo sa Diyos. Sa 1990 duolan sa 10,000,000 ang mitambong sa Memoryal sa kamatayon ni Jesu-Kristo. Samtang daghan niining mga tawhana tingali nagtambongan na sa pipila ka Kristohanong mga tigom, kinahanglang makita nila ang pagkahinungdanon sa pag-uswag uban sa makitang organisasyon ni Jehova. Ingong matinumanong mga Saksi, kita makatabang kanila pinaagi sa espiritu nga atong ipakita ug sa pagdasig nga atong ihatag.
24. Unsa ang kinahanglan natong buhaton niining kinatayuktokang mga panahon?
24 Kini mao na ang kinatayuktokang mga panahon. Uban ang mga mata sa pagtuo, atong nakita ang langitnong karo nga mihunong sa atong atubangan. Ang harianong Nagsakay sa Karo naghatag sa iyang makitang organisasyon sa buluhaton sa pagsangyaw ngadto sa kanasoran aron nga, sa kataposan, sila makaila kon kinsa si Jehova. (Ezekiel 39:7) Pahimusli kining labing dakong higayon sa pagpakig-ambit sa kabayawan sa pagkasoberano sa Diyos ug sa pagbalaan sa iyang balaang ngalan pinaagi sa pag-abay duyog sa langitnong karo ni Jehova.
Unsaon Nimo sa Pagtubag?
◻ Si Ezekiel naghatag ug unsang panig-ingnan may kalabotan sa iyang buluhaton?
◻ Unsay kahulogan sa pag-abay duyog sa organisasyon sa Diyos?
◻ Unsa ang paglantaw ni Ezekiel sa mga pulong ni Jehova?
◻ Sa unsang paagi atong masundog ang panig-ingnan ni Ezekiel sa pagpakiglabot sa kawalay pagtagad?
◻ Unsa ang mopadasig sa mga alagad ni Jehova aron makaabay duyog sa iyang langitnong karo?
[Hulagway sa panid 15]
Unsay gikinahanglan aron makaabay duyog sa langitnong karo ni Jehova?
[Hulagway sa panid 16]
Si Ezekiel nagpabili sa iyang hinatag-sa-Diyos nga mga pribilehiyo. Ikaw nagapabili ba?