Ang Makaiikag nga mga Asoy ni Josephus
ANG mga estudyante sa kasaysayan dugay nang namalandong sa makaiikag nga mga sinulat ni Josephus. Natawo upat pa lamang ka tuig human nga namatay si Kristo, siya maoy usa ka saksi sa makapamugnaw nga katumanan sa tagna ni Jesus bahin sa unang-siglo Hudiyonhong nasod. Si Josephus maoy usa ka komander sa militar, diplomata, Pariseo, ug eskolar.
Ang mga sinulat ni Josephus puno sa makapainteres nga mga detalye. Gipatin-aw niini ang pagkatinuod sa Bibliya samtang naghatag ug sinulat nga giya sa dagway ug geograpiya sa Palestina. Dili ikahibulong nga giisip sa daghan ang iyang mga sinulat nga usa ka bililhong dugang sa ilang librariya!
Ang Iyang Kinabuhi sa Bata Pa
Si Joseph ben Matthias, o Josephus, natawo sa 37 K.P., ang unang tuig sa pagmando sa Romanong emperador nga si Caligula. Ang amahan ni Josephus maoy sakop sa usa ka pamilya sa saserdote. Ang iyang inahan, sumala pa niya, maoy usa ka kaliwat sa hataas nga saserdote nga si Jonathan nga Hasmonaeano.
Sa tin-edyer pa siya, si Josephus maoy usa ka maikagon nga estudyante sa Moisesnong Kasugoan. Gituki niya pag-ayo ang tulo ka sekta sa Hudaismo—ang mga Pariseo, mga Saduceo, ug ang mga Essene. Midapig sa ulahi, siya midesider sa pagpuyo tulo ka tuig sa disyerto uban sa usa ka ermitanyo nga ginganlag Bannus, malagmit usa ka Essene. Gibiyaan kini sa panuigong 19, si Josephus mibalik sa Jerusalem ug nakig-anib sa mga Pariseo.
Ngadto sa Roma ug Balik
Si Josephus mibiyahe ngadto sa Roma sa 64 K.P. aron maoy magpataliwala sa mga saserdote nga Hudiyo nga gipadala sa prokurador sa Judea nga si Felix ngadto kang Emperador Nero aron husayon. Nakaagi ug pagkalunod sa barko sa pagpaingon didto, hapit namatay si Josephus. Otsenta lamang sa 600 ka pasahero sa barko ang naluwas.
Sa dihang miduaw si Josephus sa Roma, gipailaila siya sa usa ka Hudiyo nga aktor ngadto sa asawa ni Nero, ang emperatres Poppaea. Ang asawa ni Nero dakog bahin sa kalamposan sa iyang misyon. Ang katahom sa siyudad dili mapala sa hunahuna ni Josephus.
Sa dihang mibalik si Josephus sa Judea, ang pag-alsa batok sa Roma hugot na diha sa mga hunahuna sa mga Hudiyo. Siya misulay sa pagpahinumdom sa iyang mga katagilungsod sa kawalay-kapuslanan sa pagpakiggubat batok sa Roma. Wala makapugong kanila ug tingali nahadlok nga siya isipong usa ka traydor, iyang gidawat ang katungdanan ingong komander sa Hudiyonhong kasundalohan sa Galilea. Gitigom ug gibansay ni Josephus ang iyang mga sundalo ug nangitag gikinahanglang mga abiyo ug pagkaon sa pagpangandam sa gubat batok sa mga sundalo sa Roma—apan sa walay kapuslanan. Ang Galilea nahulog sa mga sundalo ni Vespasian. Human sa 47-ka adlaw nga paglikos, ang kuta ni Josephus sa Jotapata napukan.
Sa dihang siya misurender, si Josephus maalamong nakatagna nga si Vespasian sa dili madugay mahimong emperador. Nabilanggo apan wala siloti tungod niini nga panagna, si Josephus gipagawas sa dihang kini natuman. Kadto mao ang yugto sa dakong kausaban sa iyang kinabuhi. Sa nahibiling bahin sa gubat, siya nag-alagad sa mga Romano ingong usa ka maghuhubad ug tigpataliwala. Nagpadayag sa iyang pagsuportar kang Vespasian ug sa iyang mga anak nga si Titu ug Domitian, gidugang ni Josephus ang apelyedong Flavius sa iyang ngalan.
Ang mga Sinulat ni Flavius Josephus
Ang labing karaan sa mga sinulat ni Josephus nag-ulohang The Jewish War. Gituohan nga iyang giandam kining pito-ka-tomo nga asoy aron hatagan ang mga Hudiyo ug klaro nga paglarawan sa labaw kaayong kusog sa Roma ug aron sa paghatag ug pamugong batok sa mga pag-alsa sa umaabot. Kini nga mga sinulat nagtuki sa kasaysayan sa mga Hudiyo gikan sa pagkailog sa Jerusalem ni Antiochus Epiphanes (sa ikaduhang siglo W.K.P.) ngadto sa magubot nga gubat sa 67 K.P. Ingong usa ka saksi sa nahitabo, gihisgotan dayon ni Josephus ang gubat nga natapos sa 73 K.P.
Ang laing sinulat ni Josephus mao ang The Jewish Antiquities, usa ka 20-ka-tomo nga kasaysayan sa mga Hudiyo. Nagsugod sa Genesis ug sa paglalang, kini nagpadayon hangtod sa pagbuto sa gubat sa Roma. Gisubay ug maayo ni Josephus ang pagkasunodsunod sa asoy sa Bibliya, nga nagdugang ug tradisyonal nga mga interpretasyon ug panggawas nga mga obserbasyon.
Si Josephus misulat ug personal nga kasaysayan nga yanong nag-ulohang Life. Diha niana siya naningkamot sa pagpangatarongan sa iyang baroganan panahon sa gubat ug misulay sa pagpakalma sa mga akusasyon batok kaniya ni Justus sa Tiberias. Ang ikaupat nga sinulat—usa ka duhay-tomo nga pangatarongan nga nag-ulohang Against Apion—nagdepensa sa mga Hudiyo batok sa mga sayop nga mga hunahuna.
Katin-awan Ngadto sa Pulong sa Diyos
Walay duhaduha nga tukma ang kadaghanan sa kasaysayan ni Josephus. Diha sa iyang sinulat nga nag-ulohang Against Apion, iyang gipakita nga wala gayod ilakip sa mga Hudiyo ang Apocryphal [dili-tinuod] nga mga basahon ingong bahin sa dinasig nga Kasulatan. Iyang gipamatud-an ang pagkatukma ug pagkatakdo sa balaang mga sinulat. Si Josephus miingon: “Kami walay dili-maihap nga mga basahon, nga sukwahi ug nagkasumpaki sa usag usa, . . . kondili kawhaan-ug-duha lamang ka basahon [ang katugbang sa atong modernong pagbahin sa Kasulatan ngadto sa 39 ka basahon], nga nasudlan sa mga rekord sa tanang miaging mga panahon; nga tukmang gituohan nga gikan sa Diyos.”
Diha sa The Jewish Antiquities, si Josephus nagdugang ug makaiikag nga detalye sa asoy sa Bibliya. Siya miingon nga “si Isaac bayente-singko anyos” sa dihang gigapos ni Abraham ang iyang kamot ug tiil aron ihalad. Sumala kang Josephus, human mitabang sa pagtukod sa halaran, si Isaac miingon nga “‘dili siya takos nga mahimong kamagulangan, kon isalikway niya ang tinguha sa Diyos ug sa iyang amahan’ . . . Busa siya miadto dayon sa halaran aron ihalad.”
Bahin sa asoy sa Kasulatan labot sa paggawas sa Israel gikan sa karaang Ehipto, gidugang ni Josephus kining maong mga detalye: “Ang gidaghanon nga migukod kanila maoy unom ka gatos ka karro, uban sa kalim-an ka libong mangangabayo, ug duha ka gatos ka libong sundalong magbabaktas, ang tanan armado.” Si Josephus miingon usab nga “sa dihang nag-edad ug dose anyos si Samuel, siya misugod sa pagpanagna: ug sa dihang siya nakatulog, gitawag siya sa Diyos sa iyang ngalan.”—Itandi ang 1 Samuel 3:2-21.
Ang ubang mga sinulat ni Josephus naghatag katin-awan bahin sa mga buhis, mga kasugoan, ug mga hitabo. Iyang ginganlan si Salome nga mao ang babaye nga misayaw sa parti ni Herodes ug nga maoy nangayo sa ulo ni Juan Bawtista. (Marcos 6:17-26) Ang kadaghanan sa atong nahibaloan bahin kang Herodes girekord ni Josephus. Siya miingon pa gani nga “aron dili mahibaloan ang iyang dako nga edad, gitina ug itom [ni Herodes] ang iyang buhok.”
Ang Dako Batok-Roma nga Pag-alsa
Sa 33 lamang ka tuig human gihatag ni Jesus ang iyang tagna mahitungod sa Jerusalem ug sa templo niini, ang katumanan niini misugod sa pagbukhad. Ang radikal nga mga partido nga Hudiyonhon sa Jerusalem determinado sa pagpukan sa yugong Romano. Sa 66 K.P., ang balita bahin niini maoy nakaaghat sa paghugop alang sa gubat ug sa pagpadala sa kasundalohang Romano ubos sa gobernador sa Syria nga si Cestius Gallus. Ang ilang misyon mao ang pagsanta sa rebelyon ug sa pagsilot sa mga malapason. Human nakapahinabog kalaglagan sa mga kasikbit sa Jerusalem, ang mga sundalo ni Cestius nagkampo libot sa kinutaan nga siyudad. Gigamit ang usa ka paagi nga gitawag ug testudo, malamposong gisumpaysumpay sa mga Romano ang ilang mga taming sama sa bukobuko sa bao agig panalipod batok sa kaaway. Nagpamatuod sa kalamposan niini nga paagi, si Josephus misulat: “Ang mga bangkaw nga gitiro nangahulog, ug midalipsing lamang nga wala makadaot kanila; busa naguba sa kasundalohan ang kuta, nga walay kadaot nga midangat kanila, ug giandam ang tanang butang aron sunogon ang ganghaan sa templo.”
“Unya kadto nahitabo,” miingon si Josephus, “nga gipatawag ug balik ni Cestius . . . ang iyang mga sundalo gikan sa dapit . . . Siya misibog gikan sa siyudad, sa walay katarongan.” Dayag walay tuyo sa paghimaya sa Anak sa Diyos, girekord ni Josephus ang mismong lihok nga gihulat sa mga Kristohanon sa Jerusalem. Kadto mao ang katumanan sa tagna ni Jesu-Kristo! Sa mga tuig nga una pa, ang Anak sa Diyos nagpasidaan: “Inigkakita ninyo sa Jerusalem nga malibotan sa nagkampong kasundalohan, nan hibaloi nga ang paghimong awaaw niya haduol na. Unya silang anaa sa Judea pakalagiwa na ngadto sa kabukiran, ug kadtong anaa sa iyang taliwala pabiyaa, ug kadtong anaa sa banikang mga dapit ayaw na pasudla ngadto kaniya; tungod kay kini maoy mga adlaw sa pagpadapat sa hustisya, aron ang tanang butang nga nahisulat mamatuman.” (Lucas 21:20-22) Sumala sa gisugo ni Jesus, ang iyang matinumanong mga sumusunod mikalagiw dayon sa siyudad, nagpalayo, ug wala maapil sa kasakit nga midangat niana sa ulahi.
Sa dihang mibalik ang kasundalohang Romano sa 70 K.P., ang mga resulta detalyadong girekord ni Josephus. Ang kamagulangang anak ni Vespasian, si Heneral Tito, miabot sa pagdaog sa Jerusalem, lakip sa matahom nga templo niini. Sa sulod sa siyudad, ang mga kontra partido misulay sa pagmando. Migamit sila ug hingaping mga paagi, ug daghang dugo ang mibanaw. Ang uban “naglisod kaayo tungod sa ilang mga katalagman sa sulod, nga sila nangandoy nga mosulong ang mga Romano,” nga naglaom sa “kaluwasan gikan sa ilang kaugalingong mga kalisdanan,” matud pa ni Josephus. Iyang gitawag ang mga rebelde sulod sa siyudad nga “mga kawatan” nga nagdaot sa kabtangan sa mga bahandianon ug gipamatay ang mga tawong inila—mga tawong gikatahapan nga andam mokompromiso uban sa mga Romano.
Sa tunga sa sibil nga gubat, ang mga kahimtang sa kinabuhi sa Jerusalem dili gayod matukib, ug ang patay nagpabilin nga wala malubong. Ang mga manggugubot mismo “nag-awayay sa usag usa, samtang gipangtamakan nila ang patayng mga lawas nga nagpatongpatong.” Ilang gilungkaban ang molupyo, nagpamatay alang sa pagkaon ug bahandi. Ang mga pagtuaw sa mga nag-antos walay hunong.
Gitambagan ni Tito ang mga Hudiyo sa pagsurender sa siyudad ug sa ingon maluwas nila ang ilang kaugalingon. Iyang “gipadala si Josephus aron maoy makigsulti kanila sa ilang kaugalingong pinulongan; kay siya nagtuo nga sila motuo sa hangyo sa usa sa ilang katagilungsod.” Apan ilang gibiaybiay si Josephus. Sunod si Tito nagtukod ug usa ka kuta nga talinis ug estaka libot sa tibuok siyudad. (Lucas 19:43) Kay nawala ang tanang paglaom nga makaikyas ug ang mga lihok pinugngan, ang kagutom “milamoy sa katawhan sa bug-os nga mga balay ug mga pamilya.” Ang walay hunong nga gubat nakadugang sa gidaghanon sa nangamatay. Walay kalibotan nga nakatuman sa tagna sa Bibliya, gidaog ni Tito ang Jerusalem. Human niana, nga nakita ang dagkong mga paril ug kinutaang mga torre niini, siya nakaingon: “Ang Diyos mismo ang nagpapahawa sa mga Hudiyo niini nga mga kuta.” Kapin sa usa ka milyong mga Hudiyo ang nangamatay.—Lucas 21:5, 6, 23, 24.
Human sa Gubat
Human sa gubat si Josephus miadto sa Roma. Gitagamtam ang pagpaluyo sa Romano nga pamilya nga maoy gikuhaan sa ngalan ni Flavius, siya nagkinabuhi ingong usa ka lungsoranong Romano diha sa mansiyon kanhi ni Vespasian ug nakadawat ug pensiyon gikan sa emperador uban sa mga gasa gikan kang Tito. Unya gipadayon ni Josephus ang karera sa pagsulat.
Makaiikag nga matikdan nga dayag nga si Josephus ang nagmugna sa terminong “Teokrasiya.” Mahitungod sa Hudiyonhong nasod, siya misulat: “Ang among kagamhanan . . . mahimong tawgong usa ka Teokrasiya, tungod sa pagpasidungog sa awtoridad ug gahom ngadto sa Diyos.”
Si Josephus wala gayod mangangkon nga usa ka Kristohanon. Siya wala magsulat ubos sa pagdasig sa Diyos. Bisan pa, adunay madan-agon makasaysayanhong bili ang makaiikag nga mga asoy ni Josephus.
[Hulagway sa panid 31]
Si Josephus diha sa mga paril sa Jerusalem