Buhi pa ba ang Inahang-Diyosa nga Pagsimba?
ANG Inahang-Diyosa nga pagsimba gibuhat pa sa mga adlaw sa unang mga Kristohanon. Kadto nahibalag ni apostol Pablo sa Efeso sa Asia Minor. Sama sa didto sa Atenas, ang laing siyudad nga nagsimbag diyosa, gipanghimatud-an niya ang “Diyos nga nagbuhat sa kalibotan,” ang buhing Maglalalang, nga dili “samag bulawan o salapi o bato, samag butang nga kinulit pinaagi sa kabatid ug kamamugnaon sa tawo.” Dili kadto ikatugot sa mga taga-Efeso, nga kadaghanan nila nagsimba sa inahang-diyosang si Artemisa. Kadtong nanginabuhi pinaagi sa paggama ug mga halaran sa diyosa nga binuhat sa salapi nagsiba sa usa ka kagubot. Sulod sa mga duha ka oras, ang panon naninggit: “Dako si Artemisa sa mga taga-Efeso!”—Buhat 17:24, 29; 19:26, 34.
Si Artemisa sa mga taga-Efeso
Ang mga Grego nagsimba usab sa usa ka Artemisa, apan si Artemisa nga gisimba sa Efeso dili kaayo ikalangkit kaniya. Ang Gregong Artemisa maoy usa ka birheng diyosa sa pangayam ug panganak. Ang Artemisa sa taga-Efeso maoy usa ka diyosa sa pagkamasanayon. Ang dako kaayo niyang templo sa Efeso giisip nga usa sa pito ka kahibulongan sa kalibotan. Ang iyang estatwa, nga gihunahuna nga nahulog gikan sa langit, naghawas kaniya ingong personipikasyon sa pagkamasanayon, nga ang iyang dughan nalukop sa mga lumbay sa pormag-itlog nga mga suso. Ang linaing porma sa maong mga suso nagpatungha sa lainlaing mga katin-awan, sama sa nga sila naghawas sa kulentas sa mga itlog o sa mga itlog pa sa mga toro. Bisan unsa man ang katin-awan, ang simbolo sa pagkamasanayon maoy tin-aw.
Makaiikag, sumala sa The New Encyclopædia Britannica, ang orihinal nga estatwa sa maong diyosa “maoy binuhat sa bulawan, ebony, salapi, ug itom nga bato.” Ang usa ka iladong estatwa ni Artemisa sa taga-Efeso, nga may petsang ikaduhang siglo K.P., nagpadayag kaniya nga may itom nga nawong, mga kamot, ug mga tiil.
Ang imahen ni Artemisa gilibot sa kadalanan. Ang eskolar sa Bibliya nga si R. B. Rackham misulat: “Sulod sa templo [ni Artemisa] gipondo ang iyang . . . mga imahen, mga halaran, ug sagradong mga sudlanan, nga binuhat sa bulawan ug salapi, nga sa dagkong mga piyesta gidala ngadto sa siyudad ug giuli sa labing halangdong prosisyon.” Ang maong mga piyesta nakadanig ginatos ka libong mga dumuduaw gikan sa tibuok Asia Minor. Namalit silag gagmayng mga halaran sa diyosa ug nagdayeg kaniya ingong dako, ilang senyora, ang hara, ang birhen, “usa nga modungog ug modawat sa mga pag-ampo.” Sa maong mga palibot gikinahanglan ni Pablo ug sa unang mga Kristohanon ang dakong kaisog aron sa pagdayeg “sa Diyos nga nagbuhat sa kalibotan,” inay sa mga diyos ug mga diyosa nga binuhat sa “bulawan o salapi o bato.”
Gikan sa Inahang-Diyosa Ngadto sa “Inahan sa Diyos”
Ngadto sa mga ansiano sa Kristohanong kongregasyon sa Efeso nga gitagna ni apostol Pablo ang usa ka apostasiya. Nagpasidaan siya nga ang mga apostata motungha ug manultig “mga tinuis nga butang.” (Buhat 20:17, 28-30) Apil sa kanunay-nagpahiping mga kapeligrohan sa Efeso mao ang pagbalik ngadto sa inahang-diyosa nga pagsimba. Nahitabo ba gayod kadto?
Atong mabasa diha sa New Catholic Encyclopedia: “Ingong usa ka sentro sa balaanong pagduaw, ang Efeso giisip ang lubnganang dapit sa [apostol] Juan. . . . Ang laing tradisyon, nga nasaksihan sa Konsilyo sa Efeso (431), nagkonektar sa Bulahang Birhen Maria kang San Juan. Ang basilica diin gihimoan sa Konsilyo gitawag Simbahan ni Maria.” Ang laing Katolikong basahon (Théo—Nouvelle encyclopédie catholique) naghisgot sa usa ka “katuohang tradisyon” nga si Maria miuban kang Juan ngadto sa Efeso, diin gigugol niya ang nahibilin niyang kinabuhi. Nganong kining gituohang koneksiyon tali sa Efeso ug Maria hinungdanon kanato karong adlawa?
Patubagon nato ang The New Encyclopædia Britannica: “Ang pagsimba sa inahan sa Diyos naduso pag-ayo sa dihang ang Kristohanong Simbahan nahimong simbahan sa imperyo ilalom ni Constantino ug ang paganong mga panon minghugop sa simbahan. . . . Ang ilang pagkadiyosnon ug relihiyosong kaamgohan naumol sa mga milenyo pinaagi sa kulto sa ‘dakong inahan’ nga diyosa ug sa ‘balaang birhen,’ usa ka kaugmaran nga naggikan pa sa karaang bantog nga mga relihiyon sa Babilonya ug sa Asirya.” Unsa bay labi pang maayong dapit kay sa Efeso alang sa “paghimong Kristohanon” sa inahang-diyosa nga pagsimba?
Busa, maoy didto sa Efeso, sa 431 K.P., nga ang giingong ikatulong konsilyo ekumenikal nagpahayag kang Maria nga “Theotokos,” usa ka Gregong pulong nga nagkahulogang “Magdadala sa Diyos,” o “Inahan sa Diyos.” Ang New Catholic Encyclopedia nagaingon: “Ang paggamit niining tituloha sa Simbahan pihong maoy hinungdan sa pag-uswag sa ulahing kasiglohan sa doktrina ug paghalad kang Maria.”
Ang kagun-oban sa “Simbahan ni Birhen Maria,” diin nagtigom ang maong konsilyo, makita gihapon karong adlawa diha sa dapit sa karaang Efeso. Ang usa ka kapelya maduaw usab nga, sumala sa usa ka tradisyon, mao ang balay diin si Maria nagpuyo ug namatay. Giduaw ni Papa Paulo VI ang maong mga halaran ni Maria sa Efeso niadtong 1967.
Oo, ang Efeso mao ang sentro sa pagkabalhin sa paganong inahang-diyosa nga pagsimba, sama sa nahibalag ni Pablo sa unang siglo, ngadto sa mainitong paghalad kang Maria ingong “Inahan sa Diyos.” Sa panguna maoy tungod sa paghalad kang Maria nga ang inahang-diyosa nga pagsimba nakalahutay diha sa kayutaan sa Kakristiyanohan.
Inahang-Diyosa nga Pagsimba Buhi Gihapon
Ang Encyclopædia of Religion and Ethics nagsitar sa eskolar sa Bibliya nga si W. M. Ramsay ingong nangatarongan nga “sa ika-5ng siglo ang pasidungog nga gihatag kang Birhen Maria sa Efeso maoy [usa ka nabag-ong] matang sa karaan paganong Anatolian nga pagsimba sa Birhen nga Inahan.” Ang The New International Dictionary of New Testament Theology nagaingon: “Ang Katolikong mga ideya sa ‘inahan sa Diyos’ ug sa ‘hara sa langit,’ bisan tuod ulahi kay sa B[ag-ong] T[estamento], nagpunting sa labi pang karaang relihiyoso-makasaysayanhong kagikanan sa Sidlakan. . . . Sa pagsimba kang Maria sa kaulahian adunay daghang timaan sa paganong kulto sa balaang inahan.”
Ang maong mga timaan maoy daghan kaayo ug detalyado kaayo nga kini dili mahimong nagkaatol lamang. Ang kaamgiran tali sa inahan-ug-anak nga mga estatwa sa Birhen Maria ug sa mga estatwa sa paganong mga diyosa, sama kang Isis, himatikdan gayod. Ang ginatos ka estatwa ug mga icon sa Itom nga Madona sa Katolikong mga simbahan sa tibuok nga kalibotan makapahinumdom gayod sa estatwa ni Artemisa. Ang basahong Théo—Nouvelle encyclopédie catholique nag-ingon bahin sa maong mga Itom nga Birhen: “Mopatim-aw nga kini sila maoy paagi sa pagbalhin ngadto kang Maria kon unsay nagpabilin sa popular nga paghalad kang Diana [Artemisa] . . . o Cybele.” Ang mga prosisyon sa Adlaw sa Pagpasaka sa Langit sa Birhen Maria gihulagwayan usab sa mga prosisyon sa pagpasidungog kang Cybele ug Artemisa.
Ang mga titulo mismo nga gihatag kang Maria magpahinumdom kanato sa paganong mga inahang-diyosa. Si Ishtar gidayeg ingong “Balaang Birhen,” “akong Senyora,” ug “ang maluluy-ong inahan nga modungog sa pag-ampo.” Si Isis ug Astarte gitawag “Hara sa Langit.” Si Cybele ginganlang “Inahan sa tanang Binulahan.” Kining tanang titulo, nga may diyutayng kausaban, gipadapat kang Maria.
Gidasig sa Batikano II ang kulto sa “Bulahang Birhen.” Si Papa Juan Paulo II ilado tungod sa iyang mainitong paghalad kang Maria. Panahon sa iyang sigeng mga biyahe, wala niya sayloi ang higayon aron sa pagduaw sa mga halaran ni Maria, apil ang sa Itom nga Madona sa Czestochowa, sa Polandia. Gitugyan niya ang tibuok nga kalibotan kang Maria. Busa, dili katingalahan nga ubos sa “Inahang Diyosa,” ang The New Encyclopædia Britannica misulat: “Ang termino gipadapat usab ngadto sa mga pigura nga nagkadaiya sama sa gitawag nga mga Venus sa Panahon sa Bato ug sa Birhen Maria.”
Apan ang Romano Katolikong pagsimba kang Maria dili mao lamang ang paagi sa paglahutay sa pagsimba sa inahang-diyosa hangtod sa atong adlaw. Katingad-anan, ang mga tigpaluyo sa kalihokan sa kagawasan sa kababayen-an nagpatunghag daghang basahon bahin sa pagsimba sa mga inahang-diyosa. Sila nagtuo nga ang kababayen-an gidaogdaog pag-ayo niining kalibotan nga gigamhan sa lalaki sa agresibong paagi ug ang pagsimba nga kiling sa babaye mopasibaw sa mga tingusbawan sa katawhan alang sa dili kaayo agresibong kalibotan. Mopatim-aw usab nga sila nagtuo nga karong adlawa ang kalibotan mahimong mas maayo ug mas malinawong dapit kon kini mas makiling sa kababayen-an.
Bisan pa niana, ang pagsimba sa usa ka inahang-diyosa wala magpatunghag pakigdait sa karaang kalibotan, ug dili kini magpatunghag pakigdait karong adlawa. Dugang pa, dugang ug dugang mga tawo karong adlawa, sa pagkamatuod minilyon nga nakig-uban sa mga Saksi ni Jehova, kombinsido nga kining yutaa dili maluwas pinaagi ni Maria, bisan unsa ka dako ang ilang pagtahod ug paghigugma kaniya ingong matinumanon, unang-siglong babaye nga nagbaton sa kahibulongang pribilehiyo sa pag-anak ug pagpadako kang Jesus. Ni ang mga Saksi ni Jehova nagtuo nga ang Kalihokan sa Kagawasan sa Kababayen-an, bisan pag tingali ang pipila nga gipangayo niini makataronganon, makapatunghag usa ka malinawong kalibotan. Alang niana sila nagsalig sa Diyos nga gimantala ni Pablo ngadto sa mga taga-Atenas ug sa mga taga-Efeso, “ang Diyos nga nagbuhat sa kalibotan ug sa tanang butang diha niini.” (Buhat 17:24; 19:11, 17, 20) Kining Diyos nga Makagagahom sa Tanan, kansang ngalan mao si Jehova, nagsaad sa usa ka mahimayaong bag-ong kalibotan diin “ang pagkamatarong magapuyo,” ug kita makasalig sa iyang saad.—2 Pedro 3:13.
Mahitungod sa hunahuna sa Bibliya bahin sa posisyon sa babaye sa atubangan sa Diyos ug sa lalaki, kining ulohana pagahisgotan sa dugang niining magasina.
[Hulagway sa panid 5]
ASHTORETH—Diyosa sa sekso ug gubat sa Canaan
[Hulagway sa panid 6]
ARTEMISA—Diyosa sa pagkamasanayon sa Efeso
[Credit Line]
Musei dei Conservatori, Roma
[Hulagway sa panid 7]
“INAHAN SA DIYOS” sa Kakristiyanohan
[Credit Line]
Chartres Cathedral, Pransiya